Morgunblaðið - 12.07.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. JÚLÍ 1989
Báknið burt
— báknið kjurt
eftir dr. Gunnlaug
Þórðarson
Á síðasta Alþingi var lögð fram
tillaga til þingsályktunar um um-
hverfisráðuneyti, heilt nýtt ráðuneyti
í viðbót við_ það mikla bákn, sem
stjórnarráð íslands er.
Þegár ég hóf störf í stjórnarráðinu
fyrir tæpum 40 árum, voru ráðuneyt-
in 8 talsins, nú eru þau 13. Þá voru
í flestum ráðuneytum aðeins ráðu-
neytisstjóri, fulltrúar og ritarar. Nú
eru ráðuneytisstjóri, skrifstofustjór-
ar, deildarstjórar, fulltrúar, ritarar
og bókarar, að ógleymdum aðstoðar-
mönnum ráðherra og sérfræðingum.
Þá voru ráðherrarnir 6, nú 9. Þannig
hefur báknið þanist út jafnt og þétt.
Mér segir svo hugur, að í því að
þenja báknið út, hafí Alþingi verið
mikilvirkara en embættismennirnir
og síður sést fyrir.
Mér varð fljótlega ljóst, að ráðu-
neytin væru óþarflega mörg og hef
fyrir löngu bent á það.
Á síðasta Alþingi fluttu kvennalis-
takonur þingsályktunartillögu, sem
miðar fyrst og fremst að því að þenja
stjórnarráðsbáknið enn betur út, en
það er tiilaga þeirra um að stofnað
verði sérstakt umhverfisráðuneyti
með 5 deildum og mörgum undir-
deildum. Tillaga þessi ber með sér
skort á málefnum og raunsæi, en er
hins vegar dæmi um sýndarmennsku.
Sú skylda ætti að hvíla á alþingis-
mönnum, sem leggja fram tillögur,
sem hafa aukin ríkisútgjöld í för með
sér, að þeir geri grein fyrir hvernig
afla megi tekna til að mæta þeim.
Tillaga þeirra kvennanna, ef hún
yrði samþykkt, hefði í för með sér
stóraukin ríkisútgjöld og skrif-
finnsku, en nóg er af henni í kerf-
inu. Slík stjórnardeild mun án efa
kosta milljónatugi að stofni til og
ófyrirséða fjármuni til reksturs. Hún
yrði fyrst og fremst atvinnubótadeild
fyrir náttúrufræðinga. Slík yfírlætis-
full breyting á meðferð þessara mála
hefði enga þýðingu í framkvæmd
aðra en ranga ráðstöfun ijár.
Umhverfísmálin eru vissulega í
höndum ýmissa ráðuneyta og það
er óhjákvæmilegt. Hins vegar mætti
hugsa sér að fela forsætisráðuneyt-
inu að fara með yfírumsjón þeirra,
sérstaklega gróðurverndina, því það
þarf víðtæka samvinnu um það mál
og sameiginlegt átak. Að láta sér
detta í hug að slíkt átak sé án sam-
starfs við bændur er auðvitað út í
hött, enda eru það bændur,sem
stunda ræktun, sérstaklega síðustu
áratugina.
Þessi hugmynd að þenja ríkis-
báknið, er afskaplega rík í fari þing-
manna og að flýtja mál, sem fyrst
og fremst eru til að sýnast. Hugsa
/Sér það, hvemig þingið hefur vaxið
síðustu fímmtíu árin.
Fækka þarf ráðuneytum
Það er algjör fásinna að ætla að
leysa einhver vandamál með því að
fjölga ráðuneytum. Öllum þeim,
sem starfað hafa í stjómarráðinu
er Ijós nauðsyn þess, að ráðuneytum
yrði fækkað. Það sparaði vinnu og
fjármuni.
Þannig væri eðlilegt að hið gamla
atvinnumálaráðuneyti yrði vakið til
lífs og að þar væri undir sama þaki
landbúnaðarmál, sjávarútvegsmál
og iðnaðarmál. Brýn þörf á að fyrr-
greindir málaflokkar verði samein-
aðir í einu ráðuneyti hið fyrsta.
Spurning er hvort ekki væri rétt,
að í því ráðuneyti væru einnig sam-
göngumál. Þá er sjálfsagt að heil-
brigðismál og félagsmál væru í einu
ráðuneyti. Loks eiga utanríkismál
og viðskiptamál að vera undir sama
þaki. Með slíkum sameiningum
ráðuneyta mætti leggja niður fimm
ráðuneyti, en það væri stór nauðsyn
til verulegs sparnaðar og hagræð-
ingar.
Matthías Bjarnason fyrrv. ráð-
herra var ómyrkur í máli á Alþingi
fyrir skömmu í svipaða átt og hér
segir. Hins vegar er ekki kunnugt
að hann hafi hreyft neinum tillögum
í þá veru meðan hann var ráðherra.
Ráðherrum og
þingmönnum þarf að fækka
Þá þarf að vera stjómarskrár-
bundið að ráðherrar í ríkisstjórn
íslands megi ekki vera fleiri, en 7.
Öllum má ljóst vera, að sérhver
ríkisstjórn, verður starfshæfari því
færri sem ráðherrarnir era. 9 menn
í sama flokki eru sjaldnast á einu
máli, að nú ekki sé talað um að
þeir séu úr þremur stjórnmálaflokk-
um. Þessi mikli fjöldi ráðherra á
tvímælaust sinn þátt í því hve nú-
verandi ríkisstjórn eru mislagðar
hendur.
Sama er að segja um fjölda al-
þingismanna, svo vitnað sé til orða
Ólafs pá, um að ráðgjöf gefist því
verr sem fleiri menn standi að
henni.
Stjórnlagaþing setji
stjórnarskrá
Alþingismönnum hefur, líkt og
Dr. Gunnlaugur Þórðarson
„I fáum orðum sagt: það
er þjóðarhagur að þjóð-
in búi við löggjafar-
stofnun, sem mönnuð
er hæfílegum Qölda
þingmanna, þá er von
um úrval. Auk þess á
að vera skilyrði, að
stjórnmálaflokkur hefði
a.m.k. 5% fylgi með
þjóðinni til þess að hafa
þingmann.“
ráðherrum, fjölgað jafnt og þétt.
Æskileg tala alþingismanna væri
39 líkt og var í lögréttu til forna.
Lýðræðislegast væri að landinu yrði
skipt í jafnmörg einmennislq'ör-
dæmi. Hugmyndin um að iandið sé
eitt kjördæmi er mjög svo var-
hugaverð hugmynd, sem fyrst og
fremst yrði til þess að auka flokks-
ræðið á kostnað lýðræðis og auð-
velda lélegum þingmönnum ævisetu
á slíkum lista. Sú kjördæmaskipun,
sem við búum við nú, er einmitt
haldin slíkum göllum og því ábyrgð-
arleysi, sem því fylgir að vera kos-
inn í íjölmenniskjördæmi, þar
myndast og síður bein tengsl milli
kjósenda og þingmanna.
Það er löngu kominn tími til þess
að lýðveldinu verði sett ný stjórnar-
skrá og helsta leiðin til þess er að
kosið verði sérstakt stjórnlagaþing,
sem hafi það eitt verkefni að semja
stjómarskrá. Á slíku stjórnlaga-
þingi væru alþingismenn ekki kjör-
gengir. Það fer best á því, að þeir
ráði hvorki fjölda þingsæta né há-
marksfjölda ráðherrastóla. Það hef-
ur sýnt sig, að þessi atriði, sem
önnur hafa farið úr böndunum hjá
þingmönnum og þeir eiga of mikilla
hagsmuna að gæta til þess að fá
að ráða þessu mikilvæga atriði. Þá
er sjálfsagt að leggja niður deildar-
skiptingu á Alþingi. Óbreytt þing
þýðir aukið kerfi og bákn.
Það sparaði bæði útgjöld og
vinnu, ef þingmenn væru færri,
ekki síður að málæðið yrði minna.
Húsnæðismál Alþingis yrðu og auð-
leyst. Þingið yrði miklu starfs-
hæfara.
í fáum orðum sagt: það er þjóðar-
hagur að þjóðin búi við löggjafar-
stofnun, sem mönnuð er hæfilegum
flölda þingmanna, þá er von um
úrval. Áuk þess á að vera skilyrði,
að stjórnmálaflokkur hefði a.m.k.
5% fylgi með þjóðinni til þess að
hafa þingmann.
Nú hefur ríkisstjórnin átt frum-
kvæði að fækkun banka um helm-
ing og hvílir þess vegna á henni sú
skylda á að minnka allt ríkisbáknið
og fækka ráðuneytunum um allt
að helming. Slíkt væri þjóðþrifa
ráðstöfun.
Það var glæsilegt fordæmi, þegar
borgarfulltrúum Reykjavíkur var
fækkað úr 21 í 15.
Það var hér um árið að einhverj-
ir pólitíkusar hrópuðu: Báknið burt,
síðan ekki söguna meir. Þar til nú
að það óvænta skeður, að kvenna-
listakonur vilji ekki aðeins að bákn-
ið verði kjurt, heldur skuli þenja
það enn betur út, eins og þings-
ályktunartillaga þeirra stefnir til.
Höfiindur er
hæstnréttarlögmaður.
Foreldrastarf
í grunnskólum
eftirJón Steinar
Guðmundsson
Reykjavíkur almennt, sé miðað við
meðaltöl í samantekt Skólaskrif-
stofu borgarinnar. Þess vegna hafa
foreldrar í Breiðholtsskóla viljað
ræða við skólann um hvaða leiðir
væru færar til að bæta töflurnar.
Þrátt fyrir ítrekaða beiðni for-
eldra um skoðanaskipti um stunda-
skrárnar, hafa stjórnendur Breið-
holtsskóla neitað að ræða við for-
eldra um málið. Stjórnendur skólans
telja stundaskrárnar ekki koma for-
eldrum við; þeir telja skrárnar innra
mál skólans!
Kreppa í skólamálum
Það er kreppa í Breiðholtsskóla;
það er kreppa í skólamálum hér á
landi. En tala ekki allir um nauðsyn
góðra skóla? Tölum við ekki um að
menntun sé mikilvæg fyrir framtíð
bamanna okkar?
Oft er sagt að skólarnir endur-
spegli samfélagið. Ég tel að krepp-
an í skólamálum á Islandi felist í
þeirri þversögn, að allir segjast vilja
góða skóla, en ráðamenn gera lítið
í málinu. Hvenær skyldu skólamál
verða alvöru kosningamál á Islandi?
Lítill réttur foreldra
Fáum orðum er eytt á foreldra í
grunnskólalögunum. Aðeins ein
setning í 21. gr. laganna íjallar um
rétt foreldra, en þar segir: „Fulltrúi
foreldrafélags á rétt til setu á kenn-
arafundum með málfrelsi og tillögu-
rétti.“
-Eittr eru lög og annað fram-
kvæmd. í Breiðholtsskóla þótti rétt-
ur foreldra til setu á almennum
kennarafundum ekki sjálfsagður.
Foreldrafélagið þurfti því að senda
sérstakt erindi til Skólamálaráðs
Reykjavíkurborgar, sem ályktaði
að réttur foreldra varðandi þetta
atriði væri „ótvíræður".
Á fundum hjá SAMFOK hefur
komið fram, að nokkur brestur er
á að skólastjórar í Reykjavík boði
fulltrúa foreldra á almerina kenn-
arafundi. Þetta þarf að laga.
Hornsteinn samvinnu foreldra og
kennara felst í gagnkvæmum skoð-
anaskiptum og upplýsingastreymi.
Almennir kennarafundir er einn
slíkur vettvangur.
Foreldrar og skólar eru að vinna
að sameiginlegu viðfangsefni, sem
er uppeldi barna. Þess vegna er
bráðnauðsynlegt, að í hveijum skóla
sé gagnlegt og virkt foreldrastarf
— það sama á við um allt skóla-
starf, að sjálfsögðu.
Tillögur
Hér að ofan hefur verið talað um
að íslenskir skólar standist ekki
samanburð við skóla í nágranna-
löndunum, að okkar skólar séu ván-
ræktir og að réttur foreldra lítill.
Með þessi og önnur atriði í huga,
sem byggja á reynslu minni af for-
eldrastarfi, leyfi ég mér að koma
Grunnskólar á íslandi eru ekki
sambærilegir við skóla í nágranna-
löndunum. Okkar skólar hafa verið
vanræktir og þar ríkir kreppa, eins
og fram kemur í allri umræðu um
skólamál. í þessu sambandi hefur
réttur foreldra í^kólastarfi þvi miður
„Samtök foreldra þurfa
að koma á námskeiðum
í sínum eigin skólum
um uppeldis- og skóla-
mál, til að styðja for-
eldrastarf í grunnskól-
um.“
verið sniðgenginn allt of lengi. Hér
verður fjallað um foreldrastarf í
grunnskólum út frá eigin reynslu.
Stungið er upp á nokkrum hugmynd-
um, sem gætu styrkt og bætt for-
eldrastarf.
Reykjavík og erlendis
Nú er að líða þriðja árið sem ég
hef átt tvo syni í Breiðholtsskóla.
Þar áður voru þeir fjögur ár í barna-
skóla í Bandaríkjunum. Eins og
aðrir foreldrar, tók ég þátt í for-
eldrastarfi skólans þar. Undanfarin
tvö ár hef ég svo starfað í For-
eldrafélagi Breiðholtsskóla og
síðastliðið ár í stjórn SAMFOK, sem
eru Samtök foreldra- og kennarafé-
laga við grunnskóla Reykjavíkur.
Ég hef átt þess kost að kynnast
skóla- og foreldrastarfi í tveimur
löndum af eigin raun. í ljósi þeirrar
reynslu finnst mér Breiðholtsskóli
og aðrir grunnskólar í Reykjavík,
ekki standast samanburð við barna-
skóla í Bandaríkjunum.
Vanræktir skólar
Af samtölum við foreldra sem
eiga börn í skólum borgarinnar, og
sem hafa einnig kynnst skólum í
nágrannalöndunum, til dæmis
Norðurlöndunum, kemur greinilega
fram að skólar á íslandi eru illa
settir og vanræktir, bæði hvað varð-
ar almennt skólastarf og foreldra-
starf. Við verðum að leita til fjar-
lægra landa, jafnvel þróunarlanda,
til að finna sambærilega skóla. Á
mörgum sviðum getum við borið
okkur saman við velferðarþjóðirnar
í kringum okkur. En á sviði skóla-
mála getum við því miður ekki bor-
ið okkur saman við þessar þjóðir.
Stundaskrár
Stundaskrár eru dæmi um skóla-
mál, sem snerta hvert heimili hvað
beinast. Á hvetju hausti verða for-
eldrar barna í Breiðholtsskóla fyrir
áfalli, vegna þess hvað stundaskrár
skólans era slæmar. Foreldrar taka
eftir töflugötunum, mismunandi
byijunartíma og ójafnri dreifingu í
tímasókn nemenda.
Allt of oft þurfa börn að fara
nokkrum sinnum í skólann á hveij-
um degi; stundum er mæting
snemma, stundum um miðjan
morgun, stundum eftir hádegi. Fyr-
ir kemur að skóladagur er aðeins
nokkrir tímar, en stunþum er hann
á lengd við fullan vinnudag foreldra
og er þá heimavinna og allt annað
eftir.
í Breiðholtsskóla er samfelldni í
skólastarfi minni en í grunnskólum
með nokkrar tillögur.
Réttur foreldra verði
aukinn
Foreldrar vilja hafa áhrif á skóla-
starf barna sinna. Foreldrar vilja
að skólinn hlusti ekki aðeins þegar
skólanum þóknast. I mörgum skól-
um er litið á foreldrafélög sem al-
gjöra góðgerðarstarfsemi. Virkni
foreldra í foreldrafélögum er í sam-
ræmi og beinu hlutfalli við þau
áhrif, sem foreldrum finnst þeir
hafi á skólastarf barna sinna. For-
eldrar vilja ekki eyða tíma og orku
í foreldrastarf sem skólinn snið-
gengur.
Foreldrar vilja að réttur þeirra
verði skilgreindur í grunnskólalög-
um, sem kveði jafnframt á um
skyldur skólastjóra og kennara
gagnvart foreldram. Til dæmis ættu
fulltrúar foreldra að hafa atkvæðis-
rétt á almennum kennarafundum.
Eftirlit með skólastarfi
Lítið sem ekkert eftirlit er haft
með starfi einstakra grunnskóla í
Reykjavík og kannski víðar. Kenn-
arar fara sínu fram í sínum stofum
og skólastjórar fara sínu fram í
sínum skólum. Skólayfirvöld hér á
landi virðast gera lítið annað en að
skammta peninga.
Víða erlendis er lögbundið eftirlit
með skólastarfi. í Bretlandi, til
dæmis, hafa eftirlitsmenn „hennar
hátignar" mikil áhrif á skólastarf.
Þeir fylgjast með daglegu skóla-
starfi o g beita sér fyrir nýjungum.
Sveigjanleiki í ráðningu
Skólar þurfa að búa vel að kenn-
urum og kennarar þurfa að fá viður-
kenningu fyrir vel unnin störf. Á
almennum vinnumarkaði þykir
sjálfsagt að starfsmenn séu fluttir
á milli starfa, standi þeir sig ekki
í stykkinu. Skólar þurfa að geta
gert þetta líka. Meiri sveigjanleiki
þarf því að vera í ráðningu kennara
og skólastjóra, til dæmis með því
að afnema æviráðningu. Um leið
þarf að vera sjálfsagt að starfsmenn
geti fært sig á milli skóla, skóla-
hverfa og skólaumdæma.
Foreldrairæðsla
Endurmenntun og símenntun
eykst nú með hverju ári á flestum
sviðum. Og margs konar námskeið
era haldin um hitt og þetta. Það
stingur því dálítið í stúf, að enn
skuli ekki vera komin fræðsla fyrir
foreldra um uppeldismál. Samtök
foreldra þurfa að koma á námskeið-
um í sínum eigin skólum um uppeld-
is- og skólamál, til að styðja for-
'eldrastarf í grunnskólum.
Höfundur er verkfræðingur.