Morgunblaðið - 03.10.1989, Page 29

Morgunblaðið - 03.10.1989, Page 29
28. MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. OKTÓBER 1989 ptujrgmtiM&foií Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aðstoðarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift- argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið. Verðbolga - lands- framleiðsla - lífskiör Spár standa til að meðal- hagvöxtur OECD-ríkja á líðandi ári verði um 3,25%. ís- land hefur að þessu leyti sér- stöðu. Það er er eina landið í þessum ríkjahópi sem ekki býr að hagvexti; sætir samdrætti í landsframleiðslu og þjóðartekj- um. Spár Þjóðhagsstofnunar fyrir árið 1990 standa raunar til þess að landsframleiðsla íslend- inga minnki enn á komandi ári, þriðja árið í röð, og verði 5% minni en hún var árið 1987. Ytri aðstæður, einkum í lífríki sjávar, hafa að sjálfsögðu áhrif á þessa neikvæðu hagþróun. Sterkar líkur standa hinsvegar til að vandinn sé að hluta til heimatilbúinn. Það er því meir en tímabært að huga að pólitísk- um orsökum hans. „Þegar allt er skoðað og litið er til langs tíma, fer hagvöxtur eftir tækniframförum," segir Þorvaldur Gylfason í nýlegri grein í Fjármálatíðindum, „hvort sem þær koma fram í bættu vinnulagi, betri framleiðslutækj- um eða virkara fjármagnskerfi og einnig eftir skapandi fram- taki.“ Höfundur leiðir jafnframt líkur að því að verðbólga dragi úr hagvexti og ýti undir erlenda skuldasöfnun. Orðrétt segir hann: „Tölfræðilegur samanburður á þróun hagvaxtar og erlendra skulda í „háverðbólgulöndum" annars vegar og „lágverðbólgul- öndum“ hins vegar sýnir með marktækum hætti, að hagvöxtur var minni og skuldasöfnun meiri í háverðbólgulöndum en í lág- verðbólgulöndum árin 1980-86.“ Höfundur nafngreinir 28 ríki þar sem verðbólga var meiri en 20% á ári 1980-86. Sitt hvað er sammerkt með þessum verð- bólguríkjum. í þeim öllum býr fók við lágar eða miðlungstekjur — á mælikvarða þjóðarfram- leiðslu á mann — nema hér á landi. Aðrir mælikvarðar á lífskjör eins og lífslíkur, læsi og orkunotkun gefa svipaðar niður- stöður. Aðeins fjögur af þessum 28 verðbólguríkjum búa að langri lýðræðishefð. Flest þeirra búa við einræði eða alræði í einni eða annarri mynd. Margar skuldugustu þjóðir heims eru í þeirra hópi. Að meðaltali minnk- aði verg þjóðarframleiðla á mann í þessum löndum um 1,6% á ári 1980-86. í átján af þessum lönd- um var hagvöxtur á mann minni en enginn á tímabilinu. Höfundur tilgreinir þrettán lágverðbólgulönd - með verð- bólgu að jafnaði innan við 4% 1980-86. Þar er hagvöxtur við- varandi, þjóðartekjur á hvern þegn mun hærri, skuldahlutfall við umheiminn verulega lægra og almenn lífskjör betri. „Þessar niðurstöður virðast því renna stoðum undir þá ályktun,“ segir höfundur, „að lítill hagvöxtur í háverðbólgulöndunum á árunum 1980-86 hafi ekki verið tilvilj- un.“ Loks dregur höfundur upp athyglisvert samanburðardæmi. Hann gefur sér þær forsendur að að hagþróun háverðbólgu- landa verði áfram í mínus um 1,6% næstu 20 árin, en 1,8% hagvöxtur í lágverðbólgulönd- um. Þetta þýddi að tekju- og lífskjarabil breikkaði ört milli þjóðahópanna. Meðaltekjur á mann í háverðbólgulöndunum myndu minnka úr tveimur fimmtu af tekjum fólks í lágverð- bólgulöndum, eins og þær nú eru, í aðeins einn fimmta á tutt- ugu árum. Það er að vísu ekki líklegt að svo ójöfn tekjuþróun gangi eftir. Það er hinsvegar nauðsynlegt að læra af tiltækri reynslu til að fyrirbyggja skað- ann. Ytri aðstæður ráða miklu um þróun landsframleiðslu, þjóðar- tekna og lífskjara íslendinga. Það er á hinn bóginn mikilvægt að þróa hagkerfi okkar — um- hverfi atvinnulífs okkar — að framvindu og veruleika á helztu viðskiptasvæðum okkar í V-Evrópu og N-Ameríku. Þróun- in þarf að miða að virkara fjár- magnskerfí og skapandi fram- taki í þjóðarbúskapnum. Hún þarf að nýta sér örar framfarir í menntun, þekkingu og tækni. Samanburður sá, sem vitnað var til, áréttar nauðsyn þess að ná verðbólgu í íslenzkum þjóðar- búskap niður á svipað stig og gengur og gerizt þar sem hag- vöxtur er mestur og almenn lífskjör bezt. Við þurfum að draga réttan lærdóm af reynslu háverðbólgu- og lágverðbólg- uríkja — og af biturri reynslu okkar eigin verðbólguára, sem því miður eru ekki enn að baki. Vaxandi ríkissjóðshalli vísar ekki til réttrar áttar í þeim efnum. Við þurfum ekki síður að losa okkur við mýrarljós pólitískrar miðstýringar og millifærslna — sem og pólitískrar skömmtunar á fjármagni og aðstöðu. Landsframleiðsla og þjóðar- tekjur vaxa ekki í fjötrum. Vextir hækka á alþjóðlegum fjármagnsmarkaði: Hvert prósent þýðir um 750 milljóna útgjalda- auka þjóðarbúsins Erlendar skuldir íslendinga áætlaðar 150 milljarðar í árslok GERA má ráð fyrir að útgjöld íslenska þjóðarbúsins vegna vaxta- greiðslna af erlendum lánum aukist verulega á þessu ári í kjölfar vaxtahækkana á erlendum fjármagnsmarkaði. Um helmingur af skuldum íslendinga eru á breytilegum kjörum sem taka mið af millibankavöxtum í London (LIBOR). Lauslega áætlað hefur hvert hafa millibankavextir af lánum í prósentustig til hækkunar á breyti- dollurum hækkað úr 7,5% í 9% en legum vöxtum, í för með sér um 750 milljóna króna útgjaldaauka á ári miðað við núverandi skuldir íslendinga. Frá ársbyijun 1988 hækkanir á vöxtum af lánum öðrum gjaldmiðlum eru enn meiri. Millibankavextir af lánum í jap- önskum yenum hafa hækkað úr Kasparov bætir 17 ára met Fischers um 10 stig GARRÍ Kasparov, heimsmeistari í skák, vann Simen Agdestein í síðustu umferð Interpolis-skákmótsins í Hollandi í gær. Kasparov hlaut 12 vinninga af 14 mögulegum og varð 3& vinningi fyrir ofan næsta mann, Viktor Kortsnoj. Kasparov er nú kominn með 2795 Eló- stig og hefur þar með bætt 17 ára gamalt met Bobby Fischers um 10 stig. Önnur úrslit í lokaumferðinni urðu þau að Sax og Jóhann Hjartar- son gerðu jafntefli, sömuleiðis Ljúbojevic og Kortsnoj. Piket vapn Ivantsjúk. Jóhann Hjartarson hafn- aði í 6.-7. sæti á mótinu með 514 vinning ásamt Agdestein. Á það hefur verið bent að þótt Kasparov hafi nú slegið stigamet Fischers þá sé samanburður á meisturunum mjög erfiður m.a. vegna þess að reglur um stigaút- reikning hafa breyst. Einnig er vert að geta þess að skákstig verða ekki gefín út opinberlega fyrr en um áramót og þá gæti Kasparov hafa hækkað eða lækkað frá því sem nú er. 4,25% í 5,6875% frá ársbyijun 1988 og af lánum í þýskum mörk- um hækkuðu vextir úr 3,3750% í 7,6875. Þá hafa vextir af lánum í sterlingspundum hækkað frá sama tíma úr 8,7% í 13,74%. Samkvæmt áætlun Seðlabankans er gert ráð fyrir að erlendar skuldir íslendinga í árslok verði um 150 milljarðar króna. Um helmingur af heildar- skuldum er með breytilegum vax- takjörum eða 75 milljarðar þannig að gróflega reiknað má áætla að um 1% hækkun á vöxtum á erlend- um fjármagnsmarkaði leiði af sér 750 milljón króna útgjaldaauka fyrir þjóðarbúið. Á þessu ári eru nettó vaxtagreiðslur til útlána áætlaðar kringum 12 milljarðar. Á sama tíma og vextir hafa hækkað af lánum með breytilegum kjörum njóta íslendingar hins veg- ar hagstæðari vaxtakjara en áður af öðrum erlendum lánum sem bundin eru föstum vöxtum. Ýms- um eldri ög óhagstæðari lánum, sem tekin voru kringum 1980 þeg- ar vextir voru háir, hefur verið skuldbreytt. Af heildarskuldum þjóðarinnar eru um helmingur þeirra í dollurum en af lánum með breytilegum vöxtum eru lán í doll- urum um 70% af heild. Náttúrufræðistoftiun Islands 100 ára: Byggmg náttúrufræði- húss í Yatnsmýri á döfinni Samvinna ríkis, Reykjavíkurborgar og Háskóla íslands HÁTT í 100 gestir héldu upp á aldarafmæli Náttúrufræðistofnunar íslands sl. laugardag, en þá voru sýningarsalir stoftiunarinnar jafii- framt opnaðir eftir gagngerar endurbætur. Stofnunin heftir til umráða tvær hæðir í húsi númer 116 við Hverfisgötu en býr þar við afar þröng- an kost enda mun húsnæðið aðeins hafa verið hugsað til bráðabirgða þó nú séu 30 ár liðin frá því að flutt var þangað inn. Nefnd, sem starfað hefur á veg- um menntamálaráðuneytisins síðan í júlí, leggur til að nýtt og nútíma- legt Náttúrufræðihús verði reist í grennd Háskólans við mörk frið- lands í Vatnsmýrinni og yrði húsið reist í samvinnu ríkis, Reykjavíkur- borgar, Háskóla Islands og jafnvel fleiri aðila. Húsinu er ætlað að rúma fjölþætt sýningarsafn og aðstöðu til margháttaðrar fræðslu- og kynn- ingarstarsemi auk húsakynna fyrir Náttúrufræðistofnun, Gert er ráð fyrir stofnun undirbúningsfélags ríkis, borgar, Háskólans og jafnvel fleiri aðila eftir að nefndin hefur lokið störfum um áramót, en húsið gæti orðið fullbúið árið 1995 segir í nefndarálitinu. Innan umhverfísráðuneytis Nefndin gerir ráð fyrir að Nátt- úrufræðistofnun íslands starfi áfram sem ríkisstofnun með það Náttúrufræðifélag íslands hélt aftnælisfund sinn á Hótel Loftleiðum á sunnudag. Formaður þess er Þóra Ellen Þórhallsdóttir. MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. OKTÓBER 1989 29 Morgunblaðið/Þorkell Sr. Ragnar Fjalar Lárusson þakkar Margréti Grímsdóttur fyrir gjöf- ina. Hallgr ímskirkj a: Ein milljón í orgelsjóð NÝLEGA veittu sóknarprestar Hallgrímskirkju viðtöku höfðinglegri gjöf í Orgelsjóð Hallgrímskirkju. Gjöfin, ein milljón krónur, er minn- ingargjöf um Víglund Guðmundsson, vörubifreiðasljóra, Laugavegi 70, Reykjavík, fæddur 30. september 1905, dáinn 15. janúar 1987. Gefendur eru ekkja hans, Margr- ét Grímsdóttir og börn þeirra. Víglundur hafði mikið yndi af söng og hljómlist og Hallgrímskirkja var honum afar hjartfólgin. Nú er unn- ið að því að hanna og undirbúa smíði hins volduga 70 radda orgels sem komið verður fyrir yfir vestur- dyrum kirkjunnar, en fjársöfnun til þess hefur verið í gangi í nokkur ár. (Fréttatilkynning) _ Atvinnutryggingasjóður útflutningsgreina: Mest fé lánað til Aust- 'N urlandskj ördæmis Af sveitarfélögum hefiir mest farið til Vestmannaeyja SAMTALS hafa 154 fyrirtæki nú fengið lán hjá Atvinnutrygginga- sjóði útflutningsgreina, samtals um 5,3 milljarða króna. Rúmlega Hjá Sláturfélagi Suðurlands á Selfossi er meðalfallþunginn 14,63 kg þegar slátrað hefur verið 13.500 fíár af 38.000 sem áætlað er að slátra þar í haust, og að sögn Hall- dórs Guðmundssonar sláturhús- stjóra er það svipað og var í fyrra. Hjá sláturhúsi Kaupfélags Borg- firðinga er fallþunginn ríflega 14,5 kg þegar um 20.000 fjár af 60.000 hefur verið slátrað, en að sögn Gunnars Guðmundssonar slátur- hússtjóra var fallþunginn 14,25 kg 50 umsóknum hefur verið hafn- að. Skipt eftir kjördæmum hefiir mest verið lánað til fyrirtækja á Austurlandi, en minnst til í fyrra. Óli Valdimarsson slátur- hússtjóri Hjá KEA á Akureyri sagði að þegar lokið væri við að slátra 13.000 af 44.000 fíár væri méðal- fallþunginn 15,43 kg, sem væri nokkru hærra en í fyrra, en ætti vafalaust eftir að lækka þegar liði á slátrunina. Hann sagði að 15% af lömbunum hefðu farið í fitu- flokka, sem hann teldi vera of hátt hlutfall, en það hefði verið á bilinu 7-8% í fyrra. Reykjavíkur. Af einstökum sveit- arfélögum hefur mest farið til Vestmannaeyja, en minnst til Stykkishólms. Til Austurlands hafa verið lánað- ar 859,7 milljónir króna, 827,6 til Suðurlands, Norðurland eystra hef- ur fengið 776,6, Reykjanes 775,4, fyrirtæki á Vesturlandi hafa fengið 674,2 milljónir, á Norðurlandi vestra 571,4, á Vestfjörðum 532 og í Reykjavík 287,5 milljónir króna. Eftirtalin sveitarfélög eru þau, sem mest hafa fengið (20 stærstu): Vestmannaeyjar 461 milljón. Akranes 307 milljónir. Reykjavík 288 milljónir. Sauðárkrókur 256 milljónir. Sandgerði 253 milljónir. Þorlákshöfn 223 milljónir. Akureyri 222 milljónir. Hornafjörður 212 milljónir. Húsavík 206 milljónir. ísafjörður 156 milljónir. Grindavík 140 milljónir. Bolungarvík 138 milljónir. Neskaupstaður 137 milljónir. Grundarfjörður 119 milljónir. Siglufjörður 116 milljónir. Ólafsfjörður 113 milljónir. Hafnarfjörður 103 milljónir. , Keflavík 103 milljónir. Stykkishólmur 102 milljónir. Sauðfi ár slátrun: Fallþungi dilka svip- aður og í fyrra * Astand á beitilöndum með ágætum þrátt fyrir slæmt vor MEÐALFALLÞUNGI dilka í haust virðist víðast hvar á landinu vera svipaður og í fyrra. Að sögn Ólafs Dýrmundssonar ráðunautar þjá Búnaðarfélagi Islands hefur ástand á beitilöndum verið með ágætum í sumar þrátt fyrir slæmt vor. Morgunblaðið/Árni Sæberg Náttúrufræðistofhun bárust nokkrar góðar gjaiír í tilefni aftnælisins. Brunabótafélag íslands gaf Nátt- úrugripasaftiinu mikinn og skrautlegan stein, um 200 kg að þyngd. Steinninn inniheldur afbrigði af kvarsi og fannst árið 1984 í 110 milljón ára gömlum jarðlögnm. Ingi R. Helgason, forstjóri Brunabóta- félags íslands, festi kaup á steininum á Ítalíu á síðasta ári og tókst að koma honum til íslands með hjálp góðra manna. Hann sagði að Brunabótafélagið hefði ákveðið að gefa Náttúrufræðistofhuninni þennan merkisgrip þar sem Brunabótafélagið og Náttúrufræðistofiiunin ættu sömu rætur ásamt Forn- leifafélaginu. Sömu einstaklingarnir hefðu átt stóran þátt í stoftiun þessara þriggja félaga. Þeirra á meðal mætti neftia þá Þorleif Jónsson ritstjóra Þjóðólfs, Björn Jónsson ritstjóra Isafoldar og Indriða Einarsson, skáld og alþingismann Vestmanneyinga. Á myndinni eru: Eyþór Einarsson forstöðumaður Náttúrufræðistofiiunar, Ingi R. Helgason forstjóri Brunabótafélagsins og Matthildur Sigurðardóttir starfsmaður safiisins. hlutverk að stunda og skipuleggja almennar rannsóknir á náttúru Is- lands og fái til viðbótar aukið hlut- verk á sviði umhverfisrannsókna. Nýtt umhverfisráðuneyti taki við þessum málaflokki af menntamála- ráðuneytinu. Náttúru- og umhverf- isrannsóknir verði efldar úti um land með heimild til að ríkið styðji við uppbyggingu og rekstur nátt- úrufræðistofa í eigu heimaaðila. Slíkar stofur annist m.a. rannsókn- ir og eftirlit vegna náttúruverndar og landnýtingar. Heimilt verður að stofna til sérstakra rannsóknadeilda við náttúrufræðistofur í hveijum landsfjórðungi, að hámarki fjórar talsins. Sett verði á fót fimm manna stjórn yfir náttúru- og umhverfis- rannsóknir til stefnumörkunar og verði hún jafnframt stjórnarnefnd Náttúrufræðistofnunar íslands. Náttúrufræðistofur í landshlutun- um lúti þriggja manna stjórn og tilnefni heimaaðilar tvo en ráðherra einn. Náttúrufræði- og náttúru- gripasöfn verði aðgreind frá rann- sóknastarfsemi og byggð upp og rekin af sjálfstæðum félögum eða sjálfseignarstofnunum. Hins vegar styðji Náttúrufræðistofnun íslands og náttúrufræðistofur við upp- býggingu slíkra safna með rann- sóknum og ráðgjöf. í þessu skyni verði byggð upp sérstök fræðslu- og sýningadeild innan Náttúru- fræðistofnunar. Markmið félagsins var náttúrugripasafn Náttúrufræðistofnun íslands er afkvæmi Hins íslenska náttúru- fræðifélags, sem var stofnað 16. júlí 1889, með það sérstaklega að markmiði að koma upp náttúru- gripasafni hér í Reykjavík, að sögn Eyþórs Einarssonar, forstöðu- manns Náttúrufræðistofnunar ís- lands. Fyrsti formaður félagsins var Benedikt Gröndal og var hann jafn- framt umsjónarmaður safnsins til síðustu aldamóta. Tveimur árum áður hafði verið stofnað íslenskt náttúrufræðifélag meðal íslendinga í Kaupmannahöfn, það var stofnað í sama tilgangi og Reykjavíkurfé- lagið og var í raun fyrirrennari þess. Gqimyt og hamur afhafsúlu Þegar á fyrsta ári félagsins eign- aðist það talsvert af náttúrugripum, sem urðu fyrsti vísirinn að safninu. Má fyrst nefna gripi þá, er Hafnar- félagið hafði aflað, en þeir voru afhentir Reykjavíkurfélaginu til eignar við stofnun þess. Fyrsti íslenski gripurinn, sem safnið eign- aðist, var geirnyt, sem fékkst fyrir milligöngu Sigurðar sýslumanns Jónssonar i Stykkishólmi. Næsti gripurinn var svo hamur af hafsúlu, en síðan jókst safnið smám saman enda urðu ýmsir til að senda því góðar gjafir. Má þar einkum nefna fullkomið íslenskt eggjasafn, sem Nielsen verslunarstjóri á Eyrar- bakka gaf árið 1890. Helgi Pjeturss tók svo við af Benedikt Gröndal, en 1905 tók Bjami Sæmundsson við af honum og var umsjónarmað- ur safnsins til dauðadags árið 1940. Safiiið á hrakhólum I máli Eyþórs kom fram að safn- ið hafi lengst af verið á hrakhólum með starfsemi sína. Þrautseigja Hins íslenska náttúrufræðifélags að koma safninu á fót og reka það í nærri 60 ár væri aðdáunarverð, en hefði þó mætt litlum skilningi yfirvalda. „Þegar félagið nálgaðist fertilgsaldurinn komst nokkur skriður á. Fmmdrættir voru gerðir að safnbyggingu og rætt var við stjórnvöld um málið, þó án niður- stöðu. Þegar leið að fimmtugsaf- mælinu var byggingamálið enn tek- ið upp, og nú ekki bara við stjórn- völd heldur var leitað eftir samvinnu við Háskóla íslands. Skipuð var sérstök bygginganefnd 1942 og önnur 1946, nú með aðild Háskól- ans þar sem í ráði var að hann léti byggja hús fyrir Náttúrugripasafn- ið fyrir ágóða af happdrætti sínu. Saftiið gefið ríkinu Undirbúningur byggingar var vel á veg kominn þegar ákveðið var að afhenda ríkinu Náttúrugripa- safnið í ársbyrjun 1947. Það hafði alloft verið rætt innan félagsins að afhenda ríkinu safnið til eignar og reksturs, en þar sem skoðanir um það voru mjög skiptar og ríkið tregt til að veita safninu viðtöku vegna kostnaðar, sem það hefði í för með sér, hafði ekki orðið af því. En haustið 1946 féllst ríkið á að taka Náttúrugripasafnið í sínar hendur og var afhendingin afráðin á aðal- fundi félagsins 1947. Það voru .strax ráðnir tveir fastir starfsmenn í fullt starf og árið eftir sá þriðji. Um 1950 voru allar teikningar og líkan af byggingu tilbúnar, en mál- ið tafðist og strandaði loks á því að ekki fékkst fjárfestingarleyfi fyrir byggingunni,“ sagði Eyþór. Fyrstu lögin 1951 Árið 1951 voru fyrst sett lög um safnið, það nefnt Náttúrugripasafn íslands og í lögunum kveðið á um starfssvið safnsins og stjóm. Fleiri starfsmenn voru ráðnir og árið 1958 var það afráðið að Háskólinn keypti fyrir happdrættisfé heila hæð undir starfsemina í húsi því við Hlemmtorg þar sem hún er enn til húsa eftir 30 ár. Árið 1965 voru sett ný lög um safnið og nafni þess breytt í Náttúmfræðistofnun Is- lands. Nýju lögin vom fyllri en þau eldri og lögfestu í raun það form sem starfsemin var komin í. Nátt- úrufræðistofnun var þjóðarsafn náttúmgripa, hliðstætt öðrum þjóð- arsöfnum eins og Þjóðminjasafni og Landsbókasafni, áuk þess sem hún var rannsóknastofnun og sýn- inga- og fræðslustofnun.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.