Morgunblaðið - 03.01.1990, Blaðsíða 48

eí>
48
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR l&'d^
Minning:
Stefán A. Pálsson
fv. stórkaupmaður
Þann 21. desember sl. andaðist
hér í Reykjavík Stefán A. Pálsson
fyrrverandi stórkaupmaður, 88 ára
gamall. Með Stefáni er genginn
þekktur Reykvíkingur, mikill fé-
lagsmálamaður, eldhugi í stjórn-
málum og mikill mannvinur sem
oft lagði lykkju á leið sína til að
hjálpa öðrum.
Stefán fæddist 2. febrúar 1901
að Hrauni í Djúpavogi. Foreldrar
hans voru Páll Haraldur Gíslason
þá faktor á Djúpavogi en síðar
kaupmaður í Kaupangi í Reykjavík
og kona hans, Stefanía Guðmunds-
dóttir húsmóðir, en hún dó úr
spönsku veikinni 1918. Frá þeim
hjónum er kominn mikill ættbogi
en systkini Stefáns A. Pálssonar
voru þessi: Gísli Pálsson læknir
(faðir Páls Gíslasonar læknis og
borgarfulltrúa), Júlíus Pálsson
símvirki, Kristín Pálsson húsmóðir
(gift Jens Jóhannessyni lækni).
Fóstursystir Stefáns var Þóra Sig-
urðardóttir (kona Péturs Sigurðs-
sonar háskólaritara). Hálfbróðir
Stefáns er Páll H. Pálsson stórkaup-
maður í Reykjavík.
Stefán A. Pálsson gekk í Versl-
unarskóla Islands árin 1917-18 og
stundaði síðan framhaldsnám í
verslunarfræðum í Edinborg árin
1919-21. Hann rak eigin heildversl-
un í Reykjavík um langt árabil eða
árin 1921-60. Þá var hann skrif-
stofumaður hjá Bæjarútgerð
Reykjavikur og gegndi því starfi til
ársins 1979. Á árunum 1934-48 var
hann umboðsmaður Happdrættis
Háskóla Islands í samstarfi við Sig-
þjörn Ármann. Stefán A. Pálsson
hafði alla tíð mikinn áhuga á félags-
málum. Hann var formaður knatt-
spyrnufélagsins Fram árið 1929 og
sat nokkur ár í stjóm félagsins og
var hann sæmdur silfurkrossi Fram
árið 1943. Hann sat í stjóm Frjáls-
lynda safnaðarins árin 1941-45.
Hann sinnti miklum félagsmála-
störfum fyrir Sjálfstæðisflokkinn
en hann sat í stjórn Landsmálafé-
lagsins Varðar árin 1934-38 og
aftur 1940-42 ög var formaður fé-
lagsins 1942-43. Hann var gerður
að heiðursfélaga Varðar árið 1971.
Hann var varamaður í bæjarstjórn
Reykjavíkur árin 1938-46 og sat
þá m.a. í framfsérslunefnd.
Einn er sá þáttur í starfsferli
Stefáns sem ekki má gleymast en
það em störf hans fyrir Vetrar-
hjálpina í Reykjavík. Vetrarhjálpin
í Reykjavík var starfrækt um ára-
bil og hafði það að markmiði að
aðstoða fátækt fólk fyrir jólin og
var starfsemin rekin í nóvember og
desember ár hvert. Þessari starf-
semi veitti Stefán A. Pálsson for-
stöðu árin 1934-54. Hér var oft um
erfitt starf að ræða ekki síst á
kreppuárunum en Stefán sinnti því
af mikilli kostgæfni og við þetta
erfiða starf komu skipulagshæfi-
leikar hans vel í ljós. Starfið var
tvíþætt: Annars vegar þurfti að
skipuleggja söfnun á fjármunum
og vistum og hins vegar að útdeila
því sem inn kom þannig að réttlát-
lega væri skipt. Var til þess tekið
hvað Stefán sinnti þessu starfi af
mikilli hjartahlýju.
Stefán A. Pálsson kvæntist 8.
október 1932 Hildi E. Pálsson sem
verið hefur lífsförunautur hans æ
síðan og lifir hún mann sinn. Hildur
fæddist að Borgargerði í Reyðar-
firði 10. september 1912. Foreldrar
hennar voru Jóhann Pétur Malm-
quist bóndi þar og kona hans,
Kristrún Bóasdóttir. Hún ólst þó
að mestu leyti upp hjá Rolf Johans-
<en (eldri) kaupmanni á Reyðarfirði.
Hildur gekkí Kvennaskólann í
Reykjavík árin 1926-29 en fór þá
aftur til Reyðarfjarðar en fluttist
til Reykjavíkur 1931 og kvæntist
Stefáni svo ári síðar. Böm þeirra
urðu átta. Þrjú dóu ung en á legg
komust: Stefanía Stefánsdóttir f.
26.1. 1935, skrifstofustúlka hjá
Flugleiðum, gift Birni Valgeirssyni
arkitekt hjá Reykjavíkurborg og
eiga þau þrjú börn. Páll Stefánsson
f. 10.5. 1941, auglýsingastjóri hjá
DV,- kvæntur Önnu Guðnadóttur
kaupkonu og eiga þau tvö börn.
Stefán H. Stefánsson f. 25.11.
1943, forstöðumaður í Húsi versl-
unarinnar, kvæntur Jórunni Magn-
úsdóttur húsmóður og eiga þau
fjögur börn. Kittý Stefánsdóttir f.
19.3. 1945, húsmóðir, gift Ólafi
Ólafssyni verzlunarmanni og eiga
þau tvö börn. Hrafnhildur Stefáns-
dóttir f. 12.12. 1950, flugfreyja,
gift Val Ásgeirssyni forstöðumanni
hjá Flugleiðum. Þau eiga eitt barn,
en Hrafnhildur átti eitt fyrir. Barna-
börn þeirra Stefáns og Hildar eru
því orðin þrettán og barnabarna-
börnin átta.
Ég kynntist Stefáni A. Pálssyni
fyrst og fremst í stÖrfum hans fyr-
ir Sjálfstæðisflokkinn. Á þeim vett-
vangi vann Stefán mjög mikið og
óeigingjarnt starf. Hann var kallað-
ur til fyrir hveijar kosningar og
árin 1932-74 stjórnaði hann kosn-
ingastarfi í Reykjavík. Mér er það
mjög í fersku minni hversu næmur
Stefán var á úrslit kosninga meðan
kosningabaráttan var í algleymi.
Við sem höfum þurft að standa í
miðri eldlínunni í kosningabaráttu
missum gjarnan sjónar á því hvert
straumarnir liggja hveiju sinni.
Þegar svo var komið var gjarnan
hringt í Stefán A. Pálsson og hann
spurður álits á því. Ég minnist slíkra
viðtala fyrir margar kosningar og
ég held að aldrei hafi það brugðist
að þegar talið hafði verið upp úr
kjörkössunum reyndust spár Stef-
áns hafa verið réttar. Þannig
gegndi Stefán fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn því verkefni sem skoðana-
kannanir gera nú til dags. Ástæð-
urnar fyrir því hversu sannspár
Stefán reyndist voru kynni hans af
ótrúlega mörgu fólki og hversu
næmur hann var á tilfinningar þess.
Síðustu kosningarnar sem Stefán
vann við voru borgarstjómarkosn-
ingarnar og alþingiskosningarnar
sem fram fóru 1974. Vann Sjálf-
stæðisflokkurinn mikinn sigur í
hvorum tveggja þessum kosning-
um. Næstu kosningar fóru síðan
fram 1978 og var þá aftur kosið
bæði til borgarstjórnar og Alþingis.
Stefán A. Pálsson mætti ekki til
leiks í þeim kosningum enda var
þá heilsan farin að gefa sig hjá 77
ára gömlum manninum. Þær kosn-
ingar fóru illa fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn og höfðu ýmsir á orði,
þegar Sjálfstæðisflokkurinn missti
meirihlutann í Reykjavík með 70
atkvæða mun að hefði Stefán A.
Pálsson verið við störf í þeim kosn-
ingum hefðu þau 70 atkvæði ömgg-
lega skilað sér.
Síðustu æviárin dvaldist Stefán
á heimili sínu í góðri umsjá konu
sinnar og fjölskyldu. Hann fylgdist
vel með öllu sem var að gerast til
hinstu stundar, en andlát hans bar
brátt að og sjúkrahúsdvölin aðeins
nokkrar klukkustundir.
Nú að leiðarlokum vil ég þakka
Stefáni A. Pálssyni góð persónuleg
kynni og sendi Hildi og börnunum
samúðarkveðjur frá okkur Sonju.
Sjálfstæðismenn í Reykjavík kveðja
nú góðan félaga og gamlan vin og
biðja honum allrar blessunar í ferð-
inni yfir móðuna miklu.
Birgir ísl. Gunnarsson
Kveðja frá Knattspyrnufélaginij Fram
Stefán A. Pálsson var kallaður
til formennsku í Knattspymufélag-
inu Fram á örlagatímum í sögu
þess, þegar við sjálft lá, að félagið
væri að lognast út af. Endurreisn
Fram hófst í formannstíð hans
1928-29, en ásamt Stefáni vann
harður kjarni að enduruppbyggingu
félagsins á þessum árum. Verður
honum og öðmm, sem þarna komu
við sögu, seint fullþökkuð þau störf,
sem þeir inntú af hendi.
Ástæðan til þess, að Fram lenti
í djúpum öldudal seint á þriðja ára-
tugnum var aðallega sq, að ekki
var hirt um að leggja rækt við ung-
viðið. Annað reykvískt íþróttafélag
var einnig í öldudal um þetta leyti,
Knattspyrnufélagið Víkingur, og
var rætt um það í fullri alvöru að
sameina þessi tvö félög, en úr því
varð ekki. Segja má, að Fram hafi
látið þessi mistök sér að kenningu
verða, því að jafnan síðan hefur
verið lögð rík áherzla á unglinga-
starf hjá félaginu.
Enda þótt Stefán A. Pálsson
sæti aðeins eitt ár sem formaður,
tók hann mjög virkan þátt i starfi
félagsins og var jafnan boðinn og
búinn að leggja hönd á plóginn,
einkum, þegar afla þurfti fjár, en
á þeim árum voru hlutaveltur að-
alíjáröflunarleiðin. Eins og margir
íþróttaaðdáendur var hann hjátrú-
arfullur, þegar Fram átti í hlut, og
segir sagan, að eitt sinn, er Stefán
var á leið ffá heimili sínu á Lindar-
götunni til að horfa á Fram leika
á Melavellinum, hafi svartur köttur
hlaupið í veg fyrir hann móts við
sendiráð Dana á Hverfisgötunni.
Nægði það til þess, að Stefán sneri
frá.
Margir samheijar og samtíðar-
menn Stefáns A. Pálssonar eru
horfnir af sjónarsviðinu. Yngra fólk
í félaginu þekkir lítt til starfa þeirra,
sem á undan eru gengnir. Þó er
bætt úr því með útkomu bókarinnar
„Fram í 80 ár“, sem út kom
skömmu fyrir jólin. Til að skilja
samtíðina er nauðsynlegt að þekkja
söguna. Saga frumheijanna í Fram
er merkilegur þáttur í íþróttasögu
Reykjavíkur. Stefán A. Pálsson er
hluti þeirrar sögu.
Alfreð Þorsteinsson,
form. Fram.
Stefán A. Pálsson var orðinn
þjóðsagnapersóna í röðum þeirra
er stjómuðu kosningastarfi hér á
landi er ég komst í snertingu við
þann hóp manna fyrir um það bil
40 ámm. í aldarfjórðung eftir það
var hann oftast á fullu í öllum
meiri háttar kosningum og munaði
um minna.
Stjórnmálamenn eru í sviðsljós-
inu og almenningur þekkir þá. En
ræður þeirra og yfirlýsingar
hrökkva skammt, ef þeir sem sann-
færast, koma því ekki í verk að
kjósa. Þá koma til skjalanna skipu-
leggjendur kosninga, sem oftast
vinna að sviðsbaki. Hvort sem
mönnum líkar betur eða ver ráðast
örlög lýðræðisþjóða í kosningum.
Fyrir • stjórnmálaflokk skiptir öllu
máli að þá sé róið á bæði borð.
Meðal stærri þjóða er skipulag og
stjórnun kosninga flókin fræði-
grein, og þau störf einungis falin
færustu atvinnumönnum. Islenzka
stjómmálaflokka hefur skort bæði
fé og fyrirhyggju til að koma sér
upp slíkum mönnum. En Sjálfstæð-
isflokkurinn átti Stefán A. Pálsson.
Hann var að vísu aldrei atvinnu-
maður í þeim skilningi að hann
byggði afkomu sína á stopulu kosn-
ingastarfi, enda hefði hún þá orðið
harla rýr. En hann var það sem á
erlendu máli kallast „professional"
og án efa færastur allra á þessu
sviði, þegar hann var upp á sitt
bezta.
Fyrir utan alla reynsluna, skipu-
lagshæfileikana og dugnaðinn,
hygg ég að persóna Stefáns hafi
ráðið mestu um árangur hans. Hann
átti ótrúlega létt með að umgang-
ast fólk og gilti einu hvort höfðingj-
ar eða utangajjísmenn áttu í hlut.
Við alla var hann hlýr og þægileg-
ur, hjálpfús, léttur í lund og gaman-
samur ef því var að skipta. Vegna
kosningastarfsins hlaut hann að
eiga mikil samskipti við starfsmenn
annarra stjórnmálaflokka. Þessir
menn glíma við sömu vandamál og
þurfa að leysa mörg þeirra sameig-
inlega og fleiri en marga fylgismenn
þeirra grunar. Enginn átti greiðari
og betri aðgang að pólitískum and-
stæðingum en Stefán og efast ég
um að hann hafi nokkurn tímann
eignazt óvildarmann í þeirra hópi
en veit vel að þar átti hann marga
vini.
Ekki sóttist Stefán eftir pólitísk-
um frama fyrir sjálfan sig. Grunar
mig að með því hafi hann m.a. vilj-
að varðveita sjálfstæði sitt og frelsi
til að geta óháður tekið þar til hendi
sem hánn helzt vildi. Það gerði
hann líkia stundum og féll ekki öll-
um jafn vel, en ævinléga tókust
sættir og keppzt var um liðsinni
hans.
Gaman var að vinna með Stef-
áni. Flestir þekkja kjördag og vita
hve þá er hart barizt, en ekki er
öllum ljóst að á undan er genginn
heill mánuður, þegar hver dagur
er kjördagur og kosið frá morgni
til kvölds. Utankjörstaðakosning
var sérgrein Stefáns síðari árin.
Hvort sem karlakór eða togara-
skipshöfn var á förum og atkvæðin
glötuð að kveldi, kunni Stefán ráð
til að finna menn og fá þá til að
kjósa, ef hann taldi þá líklega til
fylgis. Við alla persónuþekkinguna
og samböndin við háa sem lága
fannst mér hann stundum bæta
sjötta skilningarvitinu. Eitt sinn
voru starfsmenn hans ráðþrota
gagnvart því að finna þekktan borg-
ara sem var á förum tii útlanda.
„Ég skal tala við hann,“ sagði Stef-
án, og sneri sér að allt öðru. All-
löngu síðar sá ég hann taka símann
og hringja viðstöðulaust í manninn,
sem á því andartaki kom við á skrif-
stofu sinni að sækja hattinn sinn
eða eitthvað annað sem hann hafði
gleymt.
Éyrir daga skoðanakannana, sem
hér eru fremur nýlegt fyrirbæri, var
ekkert vitað um pólitíska strauma
milli kosninga, annað en það sem
glöggir menn fundu á sér, líkt og
þeir sem spáðu um veður áður en
veðurstofan varð til. Engan mann
vissi ég veðurgleggri í pólitík en
Stefán A. Pálsson. Kom þar til tak-
markalaus áhugi á öllu sem var að
gerast í kringum hann, dómgreind,
þekking á stjórnmálum og stjórn-
málamönnum en umfram allt jarð-
samband við venjulegt fólk, samúð
hans með því og skilningur á hags-
munum þess og kjörum. „Mitt fólk
ferðast í strætó", sagði hann eitt
sinn, „og ég vil það miklu frekar
en þessa í einkabílunum. Auk þess
ferðast margfalt fleiri í strætó",
bætti hann svo við kíminn.
Kynni okkar Stefáns náðu langt
út fyrir kosningastarf, enda hélt
hann það miklu lengur út en ég,
þótt hann væri næstum þrem ára-
tugum eldri.' Öll voru þessi kynni
ánægjuleg og mætti vitaskuld
margt annað frá svo íjölhæfum
manni greina, en það sem hér hefur
verið sagt. Læt ég þó við það sitja.
Með Stefáni A. Pálssyni er geng-
inn „grand old man“ á sérstöku
sviði íslenzkra stjórnmála. Hann
náði háum aldri og löngu dagsverki
var lokið. Er þá gott að kveðja.
Hildi konu hans, börnum og öðrum
ástvinum færi ég innilegar samúð-
arkveðjur.
Magnús Óskarsson
Þegar við nú kveðjum Dedda
frænda, koma margar minningar
upp í hugann.
Þegar ég var að alast upp, var
alltaf tilhlökkun í huga, þegar frétt-
ist að von væri á Stefáni föðurbróð-
ur í heimsókn.
Á þeim árum ferðaðist Stefán
vítt og breitt um landið sem sölu-
maður. Hitti þá margt fólk, enda
man ég ekki eftir neinum, sem
þekkti eins marga með nafni og
hann. Síðan jókst sú kunnátta enn-
þá, er hann tók að sér forustu fyr-
ir Vetrarhjálpina og stærsta umboð
Happdrættis Háskóla íslands í
Reykjavík.
Það var unun að heyra hann tala
um margvísleg málefni, ekki síst
stjórnmál, sem margir í ijolskyld-
unni höfðu og hafa mikinn áhuga
á. Ekki var Deddi dómharður, en
alltaf sanngjarn. Slíkar samræður,
sem oft fóru fram í hádeginu, þeg-
ar allir sátu við sama borð — ungir
sem gamlir — eru því miður of sjald-
gæfar í þjóðfélaginu í dag.
Og á kvöldin, þegar hann var
sestur við píanóið, fékk hann alla
til að syngja og leika með sér gam-
alkunna slagara svo sem: „Uti í
argelenu", „Ég gisti í Grafholti“.
Þetta var allt eins og Dedda var
einum lagið, þó að hann kynni lítið
að spila almennt séð.
Og svo, þegar hann giftist Hillu,
þá bættust við ánægjustundir þar
í ótal skipti á hátíðum og tyllidög-
um. Þá urðu það mikil verðlaun,
fyHr að standa sig vel í skólanum,
að fá að fara til Reykjavíkur og
gista á Njarðargötunni, þar sem þau
áttu sitt fyrsta heimili. Þetta var
hið eftirsótta ævintýri, jafnvel þó
að viðkomandi ætti heima suður í
Hafnarfirði. Þætti það ekki langt
ferðalag nú. En tímarnir breytast
og alltaf var gaman að koma á
heimili Dedda og Hillu síðan.
Það voru alltaf miklir kærleikar
með systkinum Dedda, en þau voru
Gísli læknir, giftur Svanlaugu Jóns-
dóttur, Júlíus símritari, giftur Agn-
esi Kragh, Kristín, gift Jens Jó-
hannessyni lækni, Páll Haraldur
stórkaupmaður, giftur Bryndísi
Guðmundsdóttur, og Þóra, fóstur-
systir, gift Pétri Sigurðssyni há-
skólaritara. Var mikil samheldni í
þessari ijölskyldu, sem hafði mikil
áhrif á okkur í næstu kynslóð og
mjög til góðs. Heyrði ég oft talað
um slík áhrif frá foreldrum þeirra,
Páli H. Gíslasyni og Stefaníu Guð-
mundsdóttur, sem bjuggu lengi í
Kaupangi innst við Lindargötu hér
í borg, en þar rak Páll fjölþætta
verslunarstarfsemi.
Það var fróðlegt að fylgjast með
hinum íjölþættu félagsstörfum
Dedda. Kom honum þá að góðu
gagni hin víðtæka þekking á högum
fólks og skoðunum þess á ýmsum
málum. Hann var alla tíð virkur í
starfi fyrir Sjálfstæðisflokkinn,
stjórnaði kosningaskrifstofu hans í
yfir 40 ár. Áður fyrr gat hann oft,
sagt ótrúlega fyrir um úrslit kosn-
inga svo að litlu skakkaði. Veit ég
að ýmsir forustumenn flokksins, svo
sem Bjarni Benediktsson, ráðfærðu
sig oft við hann, hvernig best væri
að haga kosningabaráttu og hvern-
ig horfur væru.
Hann var ungur í forustu hjá
knattspyrnufélaginu Fram, eins og
öll fjölskylda hans. Þá var hann
mjög virkur í ýmsum söfnuðum hér
í borg og vann mikið fyrir þá. Fleira
mætti nefna.
Allt fram til hins síðasta fylgdist
Deddi með og hafði sínar skoðanir
á málum. Þegar hann strauk um
hökuna, áður en hann sagði nokk-
uð, þá vissi maður að fróðlegt yrði
að heyra hvað það yrði.
Og nú er minn kæri frændi og
vinur horfinn frá okkur. Þá fyllist
hugur okkar þakklæti fyrir svo
margt, sem hann veitti af sínu glaða .
geði og kærleika í líf okkar, sem
yngri erum.
Aðrir munu skrifa um fjölskyldu
hans, en við sendum Hillu og fjöl-
skyldum barna þeirra hugheilar
samúðarkveðjur og biðjum Guð að
blessa þau öll.
Páll Gíslason
„Ekkert líf án dauða, enginn
dauði án lífs.“
Andlát Stefáns kom okkur hjón-
um ekki svo mjög á óvart, þar sem
aldur og hejlsa hjálpaðist að við að
stytta göngu hans meðal okkar, en
þótt hann sé horfinn um stundar-
sakir lifir minningin um góðan vin.
Fljótlega eftir að ég kynntist
konu minni sagði hún mér frá Hildi
systur sinni og Stefáni manni henn-
ar. Hun dvaldist sem unglingur um
tíma hjá þeim. Sá tími var Unni
minni ógleymanlegur, bæði vegna
góðsemi þeirra hjóna og þess
trausta undirbúnings sem hún hlaut
þar og kom henni að góðu gagni
síðar í lífinu og hún minnist enn
föðurlegrar umhyggju Stefáns.
Það mun hafa verið árið 1953
sem mér var boðið ásamt konu
minni til jólaboðs hjá Stefáni og
Hildi. Ég hálf kveið fyrir þessu
boði, því ég vissi að þessi jólaboð