Morgunblaðið - 06.06.1990, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. JUNI 1990
37
Sóknin á
Islands-
miðum I
Fjöldi stórþorska á Islandsmiðum
efiir Einar Júlíusson
Kristinn Pétursson telur í nýlegri
Morgunblaðsgrein (17. maí) að það
sé ekki einu sinni pínulítið að marka
línurit og fræðimennsku þeirra sem
fjallað jiafa um það að sóknarþung-
inn á íslandsmiðum sé allt of mik-
ill og krefjast auðlindaskatts. Gögn
um sóknarþunga á íslandsmiðum
eru nefnilega ekki til segir Kristinn
sigri hrósandi með tveimur upp-
hrópunarmerkjum.
Eru til gögn yfir
sóknarþungann?
Þetta er því miður rétt hjá
Kristni, gögn yfir sóknarþunga
liggja ekki á lausu. Sóknarþunginn
er forsenda auðlindaskattsins, segir
Kristinn, sem er líka rétt svo langt
sem það nær. Að vita eitthvað um
sóknina er forsenda allrar fiskveiði-
stjórnunar, hvort sem rætt er um
auðlindaskatt, kvótakerfi eða
skrapdaga. Þær forsendur vantar,
en að þess vegna eigi ekkert að
stjórna útgerðinni væri þó fráleit
niðurstaða. Ef ekkert er vitað um
sóknina, eða hvað veiðarnar eru að
gera fiskistofnunum, þá á ekki að
leyfa neinar fiskveiðar. Mundi t.d.
laxveiðiáreigandi hleypa veiðifélagi
í á sína sem neitaði að gefa upp
hvað það ætlaði að vera með marg-
ar stangir eða nennti ekkert að telja
saman heildarveiðistundirnar. Er
líklegt að hann mundi segja: Ykkur
er fijálst að stunda veiðar í ánni
minni alveg eins og þið viljið næsta
ár, bara ekki fara heim með meira
en 1 lax á dag?
Fiskifi*æðingar mæla sóknina
Vissulega er þekkingarleysi
fræðimannanna samt ekki algjört.
Þótt vitað væri nákvæmlega hver
sóknarþunginn hefði verið á síðasta
ári, segjum t.d. tuttugu þúsund og
tvö krókár þá mundi sú vitneskja
samt ekki koma að neinu gagni ef
ekki væri vitað hvaða áhrif sá sókn-
arþungi hefur á dánartíðni fisksins,
þ.e. fiskveiðidánarstuðulinn. Sem
mælikvarða fyrir sóknina verður því
að mæla í fyrsta lagi fiskveiðidánar-
stuðul og í öðru lagi skipaijölda,
úthaldsdaga, togtíma o.s.fi-v., þ.e.
það sem hér verður kallað sóknar-
þunginn. Það er sjálfsagt erfiðara
að mæla fiskveiðidánarstuðlana en
fiskifræðingar skila því verki með
sóma og fylgjast með ástandi fisk-
stofnsins. Þetta er líka mikilvæg-
asti sóknarmælikvarðinn. Ef fiski-
fræðingar sjá að stofn er á niður-
leið og dánarstuðull hans of hár þá
er sóknin of mikil og það verður
að að draga úr henni ef menn vilja
ekki að illa fari. Skiptir þá engu
minnsta máli þótt útgerðin geti
sýnt fram á það að sóknarþunginn
sé ekkert meiri en áður.
Þorskarnir finna fyrir sókninni
Á mynd 1 sést hvernig stofn stór-
þorska (10 ára og eldri en 9 ára
þorskar taldir með að einum þriðja),
hefur breyst á íslandsmiðum. Hann
er mjög næmur fyrir sókninni. Hann
er líka mikilvægur í vistkerfinu.
Hann hrygnir fyrstur og virðist
hafa talsverð áhrif á klakstærðina.
Stærstu klökin hafa komið þegar
stórþorskar voru algengir. Þeir eru
nú að hverfa, og það tel ég eina
meginástæðuna fyrir því að klak
hefur heppnast illa síðan 1985 og
að það muni misheppnast á næstu
árum. Hver getur svo haldið því
fram að kvótakerfið hafi dregið úr
sókninni og að verið sé að byggja
upp þorskstofninn? En útgerðin
fylgist ekkert með sínum sóknar-
þunga, gögnin eru ekki til. Þess
vegna er engin forsenda fyrir auð-
lindaskatti, segir Kristinn. Skyldu
útgerðarmenn skrá betur sína sókn
ef þeim væru gefin öll fiskimiðin í
eitt skipti fyrir öll? Ætli þeir færu
þá að telja sína togtíma, eða reyna
frekar að varast að skapa nokkrar
forsendur fyrir fiskveiðistjórnun?
Það má reyndar ljóst vera að það
er enn meiri ástæða til að fylgjast
vel með sókninni undir kvótakerfi
en auðlindaskatti. Kristinn bætir
síðan við að aðferðir fiskifræðinga
til að mæla sóknina séu ekki mark-
tækar. Útgerðarmenn hafa aldrei
tekið mark á vísindum. En stjórn-
málamennirnir sem greiða atkvæði
um það í þinginu hvernig eigi að
stjórna fiskveiðunum, þeir taka sem
ságt heldur ekki mark á mælingum
fiskifræðinga og eru hættir að taka
það pínulitla mark á línuritum og
fræðimennsku sem þeir gerðu áður
í einfeldni sinni. Umhugsunarvert.
Mun kvótakerfíð hafa áhrif á
sóknina? Hver veit?
Hvað þýðir þetta, skiptir það ein-
hveiju máli að þekkja sóknina?
Vissulega skiptir það miklu máli.
Sem dæmi mætti taka tvær aðrar
greinar í þessu sama Morgunblaði
(17. maí). í þeirri fyrri fullyrðir
Halldór Ásgrímsson að viðbúið sé
Einar Júlíusson
„ Að eyða orku í að
semja löggjöf um fisk-
veiðistjórnun og fylgj-
ast svo ekki einu sinni
með sókn útgerðar á
Islandsmiðum, það eru
ómarkviss vinnubrögð
sem fremur væri
ástæða til að vera orð-
laus yfír.“
að afkastageta flotans minnki á
næstu árum um 20—30% í kjölfar
nýrra kvótalaga. Kvótakerfið hefur
aukið sóknina, en ekki aflann því
stofninn hefur minnkað og það er
hvort eð er bannað að koma með
meiri afla að landi. Samt er sóknin
ekki orðin eins mikil nú og afkasta-
geta flotans. Annars væru menn
ekki að biðja um stærri kvóta (sbr.
einnig línurit í seinni grein yfir
meðalúthaldsdaga togaraflotans).
Fundurinn með Snigl-
imuni var gagnlegur
- segir Ómar Smári Ármannsson, aðstoðaryfirlögregluþjónn
LÖGREGLAN í Reykjavík, Umferðarráð og Sniglarnir, biflijólasam-
tök lýðveldisins, funduðu á miðvikudagskvöld í síðustu viku um
umferð og umferðaröryggi. Fundur þessara aðila er haldinn árlega
og sagði Ómar Smári Armannsson, aðstoðaryfirlögregluþjónn, að
fundurinn hefði verið gagnlegur og tekist eins og best varð á kosið.
Um sjötíu manns sóttu fundinn, að draga úr slysum á bifhjólamönn-
Sniglar og aðrir bifhjólaáhuga-
menn. Ómar Smári sagði að meðal
annars hefði verið rætt um kennslu
á biflvjól, ákvæði um hámarkshraða,
slysatíðni á síðasta ári og það sem
af er þessu ári og um möguleika á
um.
„Mestu slysamánuðir ársins eru
fram undan og fundarmenn voru
allir sammála um að gera sitt besta
til að draga úr slysatíðninni,“ sagði
Ómar Smári. „Þá kom skýrt fram,
að bifhjólamenn verða að sæta
sömu hraðatakmörkunum og aðrir,
en það hefur viljað brenna við að
þeir telji sig hafa rétt á að aka
hraðar. Það er þó ljóst, að alvarleg-
ustu slysin verða vegna hraðakst-
urs. Sniglarnir hafa að markmiði
að berjast fyrir bættri umferðar-
menningu og auknu öryggi í um-
ferðinni, svo markmið þeirra, lög-
reglunnar og Umferðarráðs fara
Sóknarþunginn þarf því ekkert að
minnka þótt afkastagetan minnki
eða a.m.k. ekki eins mikið. Hver
fylgist svo með því hvort sókn út-
gerðarminnar minnkar í nýja kvóta-
kerfinu eða ekki? Gögnin eru ekki
til.
Er grálúðustoftiinn að hrynja
eða bara sóknin í hann?
Dæmi númer tvö í sama blaði: .
Grálúðuaflinn er nú 46% minni en
í fyrra. Fiskifræðingar töldu hættu
á hruni stofnsins og vildu minnka
kvótann um helming. Skipstjórinn
á aflaskipi flotans, Gubjörgu, og
formaður LÍU, fullyrtu að alveg
væri óhætt að veiða 60.000 tonn í
ár (Fiskifréttir 25. ágúst). Salóm-
onsdómur ráðherra var að taka jafn
mikið mark á kröfum sjómanna og
útgerðarmanna og ráðleggingum
fiskifræðinga og miða við 45.0Q0
tonna afla. Fyrstu 4 mánuði ársins
hafa aðeins veiðst tæplega 6 þús.
tonn. Hvað er að? Er spádómur
fiskifræðinga í síðustu skýrslu
þeirra að áframhaldandi sókn í grá-
lúðuna með þeim sóknarþunga sem
verið hefur muni valda stofnhruni
á 2—3 árum strax að koma fram
eða hafa útgerðarmenn einfaldlega
tekið tillit til þess spádóms og
minnkað sóknarþungann um 46%?
Slík sóknarminnkun finnst mér
heldur ólíkleg, núna meðan menn
eiga enn næga kvóta. Fiskifræðing-
ar munu komast að því hvort stofn-
inn hafi minnkað um 46%, en þær
mælingar taka sinn tíma. Það mun
koma í ljós t.d. með mælingum á
aldursdreifingu gráiúðuaflans á
næstu árum hvernig ástand stofns-
ins er en það getur orðið nokkuð
seint. Einfaldara væri að athuga
hvort skýringin er ekki sú að út-
gerðin hafi minnkað sóknina í grá-
lúðuna 46% og því sé engin ástæða
til að hafa áhyggjur yfir stofninum.
Kannski hefur afli á úthaldsdag eða
togtíma ekkert breyst. Ef ég vissi
hvað útgerðin hefur minnkað sína
sókn mikið þá gæti ég reiknað strax
hvernig stofnstærðin hefur breyst.
En gögnin eru ekki til.
Hver á að mæla sóknina?
Kristinn er eiginlega orðiaus yfir
því að prófessorar og fræðimenn
við Háskóla íslands skuli ekki sjálf-
ir hafa reiknað út raunverulegan
sóknarþunga á einstaka fiskistofna.
Almenn reikna menn ekki út gögn
heldur eitthvað annað út frá gögn-
um og prófessorar geta ekki reikn-
að út þá togtíma sem útgerðin telur
ekki saman. Betur væri að rétt
væri hjá Kristni að einhver frum-
gögn séu þrátt fyrir allt til. Fræði-
menn gætu þá unnið eitthvað úr
þeim og gert viðamikið líkan af
sóknargetu flotans og reiknað út
sóknarstuðul fýrir hvert skip. Eg
er hræddur um að vandamálið sé
fremur það að frumgögn vanti en
að t.d. hagdeild .Fiskifélagsins skrá-
setji og vinni ekki ágætlega úr öll-
um þeim upplýsingum sem þeir^
komast yfir. Mér finnst líka al-
mennt að þeir sem taka að sér að
stjórna fiskveiðunum eins og hags-
munaaðilarnir (útvegsmennirnir)
óska með aðferðum sem ganga
þvert á ráðleggingar fræðimanna
við Háskóla íslands og Seðlabank-
ann ættu sjálfir að fylgjast með
sóknarþunganum. Þeir gætu a.m.k.
séð um að gögnum um hann sé
safnað, að unnið sé úr þeim og þau
vandlega rannsökuð. Að eyða orku
í að semja löggjöf um fiskveiðf-"
stjórnun og fylgjast svo ekki einu
sinni með sókn útgerðar á ísland-
smiðum, það eru ómarkviss vinnu-
brögð sem fremur væri ástæða til
að vera orðlaus yfir. Um árabil
hefur fiskveiðistjórnunin byggst á
afiamarki og sóknarmarki. Upplýs-
ingum um afla er haldið til baga
en gögn um sóknarþungann eru
ekki til.
Hveijir fylgjast með
fiskveiðunum?
Ástandið hér er þó allavega betra
en hjá Evrópubandalaginu þar sem
réttar aflaskýrslur eru ekki einu
sinni til. Ekk( getur EB því krafist
yfirráða yfir íslandsmiðum í krafþ.
þess að íslendingar kunni ekkert
með þau að fara. Þakka ber það
sem vel er gert en það breytir ekk-
ert minni lífsskoðun að sé ástandið
gott þá á samt að bæta það. Þótt
ástand fiskistofnanna við Ísland sé
e.t.v. betra en á mörgum öðrum
stöðum, er það eins og t.d. myndir
sýnir, vísíjarri því að vera viðun-
andi. Hér vita þeir sem stjórna ekk-
ert um sóknarþungann og taka
ekkert mark á mælingum fiskifræð-
inga eða línuritum og fræði-
mennsku. Erlendu lánsfé er ausið
úr margvíslegum sjóðum í óarðbæra
útgerð en fiskifræðingar hafa ekki
lengur efni á að gera út sín rann-
sóknarskip. Þetta mætti kalla að»
stinga höfðinu ofan í sjóinn. Á
meðan hrynur þorskstofninn í Bar-
entshafi og líkur eru á því að úr-
kast smáfisks sé ein megin ástæðan
fyrir því hundrað milljarða króna
tjóni útgerðar. Rannsóknir eru
stundaðar af áhugamönnum í mik-
illi óþökk útgerðar sem vill helst
ekkert vita. Kristinn ætti að vita
þetta best sjálfur. Hafa útgerðar-
menn eða þeir sem vilja stjórna fisk-
veiðunum beðið um einhveija at-
hugun á því hve miklum fiski sé
hent til að spara kvótana fyrir verð-
meiri afla? Eg hugsa að við Kristinn
séum nú almennt ekkert mjög
ósammála um þau ófaglegu vinnu-
brögð sem ríkja við stjórnun fisk-
veiða þótt hann kenni röngum aðil-
um um þau og sjái í þeim ástæðu
til árása á „auðlindaskattskjaftæð-
ið“ og til að vantreysta vísindunum..
Ilöfundur er eðlisfræðinffur.