Morgunblaðið - 12.05.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. MAÍ 1989
Návígi bama og dýra
eftir Þorstein
Einarsson
í grein um fyrirhugaðan hús-
dýragarð í Laugadal (Neðri-Sogum)
í Reylq'avík í Morgunblaðinu 22.
mars síðastliðinn er þannig tekið
til orða: „ .. .að bömin geti nálgast
dýrin í návigi á sérstaklega afgirtu
svæði.“ Lesendum getur dottið í
hug, að þama eigi að fara fram
dýraöt á spánska vísu eða smala-
reiðir að hætti bandarískra kúreka.
Þessi húsdýragarður fyrirhugaði,
sem á samkvæmt greininni að eiga
sína líka svo hundmðum skiptir hjá
öllum menningarþjóðum, á að hafa
selatjörn, þar sem selir leika sér á
sundi og bylta sér á skeijum líkt
og við og á Hrakhólum við Álfta-
nes, og hér fyrr-meir á Kolbeins-
haus við Skúlagötu. Þar með verða
selir í prísund sinni að reykvískum
„húsdýrum" og sömuleiðis hreindýr
af víðáttum öræfanna.
Forráðamenn Reylq'avíkur hafa
ákveðið að ráðast í rekstur dýra-
garðs, sem á að heita húsdýragarð-
ur, sem líkast til stafar af slæmri
reynslu af starfrækslu dýragarða
hérlendis og henni allraunalegri,
nema þá hjá sædýrasafninu á
Heimaey. Söfnunum hefur verið
lokað af jrfirvöldum og þrátt fyrir
há framlög fjár úr ríkissjóði, bæja-
og hreppssjóðum, hafa aðstandend-
ur rekstursins orðið að axla skuldir
og setja eignir sínar að veði. Þessi
varð útkoman, þótt notið hafí við
dugnaðar og þegnskapar áhuga-
manna. Fyrirhugaður húsdýragarð-
ur í Laugadal verður eign
Reykjavíkur og starfræktur af
borgarsjóði.
Starfræksla erlendra dýragarða
hefur tekið æmum breytingum
mörg síðustu ár. Stafa þær af aukn-
um möguleikum almennings að
ferðast til ýmissa dýraslóða og þá
ekki síst að inn í stofur færa okkur
sjónvörp úrval dýrakvikmynda af
lifnaðarháttum dýrategunda í eðli-
legu umhverfí þeirra.
Uppbygging hins fyrirhugaða
garðs nýtur sérþekkingar þriggja
nefndarmanna. Einn þeirra er hér-
aðsdýralæknir höfuðborgarsvæðis-
ins. Nýlega aflagður dýragarður í
Hafnarfirði naut eftirlits hans.
Ákvæði var í reglugerð þess garðs
um færslu gerðarbókar um dýr
hans. Mér skildist að selimir í sela-
ijöminni þar hefðu ekki lifað lengi
í henni, því að aðskotahlutir, sem
bárast í tjömina, hefðu valdið stíflu
í meltingarvegi selanna. Heyrðist
að ekki væri mannúðlegt að hafa
seli til sýnis, nema svo vel væri frá
girðingum gengið að eigi væri unnt
að kasta til þeirra því, sem valdið
gæti þeim aldurtila. Um þetta getur
héraðsdýralæknirinn lesið í gerðar-
bókinni, og greint frá staðreyndum
áður en selir verða settir í tjöm
inni við þvottalaugar í Reykjavík.
Matthías læknir Einarsson fékk
leyfí til þess að ala hreindýr á land-
svæði, sem hann réð yfir við Amar-
fell austan Þingvallavatns. Þau
lifðu þama skamma stund. Forvitið
ferðafólk freistaðist til að fóðra
dýrin á ýmsu því sem var miður
heppilegt fóður. Einnig hafði um-
ferð nærliggjandi þjóðvegar slæm
áhrif á hreindýrin. í hinum fyrir-
hugaða húsdýragarði er heldur
þröngt hólf fyrir dýr öræfanna og
eigi langt frá því til Suðurlands-
brautar, eins umferðarþyngsta veg-
ar landsins.
Höfuðrök fyrir starfrækslu slíkra
húsdýragarða eru þau að fræða
þurfí borgarböm um húsdýrin okk-
ar, en þau eru nú fá sem auðnast
að umgangast dýr. En, — því miður
kemur of oft fyrir að gestir og þá
ekki síst börn fyllast andúð á dýrum
og náttúra við að sjá felmtrað,
krokuleg, illa hirt og fjörlítil dýr í
vanhirtu þröngu og girtu umhverfi.
Er ekki unnt, ágætu ráðamenn, að
hætta við eldi dýra en útbúa heldur
undir beram himni og innan afdrepa
sýningarsvæði, þangað sem leigð
era úrvals húsdýr frá bændum, og
þau sýnd á ýmsum árstímum, eins
og giftusamlega hefur tiltekist á
landbúnaðarsýningum? Yrði snúið
til þessa ráðs, myndi sparast fé og
mikill vandi minnka. Yrði að þessum
breytingum horfíð, mætti veita fé
og beina framkvæmdum að því að
endurgera að hluta votlendi það
sein eyðst hefur úr Neðri-Sogum
(Laugadal). Fyrir um sextíu árum
var byrgt uppstreymi gufu úr
hverasvæðinu og heitt vatn þess
leitt til upphitunar borgarhverfa,
en rann ekki lengur í Laugalækinn.
Mómýrin þurrkaðist burtu með
vallaframkvæmdunum og lækurinn
lokaðist inni í hinu stóra skolpræsi
dalsins. Þetta er ekki eina votlend-
ið, — mýrar, tjamir og lækir —, sem
hafa horfíð undir mannvirki á borg-
arlandinu svo sem: Norðurmýri,
Leynimýri, Kringlumýri, Mjóddin
og nú Efri-Sog; Fúllatjöm við
Kirkjusand, Vatnagarðar (nú
Sundahöfn); Lækurinn frá Tjöm-
inni, Rauðará, Fúlilækur og Lauga-
lækur. Reykjavíkurtjöm er verið að
skerða, en reynt var að bæta úr
röskun Suður-mýrar með lagningu
tjama, er Norræna húsið var reist
og háskólinn færði út kvíamar, og
með þeim leitast við að viðhalda
lífríki mýraleifanna.
í borgarstjóratíð Geirs Hall-
grímssonar samþykkti borgarstjóm
að fela þáverandi garðyrkjustjóra
sínum að gera tjörn í Laugadal og
sefmýri, svo að bæta mætti að
Þorsteinn Einarsson
„En, — því miður kemur
of oft fyrir að gestir
og þá ekki síst börn
fyllast andúð á dýrum
og náttúru við að sjá
felmtruð, krokuleg, illa
hirt og flörlítil dýr í
vanhirtu þröngu og
girtu umhverfi.“
nokkra skerðingu votlendis hans
og með því varðveita kjörlendi átta
tegunda and- og vaðfugla, sem enn
leituðu á þessar slóðir. Garðyrkju-
stjóri taldi þessa votlendisaðgerð
ekki mögulega fyrr en ábúandi
Laugabóls legði niður búskap og
flytti. Ábúandi býlisins lést fyrir
rúmum tveimur áram og skömmu
síðar var bær hans brenndur og
sléttað úr rústum. Var nú búist við
að raknaði úr fyrir fuglunum. Nei
ekki varð svo, heldur var ráðist í
jarðvegsskipti undir Engjavegi eins
og þar ætti að leggja veg fyrir
þungaflutninga. Þarna er komin
göngubraut. Lokuð ökutækjum.
Meðfram gamla veginum og
Þvottalaugavegi vora opnir skurðir
báðu megin með rennandi vatni og
vatnagróðri, en þeir vora fylltir og
komið fyrir meðfram vegunum lauf-
tijám og lágum ljósastauram. Fyrir
ofan Þvottalaugaveginn var gert
stæði fyrir bifreiðar með tilheyrandi
jarðvegsskiptum og þarmeð fyllt
upp í skurði þar sem var vatn og
gróður. Voðaverk hvað viðvíkur
fuglalífínu, sem má líkja við það
framhlaup er 85% óshólma og leira
Elliðaánna vora fyllt upp fyrir
nokkram áram, svo að lífríki eydd-
ist, sem var forðabúr ætis hundr-
uða, og á stundum þúsunda fugla,
einkum að vetrarlagi.
Nýlega var rómað í ijölmiðlum
farvegur og umhverfi Iækjarins,
sem rennur í gegnum Húsavíkur-
kaupstað. Ég hefi nokkram sinnum
notið þessara framkvæmda manna
þama norður frá og óskað þess að
slíkt mannvirki ásamt tjöm og sef-
vaxinni mýri væra komin úr vestur-
hluta hins unaðslega tijá- og jurta-
garðs í Laugadal allt vestur að
Valbjamarvelli og fram með honum
til norðurs. Jafnvel tengdist þessu
votlendi síðasta kelda dalsins ofan
frá Laugarásvegi og mýrarrauða-
lækurinn aðeins austar.
Það era hrapalleg öfugmæli, að
samtímis og kjörlendi fugla era
eyðilögð, sem lifað hafa í Neðri-
Sogum (Laugadal), án kostnaðar-
samrar umönnunar manna, era
uppi ráðagerðir hjá þeim, sem borg-
arlandinu ráða að koma fyrir í daln-
um kostnaðarsömum sérhönnuðum
húsum, þróm og girtum svæðum,
til þess að ala með æmum kostnaði
húsdýr og vilt spendýr úr sjó og
ofan af öræfum.
Höfundur er fyrrverandi íþrótta-
fulltrúi.
HUSBREF OG
SPARISKÍRTEINI
eftir Jóhann Rúnar
Björgvinsson
Hver er munurinn á húsbréfum
og spariskírteinum? Ef litið er á eig-
inleika þessara bréfa þá er munurinn
sáralítiU. Þau era bæði ríkistryggð
og stöðluð. Húsbréfín era að vísu
til 25 ára en spariskírteinin til mun
skemmri tíma. Þó er líklegt að hús-
bréfín verði almennari, verðgildi
þeirra þekktara, og markaður þeirra
virkari. En það eru ekki eiginleikar
þessara bréfa sem gera þau frá-
bragðin heldur það hvemig þau era
notuð, eða hvemig þau konja inn á
markaðinn.
Ríkisajóður selur sparifláreigend-
um spariskírteini fyrir peninga, sem
Stöð 3:
NOKKUR bið verður á að sjón-
varpsstöðin Stöð 3 hefji útsend-
ingar, en fyrirhugað var að þær
byrjuðu í haust. Að sögn Indriða
G. Þorsteinsson stjómarmanns f
ísfilm hf. sem hefur stöðvarleyfi
fyrir Stöð 3 er verið að ræða um
hvort stofha eigi sérstakt félag
um rekstur stöðvarinnar og hvort
farið verður út f að byggja hús-
næði fyrir starfsemina.
Enn hefur ekki verið ákveðið
hvaða dag útsendingar Stöðvar 3
hefjast. Indriði sagði að megin-
hann síðan notar til greiðslu á út-
gjöldum sínum. Ef ríkissjóður seldi
sparifjáreigendum húsbréf fyrir
peninga, sem hann síðan lánaði
fasteignakaupendum væri munurinn
á þessum bréfum ennþá sáralítill.
En ríkis8jóður hefur ekki í hyggju
að selja húsbréf fyrir peninga held-
ur fyrir veðskuldabréf. Hér er um
grundvallarmun að ræða.
Hugsunin er sú að handhafí hús-
bréfa geti siðan gert eitt af þrennu:
(sjá húsbréfafrumvarpið)
1. Átt bréfin sem hvem annan
öraggan spamað.
2. Látið þau ganga upp í næstu
íbúðarkaup sín, eða
3. Innleyst bréfín á markaði.
Til þess að húsbréfin geti sinnt
því hlutverki, sem felst í lið 2, þá
markmiðið með stofnun hennar væri
að bjóða upp á ódýra sjónvarpsstöð
með innlendu og erlendu efni. Ekki
verður rekin fréttastofa en ýmsum
fréttum og upplýsingum verður samt
sem áður miðlað til áhorfenda.
Stefnt er að því að starfsfólk
Stöðvar 3 verði á bilinu 20 til 25.
Eini stóri kostnaðaliðurinn verður
þýðingar á erlendu efni og talsetn-
ing. Gert er ráð fyrir að áhorfendur
geti notað sama afruglara og Stöð
2 og að sent verði út frá klukkan
fímm síðdegis til miðnættis.
þarf í fyrsta lagi verðgildi þeirra að
vera þekkt, og er því gert ráð fyrir
að það verði ætíð skráð opinberlega.
í öðra lagi verður að vera virkur
markaður fyrir slík bréf svo seljend-
ur fasteigna samþykki þau sem
greiðsluform. Því er gert ráð fyrir
að Seðlabanki gegni veigamiklu
hlutverki viðskiptavaka á þeim
markaði til að auka virkni hans, og
grípi inn í ef veralegt misræmi skap-
ast, s.s. ef afföllin aukast veralega.
Hugsum okkur nú ef ríkissjóður
léti spariskírteinin sín koma með
svipuðum hætti inn á markaðinn og
húsbréfin, þ.e.a.s. að í stað þess að
ríkissjóður reyndi að selja spari-
skírteinin á opnum markaði fyrir
peninga eins og hann gerir nú með
misgóðum árangri, þá greiddi hann
hluta af útgjöldum sínum, s.s. fjár-
festingarútgjöldin, beint með spari-
skírteinum. Jafnframt auglýsti hann
að viðtakandinn gæti gert eitt af
þrennu, átt bréfín sem hvern annan
öraggan spamað, látið þau ganga
upp í einhver viðskipti s(n eða inn-
leyst bréfín á markaði.
Ríkissjóður tiyggði síðan, að
ávallt væri virkur markaður fyrir
spariskírteinin, að verðgildi þeirra
væri ætíð skráð opinberlega, og að
Seðlabanki hefði hlutverk viðskipta-
vaka og kæmi í veg fyrir að veru-
legt misræmi skapaðist á markaðn-
um, s.8. óeðlileg afföll. Með þessu
móti þyrfti ríkissjóður hvorki að yfír-
draga Seðlabankann né að taka er-
lend lán. En hver yrðu áhrifin?
1. Ef handhafi bréfanna geymdi
bréfin eins og hvem annan spamað
eða innleysti á markaði (hóflegt
framboð), þar sem þau væru keypt
sem spamaðarform, yrðu áhrifín
svipuð og ef ríkissjóður hefði sjálfur
Jóhann Rúnar Björgvinsson
„Af þessu má ráða að
húsbréf sem seld eru á
opnum markaði fyrir
peninga, sem síðan eru
lánaðir til fasteigna-
kaupenda, eru önnur
húsbréf en þau, sem
seld erufyrirveð-
skuldabréf. Hér er um
grundvallarmun að
ræða í hagfræðilegu og
efhahagslegu tilliti.“
selt þau á opnum markaði fyrir pen-
inga. Áhrifin yrðu því áþekk og við
núverandi fyrirkomulag.
2. Ef handhafí bréfanna léti þau
hins vegar ganga upp í önnur við-
skipti sín hefðu þau öðlast hlutverk
peninga og kæmu því í stað hlut-
verks annarra peninga, og yrðu því
viðbót við peningamagnið. Áhrifin
yrðu aukin verðbólga.
3. Að síðustu þá á ríkissjóður í
mun minni erfiðleikum með að losna
við spariskírteini sín með þessum
hætti. Miklar líkur era þvl á, að of-
framboð spariskírteina verði að um
ræða, því engin ríkisstjóm getur
staðist þá freistingu sem þetta fyrir-
komulag býður uppá. Sömuleiðis
hefur ríkissjóður litla hvatningu til
að stilla útgáfu spariskírteinanna í
hóf, meðal annars vegna þess að
með þessu móti dregur úr þörf fyrir
óvinsæla skattheimtu og erlendar
lántökur.
Áhrifin verða í fyrsta lagi hærri
vextir, þar sem offramboð bréfanna
veldur að erfiðara verður fyrir hand-
hafa þeirra að losna við þau nema
með einhveijum afföllum. Þá þarf
Seðlabankinn að grípa inn í starf-
semi markaðarins með kaupum á
bréfum ef verulegt misræmi skap-
ast, en hann kaupir bréfin fyrir pen-
inga. Líkur era því á, í öðra lagi,
að peningamagnið aukist og verð-
bólgan magnist. Ríkissjóöur getur
því i raun með þessu fyrirkomulagi
yfirdregid Seðlabankann aó vild
með óbeinum hœtti.
Af þessu má ráða að húsbréf
sem seld era á opnum markaði fyr-
ir peninga, sem síðan era lánaðir
til fasteignakaupenda, eru önnur
húsbréf en þau, sem seld era fyrir
veðskuldabréf. Hér er um grund-
vallarmun að ræða í hagfræðilegu
og efnahagslegu tilliti.
Að lokum þá tel ég það skyn-
semdarmál, í ljósi þeirrar umræðu
og óvissu sem skapast hefur um
áhrif húsbréfakerfisins á efna-
hagslífið, að velmenntuðum er-
lendum hagfræðingum — eða efna-
hagsstofnunum — verði falið að
leggja fræðilegt mat á efnahagsleg
áhrif þessa framvarps'. Þar sem
hér er um mjög afdrifaríkt mál að
ræða, §em getur orðið afar kostnað-
arsamt fyrir þjóðarbúið, væri ekki
óskynsamlegt að leita til þekktari
fagmanna en annars. Eitt er víst
að við státum ekki af mörgum af-
rekum í hagstjómarlistinni.
1) Hér er cinungis um fræðilegt eða tækni-
legt álitamál að ræða, þannig að kringum-
stæður skipta engu máli, þ.e.a.s. ekki þarf
að setja sig inn í íslenskar aðstæður. Slikt
mat ætti ekki að taka langan tfma.
Höfundur er þjóðhagfræðingur.
Ekki ákveðið hvenær
útsendingar heflast