Morgunblaðið - 07.04.1990, Side 31

30
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. APRÍL 1990
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. APRIL 1990
31

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Lánamál í ólestri
Meginhlutverk Lánasjóðs
íslenskra námsmanna er
að tryggja að allir sem hafa
hæfileika og getu til að stunda
framhaldsnám geti gert það
óháð efnahag eða búsetu.
Námsmenn hafa í mörg ár bar-
ist fyrir því að Lánasjóðurinn
geti náð þessu markmiði og
uppfyllt þær vonir sem við hann
eru bundnar ekki síst af for-
eldrum, sem margir geta aðeins
veitt bömum sínum takmark-
aða fjárhagslega aðstoð.
Lánasjóðurinn hefur lengi
verið hálfgert vandræðabam,
enda hefur fjárveitingavaldið
ekki treyst sér til þess að standa
þannig að fjármögnun sjóðsins
að einhver von sé að hann geti
staðið undir sér sjálfur í náinni
framtíð. í stað þess að veita
þeim fjármumum til Lánasjóðs-
ins sem nauðsynlegir em til að
hann geti uppfyllt lagaskyldur
sínar við námsmenn, hefur
sjóðnum verið gert að taka lán
á lán ofan með milligöngu
Seðlabankans. Þannig hefur
vandanum verið velt á undan
sér og vex hann með hverju ári
sem líður. Nú er svo komið að
tæplega 60% af útlánum sjóðs-
ins em fjármögnuð með lánum
sem sjóðurinn tekur. Og Lána-
sjóðurinn áætlar að greiða um
eða yfir einn milljarð króna á
þessu ári í vexti og afborganir.
Það sjá það allir sem vilja að
þessi stefna leiðir ekki til ann-
ars qji gjaldþrots sjóðsins.
Stjómmálamenn hafa gjarn-
an talað hlýlega um Lánasjóð-
inn og námsmenn, ekki síst
rétt fyrir kosningar. Svavar
Gestsson, núverandi mennta-
málaráðherra, hafði mörg orð
og stór um Lánasjóðinn þegar
hann var í stjómarandstöðu og
lofaði námsmönnum gulli og
grænum skógum þegar og ef
hann og hans flokkur kæmust
aftur í ríkisstjórn. Svávar
Gestsson settist í sæti mennta-
málaráðherra 28. september
1988 eða fyrir liðlega 18 mán-
uðum. Og enn bíða námsmenn
eftir því að ráðherrann sýni að
hugur hans til Lánasjóðsins og
námsmanna sé annar og meiri
en pólitískur sjónleikur.
Fyrstu mánuði í mennta-
málaráðuneytinu átti Svavar
Gestsson í opinbemm deilum
við stjórn Lánasjóðsins vegna
þess að hún benti réttilega á
að fjármunir sjóðsins nægðu
ekki til að standa við skuldbind-
ingar hans. Menntamálaráð-
herra mislíkaði mjög fram-
ganga stjómarmanna, sem
höfðu verið skipaðir til stjórnar-
setu áður en hann tók við emb-
ættinu. Til þess að losna við
þá taldi Svavar Gestsson nauð-
synlegt að breyta lögum og var
það gert fyrir síðustu áramót.
Á síðasta ári gerði mennta-
málaráðherra sérstakt sam-
komulag við fulltrúa náms-
manna um lánamálin. Þar var
gert ráð fyrir að tekjuumreikn-
ingur yrði hækkaður (þ.e.
stærri hluti tekna kæmi til frá-
dráttar láni), en í stað þess áttu
lánin að hækka. Nú bregður svo
við að ráðherra telur sig neydd-
an til að ganga lengra í að
skerða hag stúdenta en áðurn-
efnt samkomulag gerði ráð fyr-
ir. Siguijón Þ. Árnason, nýkjör-
inn formaður Stúdentaráðs
Háskóla íslands, sagði í viðtali
við Morgunblaðið í gær að
helsta verkefnið framundan
væri barátta námsmanna gegn
skerðingum menntamálaráð-
herra á námslánum: „Nýsam-
þykktar skerðingar mennta-
málaráðherra hjálpa náms-
mönnum ... ekki að rétta kjör
sín með því að vinna af dugn-
aði yfir sumartímann. Skerð-
ingar ráðherra hafa falið í sér
að sífellt meira tillit er tekið til
sumartekna námsmanna, sem
koma til frádráttar námslánum.
Á tveimur árum hefur tekjutil-
lit hækkað úr 35% í 75%, sem
gerir námsmönnum erfiðara
fyrir að drýgja tekjur sínar með
sumarvinnu. Það samkomulag,
sem námsmenn höfðu gert við
ráðherra fyrir rúmu ári síðan,
gerði ráð fyrir að tekjutillit yrði
hækkað í 50% gegn því að fyrri
skerðing lánanna fengist bætt.
Nú fáum við þetta framan í
okkur, auk þess sem lán til
ákveðinna hópa eru skert veru-
lega.“ Þetta er ófögur lýsing
formanns Stúdentaráðs á efnd-
um Svavars Gestssonar
menntamálaráðherra á loforð-
um hans til námsmanna.
Aðgerðir menntamálaráð-
herra letja námsmenn til vinnu
og er raunar ólíklegt að með
því sparist miklir fjármunir.
Það hefur um langan aldur ver-
ið eitt af einkennum íslensks
þjóðfélags að námsmenn taki
þátt í atvinnulífinu í skólaleyf-
um, enda ómetanlegt, svo vel
sem þeir hafa kynnst fólkinu í
landinu og kjörum þess. Þannig
þekkja námsmenn betur en ella
ólíkar atvinnugreinar til sjós og
lands og geta aukið skilning
sinn á atvinnulífínu og þjóðfé-
laginu í heild. Slíkt er ekki síður
menntandi en seta á skólabekk.
Stefna menntamálaráðherra
gengur þvect á þessa íslensku
hefð.
Miklum hagsmun-
um teflt í tvísýnu
eftir Þorstein Pálsson
í umræðunum um ísland og Evr-
ópubandalagið hefur ríkisstjóminni
gengið mjög erfiðlega að gera grein
fyrir markmiðum sínum. Það kemur
æ betur í ljós að ríkisstjómarflokk-
arnir hafa mjög ólíkar hugmyndir
um Evrópusamvinnuna. Þeir hafa
kosið að skjóta ágreiningsmálum til
hliðar til þess að þau komi ekki upp
á yfirborðið.
Afleiðingin er sú að engar ákvarð-
anir em teknar um mörg mikilvæg
og óhjákvæmileg atriði sem taka
þarf afstöðu til í þessu sambandi.
Innri vandi ríkisstjórnarinnar gerir
það að verkum að menn vita ekki
enn hvert ríkisstjómin stefnir í þess-
um samningum né hvernig hún
hyggst taka á fjölmörgum atriðum
í íslenskri löggjöf er þeim tengjast.
Ljóst er að innri markaður Evr-
ópubandalagsins byggir á mjög
víðtækri samvinnu. Fríverslun með
vörur er aðeins lítill hluti þessarar
nýju efnahagsskipunar. Nýmælin
felast í auknu fijálsræði á þeim svið-
um sem almennt hafa fallið undir
hugtakið efnahagsstjórn. Þar er um
að ræða fijálsa fjármagnsflutninga,
fijáls þjónustuviðskipti og opinn
vinnumarkað.
Einkennileg skrif í Tímanum
Alkunna er að Alþýðubandalagið
hefur frá öndverðu haft almennan
fyrirvara varðandi samningaviðræð-
ur EFTA og EB um evrópskt efna-
hagssvæði. Flokkurinn hefur hafnað
aðild að samningum sem fælu í sér
fijáls gjaldeyrisviðskipti og fijálsa
fjármagnsflutninga. Það sem vekur
hins vegar athygli er að framsóknar-
menn hafa síðustu vikur verið að
þrengja mjög umræðuna um þetta
stóra og brýna viðfangsefni.
Fyrir skömmu var fjallað um þetta
mál í Tímanum. Þar var lýst undrun
á því að umræðan um Evrópumálin
snerist um efnahagsmál. Þar var því
haldið fram að samningaviðræðum-
ar við Evrópubandalagið ættu ekki
að snúast um neitt annað en fijáls
vöruviðskipti með útflutningsvörur
beggja samningsaðila. Orðrétt segir
Tíminn: „Stefna ríkisstjórnarinnar
er að ná viðunandi fríverslunarsamn-
ingi við Evrópulönd og lítið fram
yfir það.“
Þessi yfirlýsing gengur þvert á
grundvallaratriði þeirra samninga
sem á döfinni eru. Fullyrða má að
þjóð sem hafnar öllum þáttum samn-
ingsgerðarinnar nema þeim er lúta
að fríverslun getur ekki verið þátt-
takandi í hinni nýju efnahagssam-
vinnu Evrópuþjóðanna. Fyrir þá sök
er þessi fullyrðing málgagns Fram-
sóknarflokksins mjög athyglisverð.
Ólík sjónarmið
Af hálfu utanríkisráðherra hefur
því verið lýst yfir að ísland eigi að
taka fullan þátt í viðræðunum á
þeim umræðugrundvelli sem lagður
hefur verið og gerð hefur verið grein
fyrir í ítarlegri skýrslu til Alþingis.
Af íslands hálfu hefur aðeins verið
óskað eftir undantekningum að því
er varðar fjárfestingu erlendra aðila
í útgerð og orkulindum. Að öðru
leyti hefur því verið lýst yfir við
samstarfsaðila okkar og viðsemjend-
ur að íslendingar ætli að taka fullan
þátt í efnahagssamvinnunni í heild
sinni og þar á meðal þeim þáttum
sem snerta fjármagnsmarkaðinn og
þjónustustarfsemi eins og banka og
tryggingafélög.
Fullyrðing Tímans um stefnu
ríkisstjórnarinnar stangast því al-
gjörlega á við það sem utanríkisráð-
herra hefur tilkynnt á erlendum vett-
vangi um afstöðu íslendinga. For-
maður Framsóknarflokksins og for-
sætisráðherra í núverandi ríkisstjórn
var spurður að því á Alþingi á dögun-
um þegar umræður fóru fram um
skýrslu utanríkisráðherra hvort
hann liti á skrif Tímans sem stefnu
ríkisstjórnarinnar eða afstöðu ut-
anríkisráðherra.
Þegar til kastanna kom og for-
maður Framsóknarflokksins stóð
frammi fyrir því að svara spurningu
af þessu tagi vafðist honum heldur
betur tunga um tönn. Hann gat með
engu móti gert Alþingi grein fyrir
því hvort Tíminn lýsti stefnu ríkis-
stjórnarinnar eða utanríkisráðher-
rann. Helst mátti á honum skilja að
báðir gerðu það.
Ágreiningur falinn
Auðvitað er hægt að sópa ágrein-
ingsatriðum um grundvallaratriði
„ Alkunna er að Alþýðu-
bandalagið hefur frá
öndverðu haft almenn-
an fyrirvara varðandi
samningaviðræður
EFTA og EB um evr-
ópskt efhahagssvæði.
Flokkurinn hefiir hafn-
að aðild að samningum
sem fælu í sér frjáls
gjaldeyrisviðskipti og
frjálsa fjármagnsflutn-
inga. Það sem vekur
hins vegar athygli er
að framsóknarmenn
hafa síðustu vikur verið
að þrengja mjög um-
ræðuna um þetta stóra
og brýna viðfangsefhi.“
Evrópuviðræðnanna undir teppi um
eiinhvern tíma. En öllum má vera
ljóst að það veikir mjög samnings-
stöðu okkar, trúverðugleika og
traust, og hætt er við að Island geti
orðið utangátta og áhrifalítið ef
ríkisstjórnin gerir ekki upp hug sinn.
Og hagsmunum íslands er auðvitað
teflt í tvísýnu ef ríkisstjórnin er jafn
klofin í málinu og raun ber vitni.
Utanríkisráðherra Dana gerði fyr-
Þorsteinn Pálsson
ir skömmu grein fyrir viðhorfum
sínum til viðræðna Fríverslunarsam-
takanna við Evrópubandalagið.
Reyndar hefur forsætisráðherra
Danmerkur, Poul Schlúter, marg-
sinnis lýst svipuðum viðhorfum. Þeir
hafa bent á að viðhorfin í Evrópu
hafa breyst og þeir hafa dregið fram
þá staðreynd að vaxandi áhugi er
fyrir því á meðal margra EFTA-
ríkja að sækja beinlínis um aðild að
Evrópubandalaginu. Þeir hafa jafn-
framt bent á að innan Evrópubanda-
lagsins er nú meiri áhugi á slíkri
niðurstöðu en tveggja stoða lausn-
inni sem svo hefur verið nefnd og
nú er verið að fjalla um.
Kynleg viðbrögð
utanríkisráðherra
Viðbrögð utanríkisráðherra ís-
lands við þessum ummælum eru um
margt kynleg. Auðvitað liggur í aug-
um uppi að við látum ekki Dani taka
ákvörðun um það fyrir okkur með
hvaða hætti við óskum eftir að tengj-
ast Evrópubandalaginu. Það þarf
ekki að sannfæra neinn um svo sjálf-
sagðan hlut. En það er bamalegt
að skella skolleyrum við heiðarlegum
ábendingum um það að umræður séu
að breytast. Áhugi manna í Noregi,
Svíþjóð og Finnlandi fyrir beinni
aðild hefur farið vaxandi. Fyrir ligg-
ur og sú staðreynd að Austurríki
mun gerast aðili að Evrópubanda-
laginu fyrr en síðar.
Ekkert bendir til annars en Evr-
ópubandalagið muni standa við
samningstilboð sitt um tveggja stoða
samning EFTA og EB. Á hinn bóg-
inn bendir ýmislegt til þess að endan-
leg og varanleg tengsl ýmissa
EFTA-ríkja við Evrópubandalagið
verði ekki ákvörðuð með þessum
samningi. Hugsanlegt er að hann
verði aðeins skref og aðrar Norður-
landaþjóðir og Austurríki muni fljót-
lega taka nýtt skref í átt til nánara
samstarfs eða aðildar að Evrópu-
bandalaginu fljótlega eftir að núver-
andi samningsgerð lýkur.
íslendingar fylgjast með
Full ástæða er fyrir okkur íslend-
inga að gera okkur grein fyrir þess-
um breyttu viðhorfum og ástæðu-
laust að horfa framhjá ábendingum
þar að lútandi. Það breytir að sjálf-
sögðu engu um það að rétt er og
nauðsynlegt að halda núverandi við-
ræðum áfram óhikað og af fullum
krafti.
En það er athyglisvert að á sama
tíma og á meðal annarra Norður-
landaþjóða sem standa utan Evrópu-
bandalagsins eru umræðumar að
opnast í þeim farvegi að ræða um
nánari tengsl og jafnvel aðild, skuli
forystuflokkur íslensku ríkisstjórn-
arinnar tala um að ganga til baka
og hafna grundvallaratriðum í
tveggja stoða samkomulaginu um
evrópska efnahagssvæðið sem nú er
til umræðu. Og svo virðist sem for-
ystumenn Alþýðuflokksins sætti sig
við að þröngsýni Alþýðubandalags-
ins og stórs hluta Framsóknar-
flokksins ráði ferðinni í þessu efni.
Metnaður þeirra er ekki meiri en svo
að þeir kjósa fremur að fórna mál-
efnum en ráðherrastólum.
Höfundur er formaður
Sjálfstæðisflokksins.
Olína deildi með
10 í sannleikann
MORGUNBLAÐINU hefur
borist eftirfarandi:
„í Morgunblaðinu 3. apríl sl. er
grein eftir Ólínu Þorvarðardóttur,
nema í íslensku við Háskóla ís-
lands og fýrrverandi fréttamann.
I greininni sem fjallar um borgar-
mál kemur fram að árið 1989 hafí
borgin varið 35 milljónum króna
til æskulýðsmála og að borgin sjái
ekki ástæðu til þess að styrkja
betur við bakið á ungum þegnum
sínum. Þetta er alrangt, því að á
síðasta ári var varið þrjú hundruð
áttatíu og níu milljónum króna til
æskulýðs-, tómstunda- og íþrótta-
mála, samkvæmt upplýsingum
sem komu fram í borgarstjórn við
afgreiðslu fjárhagsáætlunar fýrir
árið 1990. Á þessu ári er síðgn
áætlað að verja fjögur hundruð
níutíu og þremur milljónum króna
til reksturs og styrkja á sviði æsku-
lýðs-, tómstunda- og íþróttamála.
En alls er áætlað að verja til þessa
málaflokks rúmum sex hundruð
og níutíu milljónum króna til rekst-
urs, styrkja til félaga og samtaka
og til framkvæmda á vegum borg-
arinnar og félaga og samtaka og
er það um 69% hækkun frá fjár-
hagsáætlun ársins 1989.
Samkvæmt þessu hefur Ólína
Þorvarðardóttir farið nálægt því
að deila með 10 í sannleikann.
Ómar Einarsson, fram-
kvæmdastjóri Iþrótta- og
tómstundaráðs.
Slj órnarfiindur N-
Atlantshafsþingsins
ÁRLEGUR stjórnarfundur Norður-Atlantshafsþingsins (NAA) er
nú haldinn í Reykjavík. Fundurinn hófst í gær og honum lýkur í
dag. Þetta eru þingmannasamtök 16 aðildarríkja Norður-Atlants-
hafsbandalagsins og eru vettvangur fúlltrúa aðildarríkjanna til
þess að koma saman og ráðgast
hagsmuni.
Þingið kemur saman einu sinni
til tvisvar á ári og eiga 188 fulltrú-
ar sæti þar, en fulltrúatala er í
hlutfalli við mannfjölda hvers ríkis.
Núverandi fulltrúar íslands, sem
kosnir eru af Alþingi, eru þing-
mennimir Guðmundur H. Garðars-
son, formaður, Jóhann Einvarðs-
son og Karl Steinar Guðnason, en
varamenn eru Salóme Þorkelsdótt-
um mál er varða sameiginlega
ir ^g Ingi Björn Albertsson.
í fréttatilkynningu frá Alþingi
segir að starfsemi NAA hafí verið
efld á seinni árum og gegni þing-
mannasamtökin nú veigamiklu
hlutverki í samskiptum við þjóð-
þing og lýðræðishreyfíngar í
Austur-Evrópu og eru Sovétríkin
þar meðtalin. /
—segir Patrick Dufly sem var flotamálaráðherra síðustu mánuði átakanna
PATRICK Dufly, þingmaður breska Verkamannaflokksins og fyrrum
flotamálaráðherra Bretlands, er staddur hér á landi vegna fúndar
stjórnar þingmannasamtaka Atlantshafsbandalagsins (NATO) í
Reykjavík um helgina en Duffy er formaður samtakanna. Mjög er
nú um það rætt að stjómmálalegur þáttur NATO-samstarfsins verði
æ mikilvægari í framtíðinni takist að semja um víðtæka afvopnun
við Varsjárbandalagsríkin. Dufly sagði í samtali við Morgunblaðið
að hann hefði að undanförnu átt viðræður við ráðamenn í flestum
löndum Varsjárbandalagsins, einnig átt fúnd með Jóhannesi Páli II
páfa. Alls eiga 188 þingmenn aðild að samtökunum, frá öllum aðild-
arríkjunum sextán. Um er að ræða áhugamenn sem vilja stuðla að
vestrænu samstarfi og er skrifstofa samtakanna í Brussel en hefúr
engin bein skipulagstengsl við NATO. Duffy tók við embætti flota-
málaráðherra í Bretlandi í mars 1976 er James Callaghan varð for-
sætisráðherra í stað Harolds Wilsons og stjórnin var stokkuð upp.
„Ég hlaut þorskastríðið í arf,“
sagði Duffy, „það var þá í há-
marki. Mitt hlutverk var að ljúka
því og okkur tókst að ná þessu
markmiði á skömmum tíma. Mér
fannst einstaklega ánægjulegt að
geta lagt hönd á plóginn við að
finna lausn á þessari ónauðsynlegu
deilu, lausn sem báðir aðilar gátu
unað við. Það var vægast sagt ekki
heppilegt úrræði að senda herskip
að íslandsströndum. Við vildum
ekki að svo færi. Ekki aðeins vegna
þess að herskip væru miður heppi-
leg til að gegna þessu hlutverki,
nýtísku freigáta eða tundurspillir
gátu ekki hafið orrustu gegn
íslenskum varðskipi, heldur vegna
þess að þetta voru aðstæður þar
sem Davíð myndi í öllum tilvikum
sigra Golíat.
Við höfðum alltaf nóg af skipum,
það var aldrei vandamálið. Framlag
okkar til sjóvama NATO var aldrei
skert vegna deilunnar. Vandinn var
sá að okkur fannst hlutverkið ekki
hæfa breska flotanum, það fannst
mér ekki og sama var að segja um
flotaforingjana. Við urðum nauðug-
ir viljugir að hlýða skipunum en
bárum ekki ábyrgð á stefnunni sem
slíkri, hún var mótuð af forsætis-
ráðherra og ríkisstjórninni í heild.
Það var munur á afstöðu Wilsons
og Callaghans til málsins en sé
sanngirni gætt verður að segja að
Wilson vildi ekki heldur að málin
þróuðust með þessum hætti. En það
var þrýst mjög á hann. Við vorum
allir afar óánægðir með stöðu
mála.“
Fáránleg staða
„Þetta er það versta sem nokk-
urt herveldi getur lent í á okkar
tímurn," segir Duffy, „að eiga í
deilu við litla þjóð og geta ekki
beitt öllu afli. Sérstaklega er þetta
slæmt þegar um er að ræða litla
þjóð sem lengi hefur verið vinaþjóð,
góður nágranni. Ekki bætir úr skák
þegar um er að ræða þjóð sem
hagar öllum málum sínum þannig
að til augljósrar fyrirmyndar er
fyrir aðra. Smáþjóð sem ekki er
hægt að gagnrýna fyrir nokkurn
skapaðan hlut! Við vorum komnir
í fáránlega stöðu. Það hallaði á
okkur í einu og öllu.“
—Gerðu íslensk stjómvöld ekki
nóg af því að þínu mati að leita
lausna sem Bretar gætu sætt sig
við án þess að „missa andlitið?"
„Ég vil ítreka að Bretar báru.
þyngri sök í þessu máli en samt
held ég að Islendingar hefðu getað
gert þetta, hefðu getað sýnt aðeins
meiri samningalipurð í sumum til-
vikum. Staða ykkar var einfaldlega
svo sterk að þessi harka var óþörf.
Þið hefðuð átt að hjálpa okkur út
úr klípunni með því að sýna meirii
vægð en þið gerðuð.“
—Fyrir ísland var þetta grund-
völlur efnahagsins en fiskveiðar
voru aðeins mikilvægar á Humber-
svæðinu í Bretlandi, í Grimsby,
annars staðar var þetta aukageta
„Nei þú gerir of lítið úr þessu.
Þetta er enn mikilvæg atvinnugrein
hjá okkur, auk þess er þetta stór
þáttur í breskum þjóðararfí og sögu.
Engin þjóð í heiminum, að Islend-
ingum einum undanskildum, telur
Breska herskipið H.M.S. Andromeda siglir í veg fyrir varðskipið Tý.
fiskveiðar og siglingar almennt
jafnmikilvægar og Bretar. Þetta er
tilfinningamál fyrir okkur sem ey-
þjóð og þess vegna skiljum við vel
hugsunarhátt íslendinga. Frá fisk-
veiði- og kaupskipaflotanum komu
margir af þekktustu og snjöllustu
sæförunum sem byggðu upp breska
heimsveldið á sínum tíma. Herflot-
inn var einnig síðasta varnarlínan
gegn óvinaþjóðum sem ógnuðu
frelsi landsmanna. Loks má ekki
gleyma því að við erum mikið fyrir
fisk, gerum okkur grein fyrir því
að við erum heppnir að búa í ná-
grenni við bestu fiskimið í heimi.“
Áttum að ræða saman fyrr
„íslendingar höfðu rneira til síns
máls, meiri rétt en við, um það
þurfum við ekki að deila nú. Það
sem mér finnst verst við afstöðu
okkar í Bretlandi var að við skildum
Morgunblaðið/Bjarni
Patrick Duffy, fyrrum flotamálaráðherra Bretlands. „Þið hefðuð átt
að hjálpa okkur út úr klípunni með því að sýna meiri vægð en þið
gerðuð.“ '
Þorskastríðið 1975 — 1976:
Bretar bám jjyngri sök í
deilunni en Islendingar
ekki nógu fljótt hve hagsmunir
þjóðanna tveggja, vinaþjóða sem
báðar voru aðilar að vestrænu varn-
arsamstarfi, fóru saman varðandi
verndun auðæfanna á Norður-Atl-
antshafí. Það er runnið upp fyrir
fólki núna að engu er að treysta í
þeim efnum, ekki einu sinni miðin
og hreina loftið við ísland eru óhult
fyrir mengun þeirra sem einskis
svífast. íslendingar lögðu heldur
ekki næga áherslu á þetta, við átt-
um að ræða um þessi mál og semja
miklu fyrr en raunin varð.
Ég er ekki að afsaka stefnu okk-
ar Breta, við hefðum átt að eiga
frumkvæði að samningum og vera
örlátir. En íslendingar hafa sýnt í
alþjóðasamstarfí að þeir áttu og
eiga hæfa stjórnmálamenn sem
ekkert gefa eftir margfalt fjölmenn-
ari þjóðum, nema síður sé. Þið eig-
ið fólk sem hefur alla burði til að
takast á við stórverkefni á alþjóða-
vettvangi, það veit ég eftir margra
áratuga stjórnmálastörf. Þorsk-
astríðið var fyrir neðan virðingu
Breta jafnt sem íslendinga, hvorug-
um til sóma, en sökin var fremur
hjá okkur.
Það var síðan Anthony Crosland
utanríkisráðherra sem átti mestan
þátt í því af okkar hálfu að högg-
við var á hnútinn með því að við
viðurkenndum sigur kröfunnar um
200 mílna landhelgi á alþjóðavett-
vangi. Hann tók gífurlega áhættu
þar sem hann var þingmaður frá
Grimsby, sem varð fyrir mestum
skakkaföllum vegna samningsins
við Islendinga, en þetta kom mér
ekki á óvart. Crosland var einstak-
lega hugrakkur stjórnmálamaður,
mikilhæfur leiðtogi, sem einnig
þoldi mönnum að þeir mæltu honum
í mót, eins og ég gerði stundum á
stjómarfundum. Því miður var hann
með krabbamein og okkur var ljóst
þegar 1976 að hann var dauðvona
þótt hann léti hvergi deigan síga.“
Ríkisleyndarmál
Er Duffy var spurður hver hefði
á sínum tíma gefíð bresku herskip-
unum og dráttarbátunum skipun
um að sigla á íslensku varðskipin
til að hindra þau við gæslustörfín
svaraði hann brosandi að blaðamað-
urinn gerði sér varla von um að fá
svar við svona spurningu. Duffy
sagðist hafa heitið því að upplýsa
engin leyndarmál er hann yfirgaf
ráðuneytið og myndi ekki ganga á
bak orða sinna. „Einhvem tíma í
framtíðinni munu sagnfræðingarnir
grafa þetta upp.“ Lög um varð-
veislu ríkisleyndarmála em strang-
ari í Bretlandi en í flestum löndum,
að sögn Duffys, og geta liðið nokkr-
ir áratugir þar til leyfður verður
aðgangur að skjölum um þorska-
stríðið.
Duffy varð sjálfboðaliði í flotan-
um í stríðsbyrjun, 19 ára gamall,
og þjónaði á herskipi er var á vakki
við Islandsstrendur allt árið 1940.
Síðar var hann um hríð á orrustu-
beitiskipinu H.M.S. Repulse við ís-
land 1941 og kom nokkmm sinnum
aftur hingað til lands, m. a. í Hval-
fjörð. „Þar mátti stundum sjá nær
öll stærstu herskip Breta og Banda-
ríkjamanna á Atlantshafí saman
komin í einu. Þetta var ótrúleg og
ógleymanleg sjón.“ Duffý hlaut sjó-
liðsforingjatign og lauk háskóla-
prófí eftir stríð. Hann mun vera
eini óbreytti sjóliðinn sem hefur
unnið sig alla leið upp í embætti
flotamálaráðherra á síðari tímum.
Hann segir ekkert einstakt land í
heiminum hafa jafn mikilvæga legu
frá hernaðarlegu sjónarmiði á tutt-
ugustu öldinni og ísland.
Ráðherrann fyrrverandi á góðar
minningar frá Reykjavík og Akur-
eyri á stríðsárunum og dregur enga
dul á aðdáun sína á landi og þjóð.
„Fólk sem þekkir til íslendinga
heillast af þjóðinni. Ykkur hefur
tekist ótrúlega vel að komast af í
landi sem við- fyrstu sýn virðist
ekki bjóða mann velkominn. Það
þarf hugrekki og seiglu, greind og
hugmyndaflug til að gera það sem
ykkur hefur tekist. Kópavogur einn
er nú stærri en Reykjavík var þeg-
ar ég sá hana fyrst, þróunin og
framfarimar í þessu landi eru með
ólíkindum. Ekki veit ég hvað þið
gætuð ef þið væruð fleiri, kraftur-
inn er svo mikill í ykkur!“ sagði
Patrick Duffy.
(Viðtal: Kristján Jónsson.)