Morgunblaðið - 10.10.1989, Blaðsíða 16

tS_________________________________________ ggg-a æajfe'aoi .w ■amAJWCKjm-M
16 ........................................MORGUNBLAÐIÐ-ÞRIÐJIÍBAOIÍR-10.-OKTÓBER-1989-
84% hækkun beínna skatta
fyrstu 7 mánuði ársins
4
_
en nokkru sinni síðan slíkar mæling-
ar hófust og fer vaxandi. í ágúst í
fyrra var það 0,4% af mannafla og
í sama mánuði á þessu ári 1,4%. Spá
Félags íslenskra iðnrekenda gerir ráð
fyrir að á næsta ári verði atvinnu-
leysi um 3%, sem þýðir að þá gangi
að staðaldri 4.000 manns án atvinnu. á ]
Viðskiptahalli og
Qárlagahalli g i
Ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sonar, markmið hennar og árangur
skoðuð á ársafmælinu
„Ríkisstjórn Framsóknarflokks, Alþýðuflokks, Alþýðubandalags og
Samtaka um jafnrétti og félagshyggju er mynduð til að leysa bráðan
efnahagsvanda sem steðjar að þjóðinni. Höfuðverkefni hennar er að
treysta grundvöll atvinnulífsins, stöðu landsbyggðarinnar og undirstöðu
velferðarríkis á íslandi. Stefna ríkisstjórnarinnar byggir í senn á íram-
taki einstaklinga og samvinnu og samstarfi á félagslegum grunni."
JBH:
Jún.'88
483 millj.kr.
JBH:
Sept.88
700
ÓRG: fMiðurstööu-
IMóv.88 tölur
Þannig var fyrsta málsgrein í
stefnuyfirlýsingu stjórnarinnar. í
næstu grein segir svo: „Aðgerðir
ríkisstjórnarinnar til lausnar aðsteðj-
andi vanda miða að því að treysta
atvinnuöryggi í landinu, færa niður
verðbólgu og vexti, verja lífskjör
hinna tekjulægstu, bæta afkomu at-
vinnuveganna og draga úr viðskipta-
halla.“
Efnahagsmálin virðast vera eitt
eilífðarvandamál í íslenskri pólitík.
Aðgerðir á aðgerðir ofan eru kynntar
af stjórnvöldum og sífellt virðist
vandinn versna og verða erfiðari við-
ureignar. Eftir heilt ár handafls-
stjórnunar sér ekki enn fyrir endann
á vandanum. Meðal fyrstu aðgerða
sem stjórnin boðaði var að bæta
lífskjör hinna tekjulægstu. Ekki
liggja fyrir tölur um raunverulega
launaþróun á þessum tíma, en margt
bendir til að þau hafi hækkað tals-
vert minna en annað verðlag og
verkalýðsforingjar hafa lýst áhyggj-
um sínum vegna minnkandi kaup-
máttar. Ef litið er á kauptaxta Al-
þýðusambands íslands, kemur í ljós
að launin eru ósköp svipuð því sem
þau voru fyrir ári. 50 þúsund króna
laun hafa hækkað rúmlega 3%, 100
þúsund króna laun um 2%. A sama
tíma hefur framfærsluvísitalan
hækkað um tæp 20%.
Verðbólgan
30,8%. Á móti ákvað Alþingi að
hækka endurgreiðslur úr ríkissjóði
til barnafólks.
U ndirstöðurnar
Launin hafa setið eftir og einhvers
staðar kemur það fram. Þau voi-u
fryst til 15. febrúar á þessu ári og
hefur tekist að halda þeim innan við
tveggja stafa hækkanir síðan. Fisk-
vinnsían, undirstöðuatvinnuvegur
þjóðarinnar, hefur verið í vandræðum
vegna taprekstrar og vega launin
þungt í rekstri þeirra. Einn liður í
að rétta hag vinnslunnar er lækkun
launakostnaðarins. Fram kom á aðal-
fundi Samtaka fiskvinnslustöðva fyr-
ir skömmu að afkoman hefði skánað
úr því að vera 9,5% tap fyrir ári í
að vera 1,5% tap í september sl. Síðan
hefur bætzt við um_2% tap vegna
fiskverðshækkunar. í ályktun aðal-
fundarins er raunar þess krafist að
samningar verði framlengdir í eitt
Fjárlagahalli 1988
JBH: Jón Baldvin Hannibalsson fjármálaráðherra
ÓRG: Ólafur Ragnar Grímsson fjármálaráðherra
Fjárlög 1989
ÓRG, sept. 89: 4.500-5.000 millj.kr.
+600 millj.kr.
3.000
7.200
milljónir
króna
Ríkisstjórnin ætlaði að eyða við-
skiptahalla við útlönd. Hann var 9,4
milljarðar í fyrra, en stefnir nú í að
verða um 8,6 milljarðar króna. Það
gerist þrátt fyrir að verðmæti áls og
kísiljárns verði meira á þessu ári en
fyrr og að söluverðmæti sjávarafurða
stefni í að verða svipað eða sama og
í fyrra, miðað við fast verðlag, þótt
afli hafi dregist saman.
Nokkuð hefur verið rætt um fjár-
lagahallann í tengslum við stefnuna
í ríkisfjármálum. Fróðlegt er að rifja
upp umræður um hallann í fyrra.
Hann fór vaxandi eftir því sem leið
á árið. Um mitt sumar var rætt um
tæplega hálfan milljarð sem varð að
sjö hundruð milljónum í september
og þremur milljörðum í nóvember.
Þegar upp var staðið var hann orðinn
rúmir sjö milljarðar. Fjárlög þessa
árs voru samþykkt með rúmlega 600
milljóna króna afgangi. Nú þegar er
ljóst að hallinn fer yfir fjóra millj-
arða, jafnvel er rætt um 4,5 til 5
milljarða.
Skattar og gjöld
Landsframleiðsla svonefnd var í
fyrra 254,3 milljarðar króna, stefnir
í að verða 294,8 á þessu ári og mið-
að við 1% samdrátt að raungildi á
næsta ári og 20% verðbólgu verður
hún 350 milljarðar 1990. Af síðast-
nefndu upphæðinni segist fjármála-
ráðherra ætla að fá 26,5% í tekjur
Tekjur ríkissjóðs Jan.-jún.*88 Jan.-jún.'89 1988 1989 1990
Beinir skattar (tekju- og eignarsk.) 4.494 8.308 9.438 — ?
Óbeinir skattar 23.751 29.959 51.254 — ?
Tekjur alls 29.611 41.482 64.382 80.000 92.803
Hlutfall af landsframleiðslu 25,3% 27,1% 26,5%
Gjöld ríkissjóðs 38.705 45.892 71.583 85.000 ?
Atvinnuleysi
Tími Fjöldi Mannafli
Ág. 1988 4-500 0,4%
Ág. 1989 1.900 1,4%
Ág. 1990 (spá) 4.000 3,0%
Verðbólgan hjaðnaði verulega í
fyrrahaust, skömmu eftir að stjórn
Steingríms Hermannssonar tók við
völdum, í kjölfar verðstöðvunar sem
sett var með bráðabirgðalögum af
stjórn Þorsteins Pálssonar. Ýmsir
höfðu á orði að verðstöðvunin kæmi
að litiu gagni, þar sem vandinn safn-
aðist fyrir og skriða verðhækkana
færi af stað um leið og henni lyki.
Verðbólgan, mæld með fram-
færsluvísitölu, fór niður í 2,5% í des-
ember og hækkaði hratt eftir það,
upp í 26,5% í mars og 32,3% í júní.
Síðan hefur hún farið lækkandi og
mælist nú tæp 18%. Hækkun fram-
færsluvísitölunnar síðan í september
í fyrra til sama mánaðar nú er rúm
19%.
Misjafnt er hve mikið vörur og
þjónusta hafa hækkað á þessu tíma-
bili. Þar sem ríkisstjórnin hefur borið
niður með sérstakar aðgerðir hafa
hækkanir orðíð minni en annars stað-
ar. Það er að segja á útsöluverði.
Þær tölur segja ekkert um hve mik-
ið raunverulegur kostnaður við vör-
una hefur hækkað. Mismunurinn er
greiddur úr ríkissjóði og innheimtur
í sköttum, stundum kallað milli-
færsla.
Dæmi um slíkar millifærslur eru
0,4% verðlækkun súpukjöts og 9,1%
hækkun dilkakjöts í heilum og hálf-
um skrokkum. Þá hefur raforkuverð
hækkað minna en verðbólgan og séu
notaðar rauntölur, eða fast verðlag,
hefur raforkan lækkað.
Stefnubreyting í svona millifærsl-
um kemur fram til dæmis þegar nið-
urgreiðslum er breytt eins og í verði
á rjóma og smjöri. Rjóminn hefur
hækkað um 36,7% og smjör um
44,5% síðan í fyrra, mjólkin um 26%,
allar þessar tegundir umfram verð-
bólgu.
Þá hafa skattarnir hækkað tals-
vert, beinir skattar í ríkissjóð voru
84% hærri á fyrstu sjö mánuðum
þessa árs en sömu mánuði í fyrra.
Skatthiutfallið hækkaði líka á stað-
greiðslunni um síðustu áramót úr
35,2% í 37,74%, þar af var hlutur
tekjuskattsins hækkaður úr 28,5% í
Ýmsar stæröir 1989 (breyting frá fyrra ári)
Janúar - júní: Beinir skattar................... 84%
Janúar - júní: Óbeinir skattar...................26%
Janúar-júní: Tekjuralis..........................40%
Janúar - júní: Gjöld alls ........................19%
Alltárið: Tekjur Ríkissjóðs (áætl.)...............24%
Alltárið: Landsframleiðsla (áætl.)................16%
Hækkun vísitalna (sePt ss sePt sg)
Launavísitala
Launavísitala skv. 6. gr. laga nr. 63/1985
Lánskjaravísitaia
14,6%
Byggingarvísitala 18,5%
Framfærsluvísitala 19,2% |
Launataxtar ASI (1. sePt.'88-i. sePt.89)
3,1% (m.v. 50.000 kr. mánaðarlaun)
1,9% (m.v. 100.000 kr. mánaðarlaun)'
ár án launahækkana og vakti litla
hrifningu í röðum verkalýðsforingja.
Undirstöðuatvinnuvegirnir, sem
áttu í vök að veijast, voru greindir
í forgangsflokka líkt og gert er á
stórslysaæfingum. Þá er reynt að
átta sig á hverjum er við bjargandi
og þeim sinnt eftir því hve alvarleg
áföllin eru, hinir eru látnir eiga sig
sem dæmdir eru látnir eða dauðvona
við fyrstu skoðun. Upp var komið
sjóði, sem nefnist Atvinnutrygging-
arsjóður útflutningsgreina. Honum
voru tryggðar 1.650 milljónir króna
á síðasta og þessu ári og á að fá
350 til viðbótar á næsta ári. Eftir
nokkrar deilur um hvort pappírar
þessa sjóðs væru gjaldgengir eða
ekki komst hann þó á skrið og fór
að meta fyrirtæki og lána. Hann
dæmdi þegar nokkur þeirra úr leik,
þau voru of langt leidd af sínum
taprekstri til að hægt væri að sinna
þeim.
Nú voru góð ráð dýr og úr vöndu
að ráða. En, handaflið var ekki af
baki dottið og stofnaði nú Hlutafjár-
sjóð sem blása skyldi lífsanda í hin
dauðvona fyrirtæki. Að því loknu
fengju þau viðhlítandi afgreiðslu hjá
Atvinnutryggingarsjóði.
Þrátt fyrir þetta tókst ekki að
bjarga öllum. Hraðfrystihús Patreks-
fjarðar er eitt kunnasta dæmið um
það. En fé hefur runnið um þessar
gáttir og alls hefur Atvinnutrygging-
arsjóður haft milligöngu um 5,5 millj-
arða króna lán og skuldbreytingar
til fyrirtækja. Hlutafjársjóður hefur
sinnt erindum nokkurra fyrirtækja,
þau munu vera á annan tug talsins.
Hæst ber þar að hann útvegaði átta
fyrirtækjum aukið hlutafé í byijun
ágústmánaðar, alls um 475 milljónir
króna og hefur nú það sérstaka verk-
efni að endurreisa atvinnulíf á Pat-
reksfirði og öðrum stöðum sem álíka
illa er komið fyrir. Til þess verkefnis
fær Hlutafjársjóður 200 milljónir
króna úr ríkissjóði.
Gjaldþrotin
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar beindust
einkum að útflutningsgreinunum og
þótt ekki hafi dugað til að forða öll-
um frá gjaldþroti hefur tekist að
halda mörgum gangandi. Oðru gegn-
ir um þjónustu- og verslunargreinar
og einstaklinga. Gjaldþrotabeiðnum
einstaklinga og fyrirtækja hefur
flölgað talsvert frá fyrra ári, í
Reykjavík voru þær 1.328 allt árið
í fyrra, en voru um síðustu mánaða-
mót orðnar 1.550 frá áramótum.
Miðað við jafna dreifingu á mánuði
ársins er það fjölgun um rúm 55%.
Þrátt fyrir það markmið ríkis-
stjórnarinnar að tryggja fulla at-
vinnu, mælist atvinnuleysi nú meira
ríkissjóðs af sköttum. Þá verða skatt-
arnir tæpir 93 milljarðar. Hins vegar
er það hlutfall nokkru lægra en í ár, fev
þegar það stefnir í að fara yfir 27%.
Ráðherrann verst allra frétta af
fjárlagagerðinni, en segir þó að ríkis-
stjórnin ætli að ráðast í umfangs-
meiri niðurskurð á útgjöldum en gert
hafi verið áður í langan tíma. Ekki
hafa fengist áreiðanlegar fréttir af
því hvar eigi að skera, en þó hafa
komið fram hugmyndir um að hækka
lífeyrisaldur úr 67 árum í 70, að
tekjutengja lífeyri og barnabætur og
innheimta meira en áður fyrir lyf.
A milli ára jókst landsframleiðslan
um 16%, síðan í fyrra. Tekjur ríkis-
sjóðs aukast hins vegar um 24% og
munar þar trúlega nokkuð um 7
milljarða skattaukann sem sam-
þykktur var á þingi í fyrravetur í
tengslum við ljárlagagerðina. Þar
má nefna hækkun skatthlutfalls í /
staðgreiðslu, hækkun og viðbætur
eignarskatta, hækkun innflutnings-
gjalda og vörugjalda. ^
Gengið og vextirnir
Eitt ágreiningsefnið sem leiddi til
stjórnarslitanna í fyrra var afstaðan
til gengisfellingar. Sjálfstæðismenn
vildu fella gengið strax um 6%, en