Morgunblaðið - 06.06.1990, Blaðsíða 16

MQRGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. JUNI 1990
Grimmdín hljóð
o
________Leiklist__________
Jóhanna Kristjónsdóttir
Lilla Teatern sýndi í íslensku
óperunni
Leikhús Nikítas gæslumanns —
leikgerð eftir Kama Ginkas,
byggt á sögu Antons Tsjek-
hovs, Deild 6
Leikmynd og búningar: David
Borovski
Tónlist: Jakov Jakulov
Búningasaumari: Merja Thil
Tæknimaður: Aslak Christians-
son
Leikstjórn: Kamas Ginkas
Saga Tsjekhovs Deild 6 sem
Kamas Ginka gerir síðan leikgerð
eftir kom út árið 1892. í henni
felst einhver grimmilegasta spá-
sögn sem eftir Tsjekhov liggur,
þar sem varpað er fram efasemd-
um um hefðbundna skilgreiningu
milli bijálsemi og heilbrigði, og
undir býr sú skoðun að þegar
ekkert er aðhafst og horft í' hina
áttina sé það í sjálfu sér jafn sak-
næmt. Og þó Stalín sé ekki hér
og menn séu kannski ekki lokaðir
inni á geðveikrahælum fyrir það
eitt að hugsa á skjön — eða
kannski bara hugsa — er efnið
nær okkur í tímanum en árið
1892. Tsjekhov vann lengi að
Deild 6 og í bréfasafni hans frá
þeim árum sem hann skrifaði sög-
una vék hann einatt að yinnu sinni
við hana og efnið leitaði mjög á
hann. Vinir hans lofuðu verkið
þá þegar en hann var ekki dús
við ummæli þeirra og sagði sjálf-
ur: „Þið viljið eitthvað krassandi
frá mér og ég ber ykkur sætt
límonaði."
Ekki hvarflaði nú að mér góm-
sætur ávaxtadrykkur meðan ég
horfði á sýningu Lilla Teatern á
Leikhúsi Nikíta gæslumanns. Þar
var grimmdin og andstyggðin
allsráðandi í persónum og ef þær
sýndu lit á að efast eins og læknir-
inn Ragin — sem átti reyndar
eftir að birtast oftar en nokkuð
breyttur í fleiri verkum Tsjekhovs
— þá er óhugsandi annað en hann
sé vitskertur og ef ekki vitskertur
þá að minnsta kosti hættulegur.
Ragin hefur lengi gert einmitt
það sem Tsjekhov taldi jafn glæp-
Ragin læknir, Asko Sarkola og Gromov sjúklingur, Marcus Groth.
samlegt og afskiptaleysið — hann
hafði horft í hina áttina. En þegar
að því kemur að Ivan Dimitrivitsj
Gromov mælir við hann orð sem
bera kannski vott um sama heim-
spekilega þankagang og hann
sjálfur verður hann nauðugur vilj-
ugur að taka afstöðu.
Mér þótti sýning Lilla Teatern
vera vönduð og leikstjórnin er
unnin af ögun og þó hugkvæmni.
Ohijálegt umhverfið á geðsjúkra-
húsinu mátti varla óhijálegra vera
og mikill sigur Davids Borovskis
sem hefur séð um leikgerð og
búninga. Hlutverk geðsjúkling-
anna eru öll mikilvæg og þau eru
afar vel unnin þó tilsvör séu ekki
ýkja fyrirferðarmikil nema hjá
Marcusi Groth sem skilar unga
manninum af næmi og fínleik.
Ragin læknir er í höndum Asko
Sarkola sem mér þótti eiga blæ-
brigðaríkan leik með miklu inni-
haldi. Borgar Garðarsson hefur
piýðilegt gervi og mjög afgerandi
nánd á sviðinu.
Menn hafa einatt deilt um það
hvernig túlka beri verk Tsjekhovs,
hér í þessu tilviki hef ég að sönnu
ekki lesið leikgerðina og vísast fór
ýmislegt forgörðum þegar aðeins
einu sinni er horft og hlustað þeg-
ar leikið er á öðru tungumáli, allt
um það fannst mér eins og skorti
þá hljóðlátu grimmu íróníu sem
er aðalsmerki þeirra verka Tsjek-
hovs sem ég hef kynnt mér.
Ahorfendur tóku sýningunni
sem var hin fyrri af tveim af mikl-
um fögnuði. Mér fannst verulegur
galli á því að sitji ínaður framar-
lega og til hægri í íslensku ópe-
runni fer margt alveg óboðlega
framhjá áhorfendum.
Handa lifendum og dauðum
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Tomas Tranströmcr: TRÉ OG
HIMINN. Njörður P. Njarðvík
íslenskaði. Urta 1990.
Sænska skáldið Tomas
Tranströmer fékk Bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs 1990
fyrir ljóðabók sína För levande och
döda (1989). Nýlega hlaut hann
önnur verðlaun, Neustadt-verð-
launin, sem eru veitt í Banda-
ríkjunum og eru alþjóðleg, eins
konar minni Nóbelsverðlaun.
Verðlaunabók Norðurlandar-
áðs, Handa lifendum og dauðum,
er þýdd í heild sinni í Tré og him-
inn, úrvali ljóða Tranströmers sem
Njörður P. Njarðvík hefur gert.
Það er ekki vandalaust að koma
þessum ljóðum til skila í þýðingu,
en Njörður P. Njarðvík hefur þor
og metnað til að glíma við erfíð
verkefni.
Handa lifendum og dauðum er
myrkari bók en aðrar bækur
Tranströmers. Fyrri bækurnar
lýsa meiri sáttfýsi og í þeim eru
náttúran og undur lífsins áleitnari
yrkisefni. En það væri að einfalda
hlutina um of að halda því fram
að Handa lifendum og dauðum
gerist eingöngu í þeim djúpum
myrkursins þar sem vonleysi og
örvænting hafast við. í bókinni eru
ljóð sem benda til þess að unnt
sé að sætta sig við lífið.
Tomas Tranströmer hefur ekki
ort mörg löng ljóð. Agað ljóðmál
hans, hnitmiðun og myndvísi hafa
valdið því að flest ljóða hans eru
stutt eða að minnsta kosti í styttra
lagi. í Handa lifendum og dauðum
eru aftur á móti nokkur löng ljóð:
Götur í Shanghai, Innanhúsið er
óendanlegt, Vermeer og Guliin-
vængja. Ég veit ekki hvort þaþ
er rétt að kalla þessi ljóð mælsk,
en þau eru óvenju orðmörg þegar
Tranströmer á í hlut, opin og lok-
uð í senn. Öll fjalla þau með afger-
andi hætti um umhverfi okkar,
samfélag. Þau vitna um viðleitni
skáldsins til að taka af skarið,
segja hug sinn um það sem við
blasir. Ljóðin hafa alþjóðlegt svip-
mót, víða yfirsýn.
í Götum í Shanghai „stígur
manngrúinn þögula plánetu okkar
í gang“. Götunni er líkt við þilfar
feiju. Það er troðningur og þeir
sem komast „um borð í þessa
götu“ geta hrósað happi. „Við
sýnumst næstum hamingjusöm í
sólskininu á meðan/ okkur blæðir
til ólífis úr sári sem við vitum
ekki af“. Þetta eru lokaorð Ijóðsins
og geta í senn vísað til þess
ástands sem mergðin, fólksfjölg-
unin hefur í för með sér og þess
sem fyrr í ljóðinu er kallað „það
sem ekki má nefna“ og „birtist á
þreyttum stundum rammt eins og
munnfylli/ af höggormsbrennivíni
með löngum hreistrugum eftir-
keimi“. Það er vandi hvers ein-
staklings sem bergmálar í þessum
línum.
Innanhúsið er óendanlegt sveifl-
ast milli fyrri hluta nítjándu aldar
og samtímans, sviðið ýmist Stokk-
hólmur eða Washington. Þegar
Tranströmer var hér í febrúar sl.
til að taka við Norðuriandaráðs-
verðlaunum skýrði hann frá til-
drögum ljóðsins á dagskrá um
hann og verk hans í Norræna
húsinu. Eiríkur sem ljóðið fjallar
um var ættingi skáldsins, þorpsbúi
sem hélt til Stokkhólms á vit ævin-
týra, en varð fyrir því óláni að
hitta fyrir ofbeldismann. Sá ,fund-
ur gerði Eirík að örkumlamanni.
Nú riQast saga hans upp á göngu
skáldsins um höfuðborg Banda-
ríkjanna þar sem hann sér „hvítar
byggingar í líkbrennslustíl/ þar
sem draumar fátækra breytast í
ösku“. Þetta er aðsókn hinna
dauðu eins og svo víða í Handa
lifendum og dauðum.
Frásögn, löngun til að segja
sögu, mótar þetta ljóð, skáldið
þræðir einstigi milli ljóðs og prósa.
, í ljóðinu um hollenska málarann
Vermeer er brugðið upp mynd af
óverndaðri veröld hans, handan
veggjarins tekur við skarkali götu-
lífs og veitingahúsa og stríð ekki
langt undan. En í vinnustofunni
er það_ skapað sem lifa mun um
aldir. Óróleiki lífsins, kyrrð mynd-
flatarins. Þetta vegur salt í ljóðinu
og birtir eftirfarandi boðskap
reynslunnar:
Það er sárt að fara gegnum veggi, maður
verður veikur af því
en það er nauðsynlegt.
Veröldin er ein. En veggir...
Og veggurinn er hluti af þér sjálfum -
það vita menn eða vita ekki, en þannig er
það með alla
nema lítil böm. Þau hafa engan vegg.
Gullinvængja, lokaijóð bókar-
innar, hefur skírskotanir til Bibl-
íunnar, enda kemur sjónvarpsp-
redikari fyrir í ljóðinu og í því er
varað við trúarofstæki. „Mesti of-
stækismaðurinn er mesti efa-
semdamaðurinn. Hann/ veit það
ekki“, stendur þar.
Það er ekki heiglum hent að
flytja ákveðinn boðskap í ljóði, því
meira sem er af slíkum varningi
því hættara er Ijóðrænunni. Tomas
Tranströmer er meðal þeirra fáu
sem kann hina vandmeðförnu list.
Gullinvængja hefur eftirfarandi að
miðla:
Tomas Tranströmer
Þeir sem aldrei geta verið annars staðar en
á framhlið sinni
þeir sem aldrei eru annars hugar
þeir sem aldrei opna rangar dyr og sjá Hin-
um óskilgreinanlega
bregða fyrir -
Snúðu við þeim baki!
Þetta ljóð og fleiri í Handa lif-
endum og dauðum minnir á Um
söguna sem birtist í Hljómum og
sporum (1966). Þar er ort um rót-
tækan og íhaldsmann sem búa
saman líkt og í óhamingjusömu
hjónabandi og börn þeirra sem
verða að bijóta af sér hlekkina.
Ur fyrri bókum Tranströmers
þýðir _ Njörður P. Njarðvík mörg
Ijóð. í þeim gefst lesanda kostur
að kynnast því óvenjulega sam-
blandi af hversdagsmyndum og
dui sem ásamt myndvísinni ein-
kenna skáldið. Glöggur lesandi
mun greina í sumum þessara Ijóða
það sem átti eftir að verða meira
áberandi og nær hámarki í Handa
lifendum og dauðum. Ég nefni
Höllina og Dreifðan söfnuð. Hið
síðarnefnda hefst á þessumlínum:
„Við brugðumst vel við og
sýndum heimili okkar./ Gesturinn
WordPerfect 5.0
(Ný útgáfa)
BYRJENDANAMSKEIÐ
11.-14. júní kl. 9-13
Námskeið fyrir byrjendur (ný útgáfa). Grundvallaratriði MS-DOS stýrikerfisíns. Farið í
allar helstu skipanir í WordPerfect. Æfingar með áherslu á uppsetningu og útlit texta,
leiðréttingar með notkun íslenska orðasafnsins, breytingar og afritun.
A TH: VR og fleiri stéttarfélög styrkja félaga sina til þátttöku
Allar nánari upplýsingar og bókanir hjá Ásrúnu Matthíasdóttur I
Einari J. Skúlasyni hf. Grensásvegi 10, sími 686933. I
Tölvuskóli Einars J. Skúlasonar hf.
hugsaði: Þið búið vel./ Fátækra-
hverfin eru innra með yður.“
Tré og himinn er góð kynning
skáldskapar Tomasar Tranströ-
mers þótt árangur viðleitninnar
sé ekki alltaf sem skyldi. Hvað það
varðar gildir hið sama um aðra
íslenska þýðendur Tranströmers,
meðal þeirra Hannes Sigfússon og
undirritaðan. Víða tekst Nirði vel.
Sumt sætti ég mig ekki við, -til
dæmis „bíðandi þröng“ í Ijóðinu
Þau og orðalag sem stundum er
stirt, en má réttlæta með því að
reynt er að fylgja hrynjandi frum-
textans. Mýkt er eitt helsta ein-
kenni Ijóða Tranströmers.
Handa lifendum og dauðum er
„erfið“ bók og það ber að hafa í
huga að Njörður hefur haft nau-
man tíma til að ganga frá þýðing-
unni. Hann hefur hins vegar notið
þess að geta borið vandasama
staði í bókinni undir skáldið sjálft
þegar það var hér á ferð.
Um ljóðaþýðingar má segja eins
og manneskjuna í Rómönskum
hvelfingum í Handa lifendum og
dauðum, þessu afar sérkennilega
og skemmtilega ljóði: „Þú ert aldri
fullgerður, og þannig á það að
vera.“
Flestir ljóðaþýðendur kannast
við tilfinninguna að vera ánægðir
með verk sitt um leið og þeim er
ljóst að hægt er að gera enn betur.
Lágfóta sást
á sprangi á
Suðumesjum
Garði.
TÓFA hljóp fyrir bíl tíðinda-
manns blaðsins sl. föstu-
dagsmorgun er hann var á
Ieið fi'á Keflavík til
Reykjavíkur. Skepnan var á
ferð miðja vegu milli af-
leggjarans inn í Voga og
Kúagerðis, kom neðan frá
sjó og hélt til fjalla.
Ekki tókst að mynda dýrið
sem var með brúnan feld og
.alhvítt skott. I vetur er leið
kom fyrir sama atvik á sama
stað á sama tíma dagsins og
er trúlegt að tófan sé í ætis-
leit. Á Vatnsleysúströnd eru
bæði svínabú, kjúklingabú og
fiskverkunarstöðvar.
Arnór