Morgunblaðið - 12.05.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. MAÍ 1989
SKÓLAHJÚKRUN
eftirBjörgu
Eysteinsdóttur
Markmið skólahjúkrunar er að
böm fái að þroskast við þau bestu
andlegu, líkamlegu og félagslegu
skilyrði sem völ er á. Skólahjúkrun
beinist því að hæfileika sérhvers
bams og unglings til þess að þeir
geti hagnýtt sér vitsmuni sína og
tekið ákvarðanir sem hafa áhrif á
líkamlegt, andlegt og félagslegt
heilbrigði í nútíð og framtíð. Sýnir
þetta hversu yfirgripsmikil og
flókin skólahjúkmn er nú til dags.
Þeir þættir sem hafa áhrif á
heilbrigði einstaklingsins em sál-
fræðilegir, félagslegir, menningar-
legir, lífeðlisfræðilegir og um-
hverfisþættir. Þekkingargrand-
völlur skólahjúkranarfræðings
þarf þvi að vera mikill og víðtæk-
ur. Skólahjúkranarfræðingur þarf
m.a. að hafa kunnáttu og æfingu
í mannlegum samskiptum, t.d.
þekkingu á tjáskiptum, þekkingu
á hópum og gildismati samfélags-
ins. Hann þarf að hafa fræðilega
kunnáttu til að skilja, handleika
og fullgera flóknar hugmyndir og
þekkingu. Einnig þarf hann að
hafa tæknilega þekkingu t.d. til
að sjónprófa og heymarprófa. Auk
þess þarf skólahjúkrunarfræðing-
ur að þekkja kennslufræðilegar
aðferðir og hugtök til að nota við
kennslu og við umræðuhópa.
Nauðsynlegt er að skólahjúkr-
unarfræðingur geti litið kerfis-
bundið á vandamál, spurt sig
vísindalegra spuminga og kunni
að nota fagbækur.
Hér á eftir verða nefnd nokkur
atriði sem hjúkranarfræðingur
Björg Eysteinsdóttir
starfandi í skóla þarf að þekkja.
Hann þarf að þekkja eðlilegan
vöxt og þroska hjá skólabörnum
og vita um helstu frávik. Nauðsyn-
legt er að þekkja fjölskylduþróun,
geta metið styrkleika fjölskyld-
unnar, kunna skil á mismunandi
gerðum fjölskyldna, t.d. einstæð-
„Með aukinni þekkingu
o g bættum vinnubrögð-
um er hægt að bæta
heilbrigðisþjónustu í
skólum þar sem lögð er
áhersla á fyrirbygg-
ingu sjúkdóma og heil-
brigðishvatningu út frá
heildrænu sjónarmiði.“
um foreldram, og þekkja þau
vandamál sem snúa að hverri fjöl-
skyldugerð fyrir sig. Skólahjúk-
ranarfræðingur þarf að þekkja
helstu þroskakreppur sem fjöl-
skyldur og einstaklingar ganga í
gegnum og geta metið þau áhrif
sem þær hafa. Einnig þarf hann
að þekkja helstu einkenni og af-
leiðingar ýmissa vandamála, t.d.
barnamisþyrminga og misnotkun-
ar vanabindandi efna. Hann þarf
að þekkja samfélagið og tengja
það þörfum nemandans og fjöl-
skyldu hans. Skólahjúkranarfræð-
ingur þarf að hafa þekkingu á
stjórnun, m.a. til þess að geta
skipulagt störf sín betur. Einnig
þurfa skólahjúkranarfræðingar að
hafa þekkingu á rannsóknum til
þess að geta metið störf sín, sýnt
fram á hvað þeir gera og að ein-
hver árangur verði af störfum
þeirra.
Á þessu sést að skólahjúkranar-
fræðingur þarf að hafa mjög
víðtæka þekkingu og stunda
símenntun af krafti. Með aukinni
þekkingu og bættum vinnubrögð-
um er hægt að bæta heilbrigðis-
þjónustu í skólum þar sem lögð
er áhersla á fyrirbyggingu sjúk-
dóma og heilbrigðishvatningu út
frá heildrænu sjónarmiði.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur.
Heilsugæsla í skólum
eftir Bergljótu Líndal
Heilsugæsla í skólum hefur verið
rekin í einhveiju formi allt frá því
að skólahald hófst hér á landi á
miðöldum.
Sérstök lög vora sett um heilsu-
vemd í skólum 1957.
Heilsugæslustöðvar sinna heilsu-
gæslu í skólum í sínu hverfi, í
Reykjavík sinnir Heilsuvemdarstöð
Reykjavíkur skólum í þeim hverfum
þar sem ekki er heilsugæslustöð.
Heilsugæsla í skólum er í beinu
framhaldi af ung- og smábama-
vemd.
Markmið heilsugæslu í skólum
er að:
— Efla andlegt, líkamlegt og fé-
lagslegt heilbrigði, þannig að hver
og einn nái og haldi þeirri bestu
heilsu, sem eiginleikar og umhverfi
leyfa.
— Koma í veg fyrir sjúkdóma og
slys.
Til að ná því þarf að stuðla að
því að böm fái að þroskast við þau
bestu skilyrði, andleg, líkamleg og
félagsleg, sem völ er á.
Það þarf því að fylgjast náið með
baminu og umhverfi þess. Komi í
ljós, að eitthvað hamli því, að þess-
um skilyrðum sé fullnægt, skulu
ráðstafanir til úrbóta gerðar svo
fljótt sem auðið er.
íslendingar era sem kunnugt er
aðilar að verkefni Sameinuðu þjóð-
anna sem kallað er „Heilbrigði fyr-
ir alla árið 2000.“
Ein megináhersla í því efni er
lögð á að gera hvern og einn ábyrg-
an fyrir eigin heilsu, eins og mikið
er rætt um þessar mundir. Þar er
ljóst að menn geta haft mikil áhrif
á heilsuna með lífsvenjum sínum.
Hvergi gefst betra tækifæri til
að hafa áhrif á einstaklinginn en í
skólanum og þar er skólahjúkranar-
fræðingurinn í lykisaðstöðu. Hann
er tengiliður heimila, skóla og
heilsugæslu. Hann hefur greiðan
aðgang að bömunum og oft á tíðum
þekkir hann ekki aðeins bömin
heldur og fjölskyldur þeirra* en það
er einn af kostum heilsugæslunnar,
að þar er veitt alhliða þjónusta, allri
fjölskyldunni. Hann starfar náið
með skólalækni og kennuram.
Aldrei er einstklingurinn heil-
brigðari en einmitt á grunnskóla-
aldrinum og þvi hafa margir spurt,
hvað gera skólahjúkrunarfræðing-
ar? Eins og að framan segir: „Mark-
miðið er að ná, halda og efla heilsu
og koma í veg fyrir sjúkdóma og
slys. Það er einmitt það sem skóla-
hjúkranarfræðingur hefur að leið-
arljósi.
Starf skólahjúkrunarfræðings er
fyrst og fremst fjórþætt:
— Heilbrigðisfræðsla í sam-
vinnu við kennara.
— Varnar- og styrktaraðgerðir
þá er átt við t.d. bólusetningar, flú-
ormeðferð og heilbrigðishvatningu
af ýmsu tagi.
— Heilbrigðiseftirlit þ.e. skoð-
anir af ýmsu tagi, kembileit o.fl.
— Einstaklingsbundin með-
ferð.
Síðasttaldi þátturinn er einn sá
veigamesti í starfi skólahjúkranar-
fræðinga. Hann er í þeirri stöðu að
hafa sérstakt tækifæri til að ná
góðu trúnaðarsambandi við börnin,
það verður til þess að þau leita til
hans, létta af sér áhyggjum og leita
leiðbeininga.'Þama getur hjúkran-
arfræðingur orðið að miklu liði.
í breyttu þjóðfélagi breytast
vandamálin og þar með þjónustan.
Áður fyrr var það líkamleg van-
heilsa og þá sérstaklega smitsjúk-
dómar, sem settu svip sinn á heil-
brigðisþjónustuna og þar með
heilsugæslu í skólum.
Nú eru það andleg og félagsleg
vandamál. í okkar góða velferð-
arríki er það „alltof stór hluti barna
á skólaaldri sem á í erfiðleikum,"
segir Vilborg Guðnadóttir skóla-
hjúkranarfræðingur í viðtali í tíma-
ritinu Þjóðlíf, nú á dögunum enn-
fremur segir Vilborg:
„Ég hafði ímyndað mér að flest
böm hefðu það gott en það reynd-
ist alls ekki vera þannig. Að vísu
er það ekki meirihlutinn sem á í
erfiðleikum en allt of stór hluti og
miklu fleiri en við geram okkur
grein fyrir.
Ég hef líka orðið vör við að böm
skipta oft um skóla. Ég man eftir
níu ára gömlu bami sem hafði ver-
ið í fímm skólum.
Ég hef fengið til mín 9 ára böm
sem þjást af vöðvabóltu og stöðug-
um höfuðverk og ég hef heyrt af 6
ára_ börnum með vöðvabólgu.
Ég vorkenni alveg jafnmikið
bömum sem eiga foreldra á frama-
braut og bömum fátækra foreldra.
Börnin vilja oft gleymast á frama-
brautinni...
Oft koma bömin til mín og geta
ekki sagt hvað er að, ég bara fínn
að þau bíða eftir svöran, ekki
plástri. Þau eiga erfítt með að tala
um foreldra sína, reyna að veija
þá eins og þau geta. Og ef þau
kvarta undan þeim frá þau bullandi
sektarkennd.“
Margt fleira athugavert kemur
fram í þessu viðtali. Við skulum
kannski líta á hver era helstu
vandamálin, sem steðja að íslensk-
um skólabörnum. Þeir nemendur
sem sérstaklega þarf að fylgjast
með kallast gæslunemendur og
samkvæmt upplýsingum skóla-
hjúkranarfræðinga eru helstu erfíð-
leikar gæslunemenda þessir:
A. Líkamleg vandamál. T.d.
offíta, slys, skammvinnir sjúk-
dómar.
B. Langvarandi sjúkdómar.
T.d. sykursýki, asthma, flogaveiki.
C. Fötlun. T.d. lamanir, les-
blinda, heymardeyfð.
D. Sálrænir-, sállíkamlegir-,
hegðunar-, félagslegir- erfiðleik-
ar.
En þessi böm hefur skólahjúk-
ranarfræðingur náið samband við
og þau koma oft:
Bamið sem kvartar mikið; — er
afskipt — lagt er í einelti — aðlag-
ast ekki — á hvergi heima? — neyt-
ir fíkniefna/vímuefna — hefur orðið
Bergljót Líndal
„Það er alveg ljóst, að
með réttum aðgerðum
má draga verulega úr
vandamálum og erfið-
leikum, sem steðja að
skólabömum ogþar
með slæmum afleiðing-
um þeirra, sem geta
brotist út á ýmsa vegu.“
fyrir kynferðislegu áreiti — líður
illa — á erfitt með að læra o.fl. o.fl.
Skólahjúkranarfræðingurinn
fylgir því síðan mjög grannt eftir
að bömin fari eftir þeim fyrirmæl-
um, sem þeim era sett, hver árang-
ur verður og hvaða ákvarðanir era
teknar.
Um þessar mundir er verið að
setja á laggimar í Reykjavík „nem-
endaverndarráð". það skal stuðla
að velferð nemenda m.a. með því
að skapa jákvætt námsumhverfi
fyrir nemendur, veita ráðgjöf til
kennara og skólastjóra, ætlunin er
að í því sitji skólastjóri/yfirkennari,
fulltrúi sérkennara, sálfræðideildar
og kennara, og skólahjúkranar-
fræðingur.
í okkar flókna þjóðfélagi með þá
miklu þekkingu, sem við búum yfir
og þar af leiðandi fjölda sérfræð-
inga, er samvinna af þessu tagi
forsenda þess að árangur náist.
Því binda allir, sem til þekkja,
miklar vonir við þessa skipan mála.
Það er alveg ljóst, að með réttum
aðgerðum má draga veralega úr
vandamálum og erfíðleikum, sem
steðja að skólabömum og þar með
slæmum afleiðingum þeirra, sem
geta brotist út á ýmsa vegu.
Þótt skólamir hafi miklu hlut-
verki að gegna í að koma nemend-
um „til nokkurs þroska" og skiln-
ingur hafí vaknað, þá verður eitt
að vera ljóst. Það má ekki taka um
of ábyrgðina af foreldrunum, en
tilhneiging virðist vera í þá átt. Það
eru fyrst og síðast þeir sem bera
ábyrgðina, starfsfólk skólanna og
heilsugæslunnar era til stuðnings
og leiðbeininga en samvinna við
foreldra er skilyrði þess að vel tak-
ist til.
Heilsugæslan hefur þarna eitt
meginhlutverk. Það hefur Alþjóða
samvinna hjúkranarfræðinga gert
sér ljóst með því að helga alþjóðá-
dag sinn Heilsugæslu í skólum.
Höfundur er hjúkrunarforstjóri.
Alþjóðadagur hjúkrunarfræðinga
eftir Sigurbjörgu
Björgvinsdóttur og
Stefaníu G. Snorra-
dóttur
Að fortíð skal hyggja,
ef frumlegt skal byggja,
án fræðslu þess liðna,
sést ei, hvað er nýtt.
Einar Benediktsson
í dag, 12. maí, minnast hjúkr-
unarfræðingar um heim allan fæð-
ingardags Florence Nightingale, en
hún fæddist 12. maí 1820 í borg-
inni Florens á Ítalíu. Nightingale
var hlutverki sínu trú og vann þýð-
ingarmikið brautryðjandastarf að
bættri umönnun sjúkra. Úr heimild-
um um hjúkrun má lesa um hjúkr-
unarkonur er sátu við rúm sjúkl-
ings, linuðu þjáningar, stuðluðu að
bata'og bjuggu yfír ótrúlegri hæfni
við störf sín. Fyrri reynsla hefur
reynst manninum vel allt frá upp-
hafí og grandvallast á þeirri þekk-
ingu er hann hefur áður öðlast.
Saga hjúkrunarmenntunar á ís-
Iandi frá upphafí og fram á þennan
dag tengist Hjúkranarskóla Islands,
sem brautskráði sína fyrstu nem-
endur árið 1933 og þá síðustu árið
1986. Hjúkranarskóli íslands
reyndi ávallt að aðlaga sig kröfum
hvers tíma og endurskoða hjúkr-
unarmenntun í ljósi þess. Hjúkr-
Sigurbjörg Björgvinsdóttir
unamám í Háskóla íslands hófst
árið 1973 en frá 1977 var það yfír-
lýst stefna Hjúkrunarfélags íslands
að allt grannnám í hjúkranarfræði
skyldi vera á háskólastigi.
Eins og gert er í öðram sjálfstæð-
um fræðigreinum byggja hjúkr-
unarfræðingar starf sitt á beitingu
fræðilegrar þekkingar og hæfileik-
anum að tengja þá þekkingu þjón-
ustunni er þeir veita. í því sam-
félagi er við búum í era gerðar
sífellt meiri kröfur til heilbrigðis-
þjónustunnar, þörfin fyrir hjúk-
Stefanía G. Snorradóttir
runarfræðinga hefur því aukist á
undanförnum áram.
Allir hjúkrunarfræðingar og fé-
lög þeirra ættu að styðja heilshugar
áætlanir um heilbrigði allra og fyr-
irbyggja sjúkóma, með því að fá
einstaklinga og fjölskyldur til að
taka þátt í heilsugæslu og gera
þeim þannig kleift að bera aukna
ábyrgð á eigin heilbrigði. Heilbrigð-
isþjónustan verður að byggjast á
heilbrigðisþörfum og þátttöku al-
mennings.
Með tilliti til þess hve mikil fyrir-
„Eins og gert er í öðr-
um sjálfstæðum fræði-
greinum byggja hjúkr-
unarfræðingar starf
sitt á beitingu fræði-
legrar þekkingar og
hæfíleikanum að tengja
þá þekkingu þjón-
ustunni er þeir veita.“
mynd hjúkrunarfræðingar eru al-
menningi, ber hjúkranarfræðingum
og hjúkranarfélögum að ganga á
undan með góðu fordæmi hvað
varðar heilbrigða lifnaðarhætti.
Hjúkran er og verður mikilvægt afl
sem getur lagt mikið af mörkum í
baráttunni fyrir almennu heilbrigði,
starfsskilyrði þurfa því að laða að
o g halda í lærða hjúkranarfræðinga
og bæta nýtingu hjúkrunarfólks og
að viðurkenna símenntun sem hluta
af hjúkranarstarfinu. Alla undir-
stöðumenntun í hjúkran ætti stöð-
ugt að endurmeta, bæta og
styrkja. Alla sérhæfingu og sér-
þekkingu sem síðar er aflað ætti
að byggja á þessum granni.
Höfundar eru starfandi hjúkr-
unarfræðingar og sitja í stjóm
Reykjavíkurdeildar Hjúkrunarfé-
lags Islands.