Morgunblaðið - 03.10.1989, Side 20

MOKGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAtíUR ¥. OKTÓBER 1989
20
RÁÐVILLA
eftir Einar Júlíusson
Grein Björns Dagbjartssonar,
„Rökvillur", í Mbl. 7. sept. gefur
tilefni til nokkurra athugasemda,
ábendinga og hugleiðinga.
1. Er ólán Patreksfirðinga
af völdum kvótakerfisins?
Það sem Bjöm kallar rökvillur
eða rökleysu virðist fyrst og fremst
vera, að „margir halda því fram og
virðast trúa því að núgildandi fisk-
veiðistefnu sé um að kenna“ vanda-
mál Patreksfirðinga. Hann segir
ekki beint hveiju sé fremur um að
kenna en bendir á að „með feikna-
mikilli opinberri fyrirgreiðslu og
erlendum lánum var skipið keypt
til Patreksfjarðar. .. löngu fyrir
daga kvótakerfisins." Rétt er að
hlusta á skoðanir Patreksfirðinga í
Mbl. 1. sept. undir fyrirsögninni
„Umræður á Matborg“.
Flestir virðast kaffigestir sam-
mála um að kvótakerfið sé bölvald-
ur Patreksfjarðar. „Kvótakerfið
verður að leggja niður. Fiskurinn
er að verða að erfðagóssi hjá ein-
hverju útgerðarfólki."
Ástæðumar fyrir vanda Patreks-
firðinga era sjálfsagt margar og
flóknar, en það þarf eitthvað betri
rök til að afgreiða þessar skoðanir
einungis sem rökvillu. Ég held að
það hljóti að vera meiri rökvilla að
fullyrða að núgildandi fiskveiði-
stefna eigi ekki þátt í þeirra vanda.
2. Er fiski hent í sjóinn?
Áfram segja Patreksfirðingar í
sömu grein:
„Kvótakerfið býður upp á gífur-
lega spillingu. Ef menn fá raslhal
þá henda þeir því bara. Það kemur
miklu meiri fiskur upp úr sjó en
tölur segja til um.“
Þessi ásökun, að kvótakerfið
bjóði um á að heilum togarhölum
af þorski sé hent til að auka gæði
og verð þess. takmarkaða magns
sem leyft er að veiða, er alvarleg
og kallar á tafarlausa rannsókn,
fyrirbyggjandi aðgerðir og útreikn-
inga á því hve mikið þurfi að skerða
kvótann af þeim sökum.
3. Af hverju stækkar
fiskiflotinn?
Björn segir að „kvótakerfið eitt
sér hefur enn ekki getað minnkað
flotann þar sem lánveitingar og
fyrirgreiðsla til skipakaupa hafa
verið allt of rúm“. Setningin hlýtur
að flokkast undir rökvillu, því varla
kaupa menn skip vegna lánveiting-
anna. Strangar lánareglur sem og
t.d. innflutningsbönn geta heldur
ekki minnkað flotann, eins og Bjöm
viðurkennir að gera þurfi. Það hef-
ur einfaldlega sýnt sig, sem hefði
mátt sjá fyrir, að einn megingallinn
á kvótakerfinu er hve mjög- það
hvetur til skipakaupa. Það má vel
vera að nógu strangar lánareglur
hefðu getað komið í veg fyrir a.m.k.
hluta af þessari flotastækkun, en
ekki er kvótakerfinu þar fyrir að
þakka. Skynsamlegra væri einfald-
lega að búa við stjómunarkerfí sem
hvetti til flotaminnkunar fremur en
skipakaupa. Engar Iánareglur gætu
þá hindrað fækkun fiskiskipa.
4. Á að binda kvóta við skip?
Björn spyr í lok greinarinnar,
„hvernig í ósköpunum getur það
orðið til að minnka flotann ef menn
eða fyrirtæki, sem ekki eiga nein
skip, geta keypt sér kvóta á upp-
boði?“ Hálfpartinn hljómar eins og
spurt sé háðslega um einhveija sem
geta ekkert veitt, og þá er svarið:
Ef slíkir ævintýramenn, t.d. græn-
friðungar, keyptu (okkur til mikilla
hagsbóta) öll veiðileyfin, þá mundi
fiskiflotinn, a.m.k. sá hluti sem er
úti á sjó, minnka niður í ekki neitt.
Ef .ég tek samt spurninguna heldur
alvarlegar og ímynda mér ekki að
neinum detti í hug að kaupa kvóta,
sem hann ætlar sér ekki að nýta
og græða á, þá er svarið: Ef kvót-
arnir era ekki bundnir við skipin
verður það einskis manns hagur að
vera með stærra skip en hann þarf
til að ná sínum kvóta. Útgerðar-
menn halda því einnig fram að flot-
inn mundi minnka ef þeir bara
gætu treyst því að þetta kvótakerfi
væri til frambúðar og kvótasala
alveg fijáls.
5. Líkleg flotastækkun? _
Það sem ég ætlaði samt að gera
að meginumtalsefni hér er stað-
hæfing Björns:
„Aukning rúmlestatölu á kvóta-
áranum 1984-1988 er þó líklega
minni en á nokkra öðru fimm ára
tímabili frá stríðslokum, að undan-
teknum kreppuárunum 1968-
\1972.“
Sennilega hafa þeir sem komu
kvótakerfinu á talið líklegt að það
mundi hafa hemil á flotanum.
Hugsanlega vora þeir þó ekkert að
spá í slíka hluti, eða töldu að lána-
reglurnar mundu eða ættu að sjá
um það. Það er hins vegar alveg
óþarfi fyrir formann málefnanefnd-
ar Sjálfstæðisflokksins um sjávar-
útvegsmál að velta vöngum yfir því
í dag hvað sé líklegt eða ólíklegt
að flotinn hafi stækkað mikið á
umræddu 5 ára tímabili. Siglinga-
málast'ofnunin gefur út ítarlega
skrá yfír íslensk skip og við skulum
einfaldlega kanna málið og athuga
hver þróunin hefur orðið í raun og
vera. Niðurstaðan er sett hér í töflu:
Staðreyndin er að þilfarsskipa-
flotinn óx 1987 um 5061 rúmlest
og 1988 um 2155 rúmlestir og
3173 brúttótonn. Auk þess hefur
orðið mikil aukning í opnum vélbát-
um, 538 lestir 1987 og 1079 lestir
1988. Fiskiskipaflotinn stækkaði
því um 5600 brl 1987 og 5350 brl
1988. Ennfremur er staðreynd að
1. janúar 1989 voru í smíðum eða
umsamin 35 fiskiskip að stærð rúm-
lega 5300 rúmlestir, samkvæmt
sömu skrá Siglingamálastofnunar,
og eru þá opnir bátar ekki taldir
með, og reyndar hvergi hér nema
í tölunum fýrir 1987-1988.
7. íslenskar skipasmíðar?
Nöturlegt er að af þessum fiski-
skipum í smíðum eru 83% í smíðum
erlendis, en aðeins 17% eða sjött-
ungurinn í smíðum hérlendis. Ekki
hafa þau rök reynst haldbær, sem
oft heyrast, að ekki megi stöðva
nýsmíðar fiskiskipa til að íslenskar
skipasmíðastöðvar hafi næg verk-
efni. Ekki hafa kvótakerfið eða
hagstefnan (fastgengisstefnan, há-
vaxtastefnan,...) komið þeim til
góða. Þær virðast ekki geta fengið
fyrirgreiðslu eða bankaábyrgð til
að smíða skip hvorki fyrir íslend-
inga né araba, en enn er haldið
áfram að flytja inn fiskiskip.
8. Er flotastækkunin minni
nú en áður?
Meðfylgjandi línurit sýnir stækk-
unina á umræddu 5 ára tímabili
kvótakerfisins og næstu 5 árum á
undan, allt til stríðsloka. Það .eru
uppgangs- og niðurgangstímar í
sjávarútvegi og skipakaupum, en
ég get engan veginn túlkað línurit-
ið svo að renni stoðum undir fullyrð-
ingu Björns, réttara sagt spádóm,
því hann hefur reyndar ekki fullyrt
neitt. Vöxtur á kvótatímabilinu er
ekki með minnsta heldur mesta
móti, þó línuritið sýni að vísu 3
stærri toppa. Skrapdagakerfið virð-
ist hafa reynst skömminni skár en
kvótakerfið til að hafa hemil á
stækkun flotans, en ég tel alveg
öruggt að kvótasölukerfi eða auð-
lindaskattur mundi ekki aðeins
stöðva stækkun flotans heldur gæti
minnkað hann umsvifajaust í þá
lágmarksstærð sem þarf til að veiða
leyfðan kvóta.
9. Hefúr flotastækkunin
verið meiri?
Á undanförnum 2 árum hefur
flotinn stækkað um næstum 11
Einar Júlíusson
„Steftia Sjálfstæðis-
flokksins er að horfið
verði frá núverandi
kvóta-, hafta-, miðstýr-
ingar- og skömmtunar-
steftiuí sjávarútvegi og
tekin upp ný stefiia
byggð ájafinrétti og
frjálsum viðskiptum
með tímabundin fisk-
veiðileyfi.“
þús. rúmlestir og það verður mikil
stækkun á þessu ári. Það stefnir
allt í að sá toppur sem er í uppsigl-
ingxi nú, muni í lok þessa árs eða
þess næsta fara fram úr öllum fyrri
metum varðandi fimm ára aukningu
a.m.k. síðan nýsköpunin varð eftir
stríðið. Þeim topp náum við e.t.v.
ekki í rúmlestum talið, en það er
réttara að miða við sóknaraukning-
una en rúmlestirnar. Hver rúmlest
hefur nú í för með sér miklu meiri
sóknarmöguleika en áður, bæði
vegna aukins tæknibúnaðar ski-
panna og eins vegna aukinnar
vísindalegrar þekkingar á fisk-
gengd. Eg hef ekki tök á að meta
hér sóknaraukninguna, en bendi á
stórfróðlegt línurit Gylfa Þ. Gísla-
sonar sem birtist í Mbl. 12. septem-
ber. Það sýnir verðmæti flotans, og
þarmeð að þó að flotinn hafi ekki
nema rétt rúmlega tvöfaldast, í
rúmlestum talið, síðan á sjötta ára-
tugnum hefur raunverð hans fimm-
faldast. Hver rúmlest er því a.m.k.
2-3 sinnum dýrari í dag en á dögum
nýsköpunarinnareftir því hvort litið
er á eldri eða nýrri hluta flotans
og það ætti að taka það með í reikn-
inginn þegar borin er saman flotas-
tækkunin nú og á nýsköpunartí-
munum. Ég stend því fast við mínar
fyrri fullyrðingar að ástandið sé
alls ekki eins og Björn telur, heldur
hafi flotinn í raun aldrei stækkað
eins hratt og nú, a.m.k. hvað kostn-
að og sóknargetu varðar.
10. Hefiur ofveiðin
verið meiri?
Nei, þegar ég gerði fiskveiðilíkan
fyrir áratug síðan þótti mér nóg
um ofveiðina og reiknaðist flotinn
næstum helmingi of stór. Siðan
hefur hann stækkað um 15% og
sóknargetan ömgglega miklu
meira. Sóknin í þorskinn hefur tvö-
faldast síðan 1979 og er nú 4 sinn-
um meiri en sú kjörsókn sem hám-
arksnýtingu gefur. Þannig hefur
verið komist hjá því að minnka af-
lann þó að veiðistofninn hafi minnk-
að, en hann var hálfu stærri þá en
nú. Það er stundarhagur að auka
sóknina framyfir kjörsókn, en það
lán er á háum vöxtum. Umfram-
sókn eykur kostnaðinn, og til lengri
tíma litið gerir hún aflann bæði
minni og sveiflukenndari. Henni
fylgir einnig áhætta því þegar
hrygningarstofninn er orðinn svo
lítill að fer að hafa áhrif á klak-
stærðina hrynur stofninn.
11. Er þorskstofiiinn að
hruni kominn?
Hrygningarstofninn er nú minni
en helmingur af því sem var 1979
og þorskklak hefur ekki heppnast
vel í 5 ár í röð, sem er einsdæmi.
„Fjórða árið í röð sem viðkoman
bregst“ segír Mbl. 16. september
um klákið 1989. Ekki mundi ég
samt nota orðið viðkomubrestur því
fiskifræðingar álíta að hrygningar-
stofninn sé enn nógu stór til að
skila fullu klaki og hrun er þá ekki
yfirvofandi. En
„Árgangur 1985 er nú talinn
vera undir meðallagi og árgangar
1986-1988 eru allir mjög lélegir,
sambærilegir við árgangana 1981
og 1982 en þeir era taldir með þeim
lökustu sem fram hafa komið
síðustu þrjá áratugina.“
Er hugsanlegt að fiskifræðingum
skjátlist og hörmulegu ástandi
hrygningarstofnsins sé að einhveiju
leyti um að kenna þetta lélega klak?
12. Koma Grænlendingar
til bjargar?
Fiskifræðingar vita ekki allt,
segja ráðamenn, og hlusta yfirleitt
ekki alltof mikið á álit þeirra, tillög-
ur og ábendingar.
„Tækifæri sem bent var á og
gafst til að auka fiskgengd á vertíð-
arsvæðinu er gengið okkur úr greip-
um og framundan er fyrirsjáanlegur
veralegur samdráttur í þorskstofn-
inum og þorskveiðunum, ef enginn
kemur Grænlandsgangan."
Já, nú er aðeins að treysta á að
útlendingar fari ekki að veiða þorsk
á Grænlandsmiðum, þvi „mikil veiði
þar mundi draga stórlega úr líkum
á slíkum Grænlandsgöngum á ís-
landsmið". Ekki getum við treyst á
okkur sjálf til að bjarga okkar eigin
þorskstofni.
13. Hvað með aðra
fiskstoftia?
Lítum á ofveiði grálúðunnar.
„Sókn í stofninn hefur þrefaldast
síðan 1986“ og er 5 sinnum meiri
en hámarksnýtingu gefur.
„Leiða má að því sterk rök að
svipuð sókn næstu 2-3 árin muni
valda hruni í stofninum og viðkomu-
bresti.“
Við sem unnum að fiskveiðilíkön-
um 1979 bentum allir, og hver í
sínu lagi, á a'ð einungis auðlinda-
skattur væri líkiegur til að geta
stjórnað fiskveiðunum, en þetta er
semsagt í hnotskurn saga og árang-
ur skrapdaga- og kvótakerfisins.
(Tilvitnanir í skýrslu Hafrann-
sóknastofnunar ág. 1989 era ekki
allar alveg orðréttar.)
14. Hrun og uppbygging
síldarstoftisins
Sókn í síld er í námunda við kjör-
sókn, enda er góður vöxtur bæði í
afla og stofni. Markviss uppbygging
sumargotssíldarstofnsins hefur tek-
ið tvo áratugi, en er gott dæmi um
hvernig á að sækja í fiskistofn og
hvað hægt er að gera ef tekst að
hafa stjórn á veiðunum. Hinn forð-
um risastóri norsk-íslenski síldar-
stofn hefur hinsvegar ekki enn náð
sér eftir hranið fyrir næstum aldar-
ijórðungi og er ekkert farinn að
ganga á íslandsmið. „Engin síld var
þar en átuskilyrði góð“ segir fyrr-
nefnd skýrsla af vísindalegu hlut-
leysi, um árangur Ieitar að honum
á víðáttumiklu svæði í vor. Menn
VOXTUR FISKIFLOTANS
1944-1989 5 ÁRA MEOALTÖL.
1948 1953 1958 1963 1968 1973 1978 1983 1988
ml 89
Stækkun fiskiskipaflotans 1987-1989
Stækkun 1987 Þilfarsskip 5061 brl Samtals
Smábátar 538 brl 5599 brl
Stækkun 1988 Þilfarsskip 2155 brl
— + 3173 bt
Smábátar 1079 brl 5349 brl*
í smíðum 1.1.1989 Innanlands 927 brl
Erlendis um 4409 brl%
Smábátar ? . >5336 brl
* Miðað við að 1 bt sé 1.5 brl.
% Nokkur skip hafa verið endurmetin skv. uppl. Mbl. 29/8
Heimild: SiglingamálasUifnunin: Skrá yfir íslenzk skip 1989
6. Raunveruleg
flotastækkun!