Morgunblaðið - 06.07.1990, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 1990
37
í þrem liðum. í 1. lið sagði, að kjörin
væru núverandi laun samkvæmt launabók-
haldi félagsins og 60% þar á eins og verið
hafi gegnum opinn reikning í vörslum fram-
kvæmdastjóranna og mæti að hluta kostn-
aði. Þá var í 4. lið þessarar bókunar hlutdeild
i hagnaði félagsins hækkuð í 3% með sama
útreikningi og í fyrra samkomulagi. Sam-
kvæmt 5. lið þessa samkomulags skyldi fyrra
samkomulag gilda til ársloka 1979 og þá
tæki þetta við.
Enn var launakjörunum breytt 15. desem-
ber 1983 og var prósentan á þóknun vegna
ágóða lækkuð um þriðjung vegna ársins
1984.
Mikill ágreiningur hefur verið í máli þessu
um túlkun ofangreindrar 60% heimildar. Því
er haldið fram af ákærðu Björgólfi og Ragn-
ari, að hún sé launauppbót til viðbótar föstum
launum og ágóðaþóknun. Er því haldið fram
af hálfu ákærðu, að orðin “og mæti að hluta
kostnaði" þýði, að ákærðu hafi átt rétt á
allt að 60% ofan á föst laun, sem væri að
hluta laun og að hluta til greiðslu á svonefnd-
um jarðarkostnaði.
Þeir stjórnarmenn, sem sömdu um þessi
starfskjör af hálfu stjórnarinnar, staðfestu
þá skoðun ákærðu, að þarna hafí verið um
launauppbót að ræða að hluta.
Oreiða var hjá félaginu á bókhaldi yfir
stöðu launakjara þeirra, samkvæmt ágóða-
þóknun og svonefndri 60% reglu og lét endur-
skoðandi félagsins, ákærði Helgi, undir höfuð
leggjast að gera upp þessa reikninga eins
og honum bar.
Að sögn ákærða Helga létu ákærðu Björ-
gólfur og Ragnar honum í té yfirlit yfir
greiðslur af þessum tékkareikningum og
færði hann lokagreiðslur í bókhaldi fyrir-
tækisins samkvæmt þeim. Auk þess kvaðst
hann hafa sent skattyfirvöldum launamiða í
samræmi við þær launagreiðslur, sem greidd-
ar voru af reikningunum. Fylgiskjölin voru
hins vegar í vörslum ákærðu Björgólfs og
Ragnars.
Ekki þykir einsýnt, að ákærðu hafi verið
ljóst, hvernig staða launakjara þeirra var,
hvort þeir áttu inni eða væru í skuld við félag-
ið, þegar þeir inntu af hendi þær greiðslur,
sem um ræðir í liðum 1-4.
Fullyrðing ákærðu, að þeim hafi verið
heimilt að ávísa út af reikningunum til per-
sónulegra nota, er stáðfest af stjórnarmönn-
um þeim, sem sömdu við þá. Samkvæmt
þessu gátu greiðslur út af þessum reikningum
verið að hluta til persónulegra þarfa þeirra
og ekki í þágu félagsins. Verður samkvæmt
þessu öllu ekki tekin sérstaklega afstaða til
liða 1-4 í þessum kafla ákærunnar, en þær
fjárráðstafanir sem þar eru tilgreindar þykja
falla undir framangreinda heimild ákærðu.
Samkvæmt framansögðu verður heldur ekki
tekin afstaða til þess, hvort ákærðu áttu inni
ágóða hjá félaginu eða ekki.
Samkvæmt 6. lið er ákærða Björgólfi gef-
inn að sök fjárdráttur með notkun þargreinds
tékka, sem hann lét ákærða Pál Braga
greiða sér af reikningi hans, en andvirði tékk-
ans greiddi ákærði Björgólfur tilteknum aðila
sem ferðastyrk.
Þá er ákærðu Björgólfi og Páli Braga
gefinn að sök fjárdráttur samkvæmt 5. og
7. lið með notkun þargreindra tékka og
ákærða Ragnari ásamt þeim samkvæmt 7.
liðnum, en alla framangreinda tékka gaf
ákærði Páll Bragi út af reikningi þeim, sem
hann hafði sérstaklega undir höndum. Loks
er ákærðu Björgólfi og Páli Braga gefinn
að sök fjárdráttur vegna tékka þess, sem
félagið fékk frá H.f. Eimskipafélagi íslands
sem var endurgreiðsla á helmingi fjárhæðar
tékkans, sem ákærði Páll Bragi gaf út sam-
kvæmt 7. lið.
Rétt þykir að taka afstöðu til þessara
þriggja liða hvers um sig.
Að því er snertir tékkann í 5. lið þykir
ekki vera komin fram, gegn neitun ákærðu
sönnun þess að fjárhæð tékkans hafi verið
notuð í öðru skyni, en þeir hafa borið.
Varðandi tékkann í 6. lið, er ósannað, að
greiðsla þessi hafi, svo að óyggjandi sé,
verið félaginu óviðkomandi, enda hefur við-
takandinn borið að greiðslan hafi verið vegna
vinnu í þágu félagsins. Það athugast, að hér
hefur ekki verið ákært fyrir skjaiafals.
Fram er komið, að ákærðu Björgólfur og
Ragnar höfðu samkvæmt stöðu sinni rúma
heimild stjórnarinnar til þess að gi-eiða styrki
til ýmissa aðila, m.a. að aðstoða aðila, sem
áttu í fjárhagslegum vandræðum, en þessi
fyrirgreiðsla var háð mati ákærðu á
hverjum tíma.
Með hliðsjón af því, sem að framan hefur
verið rakið um heimildir ákærðu Björgólfs
og Ragnars til styrkveitinga, þykir ákærðu
hafa verið heimilt að standa að þeirri styrk
veitingu, sem lá að baki tékkans, sem
ákærði Páll Bragi gaf út samkvæmt 7. lið
ákærunnar. Styrkþegi ákærðu kannaðist ekki
við að hafa tekið við nema kr. 100.000 af
andvirði umrædds tékka. Er óupplýst, hvern-
ig á þessu misræmi stendur og verður ekki
fullyrt, hvað af mismuninum varð.
Engin gögn liggja fyrir um, hvað varð af
andvirði þess tékka að fjárhæð kr. 60.000,
sem Hafskip h.f. fékk frá Eimskipafélaginu,
en tékkann framseldi ákærði Páll Bragi og
seldi í banka. Engin færsla er í bókhaldi
Hafskips h.f. um þessa endurgreiðslu.
Kvaðst ákærði Páll Bragi hafa afhent
ákærða Björgólfi andvirði tékkans og hefur
hann viðurkennt að hafa veitt því viðtöku.
Hafi það verið notað til ýmissa styrkveitinga
á vegum félagsins í tilefni jóla._ Oupplýst er,
hver eða hverjir fengu þetta fé. Ákærði Björg-
ólfur kvaðst hafa litið svo á, að færslan á
kr. 120.000 dygði og þótti óþarfi að færa
fjárhæðina á ný inn og út úr bókhaldinu, þar
sem hann hafði þegar skrifað upp á heimild
fyrir kr. 120.000, sem skyldi færast sem
gjafir og styrkir.
Enda þótt engin færsla sé finnanleg í bók-
haldi félagsins vegna tékkans að fjárhæð kr.
60.000 þykir óvarlegt, gegn neitun ákærðu,
að slá því föstu að ákærðu Björgólfur og
Páll Bragi hafi, annar eða báðir, dregið sér
þetta fé.
Samkvæmt 8. lið þessa kafla ákærunnar
er ákærðu Björgólfi, Páli Braga og Ragnari
gefið að sök að hafa sýnt af sér stórfellda
óreglusemi í bókhaldi með því að vanrækja
skil á fylgiskjölum, styðja færslur við ófull-
nægjandi eða villandi fylgiskjöl, færa til
gjalda ýmis persónuleg útgjöld ákærðu
sjálfra og annarra starfsmanna Hafskips h.f.
og sjá ekki til þess, að lokafærslur í
bókhaldi Hafskips h.f. væru í samræmi við
raunverulegar greiðslur af þessum
reikningum.
Ákærðu mótmæla því að hafa brotið af
sér með þessum hætti.
Ákærðu, Björgólfur, Páll Bragi og Ragnar
héldu ekki sérstakt bókhald yfir þá reikn-
inga, sem þeir höfðu í vörslum sínum. Upp-
gjör reikninganna var ekki í þeirra höndum,
heldur varsla fylgiskjala. Verður ekki á það
fallist, að ákærðu hafi vanrækt skil fylgi-
skjala, en þau voru á skrifstofum ákærðu í
húsakynnum félagsins og ákærða Helga þar
tiltæk. Verður ekki 'séð, að ákærðu hafi bo-
rið að eiga frumkvæði að því að flytja fylgi-
skjölin sérstaklega í hendur ákærða Helga á
skrifstofu hans, enda eðlilegasti vörslustað
ur fylgiskjalanna á skrifstofu félagsins, þar
sem önnur fylgiskjöl þess voru varðveitt.
Ljóst þykir, að ákærðu hafi ekki gætt
þess að hafa reiður á þeim fylgiskjölum, sem
fylgja áttu reikningunum, sem voru í þeirra
vörslum. Hins vegar ber til þess að líta, að
til þess að talið sé að brot sé framið gegn
lagaákvæði því, sem framangreind háttsemi
ákærðu er talin varða við, þarf að vera um
stórfellda óreiðu að ræða og er ekki komin
fram sönnun þess, að svo hafi verið.
I máli þessu hafa ekki verið tilgreind þau
skjöl, sem talin eru ófullnægjandi og vill-
andi, svo sem nauðsyn hefði borið til. Áður
hefur verið fjallað um persónuleg útgjöld
ákærðu og annarra. Þá liggur fyrir í málinu,
sbr. umfjöllun í III. kafla að ákærði Helgi
átti að annast lokafærslur í bókhaldi Haf-
skips h.f. og sjá um að þær væru í samræmi
við raunverulegar greiðslur af reikningunum.
Samkvæmt framansögðu ber að sýkna
ákærðu Björgólf, Ragnar og Pál Braga af
því, sem þeim er gefið að sök í liðum 1-8
hér að framan.
Þar sem ákærðu Björgólfur, Ragnar og
Páll Bragi eru sýknaðir af því, sem þeim er
gefið að sök í 1.-7. lið hér að framan, ber
þegar af þeirri ástæðu að sýkna ákærða
Helga af hilmingu á þeirri háttsemi, sem þar
greinir og lýst er í 9. lið.
V. kafli
Ákærði Páll Bragi, hélt því fram, að ákær-
ulýsingin í þessum kafla væri röng og hafi
hann hvorki útbúið þau skjöl, sem um ræðir
í þessum kafla né sagt til um efni þeirra og
ekki vitað á umræddum tíma, að þau gætu
verið efnislega röng. Ákærði kvaðst ekki
hafa haft blekkingar í huga. Fyrirtækið hafi
skuldað viðkomandi aðilum greindar fjárhæð-
ir í öllum tiivikunum og ekki hafi verið eðlis-
munur á færslumáta þessara fjárhæða í
rekstraruppgjöri Hafskips h.f. Kvaðst ákærði
hafa fengið alla reikningana fullbúna í hend-
ur. Þá hefur hann staðfest að hafa gefið út
þá tékka, sem notaðir voru til að greiða reikn-
ingana með.
Ákærði staðfesti, að vitnið Jón Sævar hafi
átt inni hjá fyrirtækinu þær fjárhæðir, sem
voru á reikningunum fjórum í a-lið, en þeir
hljóða upp á viðhald og viðgerðir á gámum
að fjárhæð samtals kr. 28.320 og viðhald á
Faxaskála 2 að fjárhæð kr. 15.000. Sjálfur
kvaðst ákærði hafa átt inni þá fjárhæð, sem
var á reikningnum í b-lið, en hann hljóðaði
upp á viðgerð á sex gámum samkvæmt til-
boði að fjárhæð kr. 60.000. Vitnið Þórunn
átti inni þá fjárhæð, sem var á reikningnum
í c-lið, sem var fyrir 240 rúmmetra af grús.
Vitnið Jón Sævar kannaðist við að hafa
látið ákærða hafa reikningseyðublöðin, sem
reikningarnir í a og b-lið eru gerðir á, en
mundi ekki eftir að hafa útbúið þá. Kvaðst
vitnið hafa látið ákærða hafa eyðublaðið, sem
reikningurinn í b-lið er á, gegn því að fá að
setja inn reikningana í a-lið. Var ætlunin
með þessu að komast hjá að gefa launin upp
til skatts.
Ákærði staðfesti, að vitnið Jón Sævar hafi
afhent honum reikningana fjóra og hafi
ákærði notað þá til gjaldfærslu í bókhaldi
félagsins. Þá notaði ákærði reikninginn í
b-lið í bókhaldinu og greiddi vitninu Þórunni
fyrir kandídatsritgerðina gegn afhendingu
reikningsins í c-lið.
Ljóst er, að reikningarnir sex eru allir fylgi-
skjöl með greiðslum, sem voru fyrir annað
en það, sem á þá var skráð. Stóð ákærði að
því að skjöl þessi, sem voru röng, voru notuð
í bókhaldi Hafskips h.f. Skiptir þá eigi máli,
hvort þau voru notuð þar sem aðalgögn
eða undirgögn.
Með hliðsjón af framansögðu er sannað,
að ákærði Páll Bragi hafi gerst sekur um
það, sem honum er gefið að sök í þessum
'kafla ákærunnar og þar er rétt fært til
refsiákvæðis.
VI. kafli
Samkvæmt þessum kafla ákærunnar er
ákærða Björgólfi gefinn að sök fjárdráttur,
en til vara umboðssvik að því er tvo síðustu
liðina varðar, en þessum sökum neitar
ákærði alfarið.
Ákærði heldur því fram, að greiðslurnar
sjö hafi ekki verið félaginu óviðkomandi og
að um gæti verið að ræða, að 60% heimildin
ætti við, en hún hafi einnig átt við greiðslur
af þessum reikningi.
Verður nú tekin afstaða til þessara liða
hvers um sig um sig.
1. Hér er ákærða Björgólfi gefið að sök
að hafa dregið sér andvirði þeirra 7 tékka,
sem gerð er grein fyrir í þessum lið og
ákærði fékk alla afhenta eða lét greiða
vegna þess, sem lýst er, að því er hvern
þeirra varðar. Ákærði hefur gefíð skýringar
á hvem greiðslu fyrir sig.
a-b) Ákærði kvað þessar greiðslur viðskipt-
atengdar og hafi hann jafnvel ætlað sér að
ráða viðtakandann til vinnu. Ákærði kvað
þessar greiðslur geta átt undir 60%
heimildina.
Vitnið Jón Samsonarson Alexandersson
kvaðst hjá rannsóknarlögreglu hafa tjáð
ákærða Björgólfi í byrjun árs 1983 að það
ætlaði í viðskiptaerindum til Kaupmanna-
hafnar. Það hafi ekki átt fyrir ferðinni.
Sagði vitnið ákærða Björgólfi frá þessu og
innti hann eftir, hvort það gæti fengið far
með einhveiju skipa Hafskips h.f., en vitnið
þekkti ákærða Björgólf vegna fyrri viðskipta
við hann. Tjáði ákærði vitninu, að það gæti
farið á tiltekna ferðaskrifstofu og sótt þang-
að farseðil, sem ákærði pantaði og greiddi.
Kvaðst vitnið aldrei hafa greitt ferðaskrif
stofunni þennan farseðil. Að öllum líkindum
hafi það einnig fengið fyrir farareyri tékkann
í b-lið, sem það framseldi og seldi í Lands-
bankanum. Kvaðst vitnið ekki hafa farið
þessa ferð á vegum Hafskips h.f., enda hafi
það ekkert átt inni hjá félaginu. Hér hafi
verið um persónulegan greiða ákærða Björ-
gólfs við vitnið að ræða.
Vitnið staðfesti skýrslu þessa fyrir dómi,
en kvaðst hafa verið hálfruglað og hrætt við
skýrslugjöfina hjá rannsóknarlögreglu. Það
vildi hins vegar bæta því við, að þessi persón-
ulegi greiði hafi sjálfsagt verið frá Hafskipi
h.f., en það hafi borið á annan veg hjá rann-
sóknarlögreglu, þar sem það vildi ekki tengj-
ast þessu máli á þessum tíma. Það hafi stað-
ið til, að vitnið færi að vinna fyrir Hafskip
h.f. í Danmörku 1983.
c) Ákærði taldi sig hafa verið að kaupa
bretti með þessari gi-eiðslu og hafi fylgiskjöl
vegna þeirra kaupa verið á skrifstofu sinni,
en um það er áritað á kvittunina. Sagði
ákærði, að það hafi komið fyrir, að hann
framseldi handhafatékka, sem hann afhenti
öðrum og hafi svo verið gert hér.
Sá tékki, sem um ræðir í þessum lið var
greiddur út í Útvegsbankanum. Fyrst bar
ákærði hjá rannsóknarlögreglu, að tékki
þessi hafi farið til Evrópuviðskipta h.f., en
það reyndist ekki vera rétt. Kvittun ákærða
fyrir þessari greiðslu fylgdu engin undir-
gögn, aðeins stóð á kvittuninni, að greitt
væri vegna kaupa á brettum. Ákærði taldi
eignfærsluna á þessu í bókhaldinu stafa af
því, að hann hafi hringt í bókhaldið og
fengið viðkomandi færslunúmer, en það hafi
verið mistök að færa þetta sem eignfærslu
á brettum og hafi honum verið gefið upp
rangt bókhaldsnúmer. Hann taldi að fylgi-
skjalið með kvittuninni ætti að vera á skrif-
stofu sinni. Það fannst ekki.
Síðar bar ákærði hjá rannsóknarlögreglu,
að umræddur tékki væri greiðsla til vitnisins
Kristins Sófusar, sem bað um þóknun eða
greiðslu á þessum tíma vegna kostnaðar við
undirbúning á sölu á fiski í gámum til Dan-
merkur og bauðst ákærði til að styrkja verk-
efnið, ef ekki gengi eins vel og til stóð.
Kvaðst ákærði hafa viljað ná út brettum fyr-
ir Hafskip h.f. fyrir þá upphæð sem vitnið
Kristinn Sófus bað um, en það hafí einnig
verið að kanna tilboð í bretti fyrir félagið á
þessum tíma. Ákærði fékk ekki loforð fyríg**
brettum frá vitninu. Af framangreindum
ástæðum kvaðst ákærði hafa látið færa þetta
á brettakaup, en hann hafi viljað hafa fylgi-
skjölin hjá sér. Kvaðst ákærði hafa staðið í
þrasi við vitnið um þetta mál, en brettin
hafi aldrei komið og ákærði ætlað að breyta
fylgiskjalinu í umboðslaun. Af því hafi þó
ekki orðið. Skýring ákærða á framsali sínu
á tékkanum var sú, að vitnið hafi verið í
Danmörku og beðið um að láta greiða eitt-
hvað fyrir sig hér heima, en ekki mundi
ákærði, hvað eða hver átti hlut að því rnáli.
Vitnið Kristinn Sófus bar, að það hafi leit-
að tilboða í vörubretti fyrir Hafskip
ásamt reyndar fleiru, en af brettakaupum
hafi ekki orðið og ekki mundi vitnið eftir
þessari greiðslu. Vitnið taldi, að greiðslan
væri ekki tengd verkefnum varðandi útflutn-
ing á ferskum gámafiski, sem það fékk þókn-
un fyrir hjá Hafskipi h.f.
d-g) Ákærði sagði að hann hafi fengið
alla tékkana í þessum liðum aflienta og væru
þeir dæmigert uppgjör á smáreikningum, sem
hann hafí lagt út fyrir og heft við
nótuafritið. I vörslum hans hafi verið tugir
slíkra reikninga, sem gátu verið veitingahús-
anótur, símareikningar o.ft. Taldi ákærði, að
á starfstíma sínum hafi uppgjör með þessum
hætti verið nokkur hundruð. Lagt hefur ver-
ið fram í málinu sýnishorn af slíkum
reikningum.
Aður hefur verið gerð grein fyrir því, i^r>
ákærðu Björgólfur og Ragnar höfðu mjög
víðtækar heimildir til ráðstöfunar á fé fyrir-
tækisins. Hefur því verið slegið föstu, að
þeir hafi haft heimild tii ráðstöfunar á því
fé, sem var greitt út af hinum sérstöku tékka-
reikningum, sem öðru nafni nefndust
jaðarreikningar.
Að því er várðar þær greiðslur, sem hér
um ræðir, voi'u þær greiddar út af aðalbanka-
reikningi fyrirtækisins, sem ákærði hafði
stöðu sinni samkvæmt fulla heimild til a.m.k.
svo lengi, sem um var að ræða greiðslur
vegna fyrirtækisins. í ákærunni er því haldir^
fram, að allar greiðslurnar sjö hafi verið í
eigin þágu ákærða eða annarra og væru fé-
iaginu óviðkomandi.
Gegn neitun ákærða og vegna skýringa
hans þykir, vegna víðtækrar heimildar hans
sem framkvæmdastjóra ekki komin fram
sönnun fyrir því, að hann hafi með þessum
fjárráðstöfunum gerst sekur um fjárdrátt og
verður hann því sýknaður. Þá þykir með
sömu rökum og vegna dómsframburðar vitn-
isins Jóns Samsonarsonar einnig bera að
sýkna ákærða af liðum a-b.
Að því er varðar c-liðinn, er sannað, að
engin brettakaup lágu að baki greiðslunni.
Þykja skýringar ákærða, sem hefur orðið
margsaga, ekki marktækar varðandi þessa
greiðslu. Hann hefur sjálfur framselt ték-
kann, en ekki getað upplýst í hvað peningarij—
ir fóru og greiðslunni fylgdi aðeins fylgiskjai
útbúið af ákærða. Þá kannaðist vitnið Krist-
inn Sófus ekki við greiðsluna. Þykir meðferð
ákærða á þessari greiðslu á þann veg, að
sannað er, að hann hafi dregið sér þessa
greiðslu og er það brot á 247. gr.
almennra hegningar-laga.
2. Ákærði Björgólfur keypti bifreiðina R-
4679 af Jöfri h.f. samkvæmt kaupnptu dag-
settri 1. desember 1983. Frá kaupverðinu
var dregið andvirði eldri bifreiðar ákærða,
sem Jöfur h.f. tók upp í kaupverð hinnar
nýju bifreiðar fyrir kr. 200.000. Eftirstöðvar
kaupverðsins kr. 302.386, voru skuldfærðar
á Hafskip h.f.
Á árinu 1984 var skuldin vegna bifreiðar-
innar færð af viðskiptareikningi Hafskips
h.f. hjá Jöfri h.f. yfir á ákærða Björgólf por- -
sónulega, en kom hins vegar ekki fram á
skattframtali ákærða árið 1985.
Á árinu 1985 vcru eftirstöðvarnar ógreidd-
ar, en 19. september þ.á. gaf Hafskip h.f.
út kreditnótu til Jöfurs h.f. að fjárhæð kr.
587.959. Á nótunni kom fram, að um væri
að ræða gengismun, taxtamun og bakfærða
dr&tarvexti vegna áranna 1983 til 1985.
Vitnið Eyjólfur Brynjólfsson, framkvæmd-
astjóri Jöfurs h.f., skýrði nótuna þannig, að
það hafi krafið Hafskip h.f. um samtals kr.
964.285, vegna gengismunar, vaxta, dráttar-
vaxta og framangreindrar skuldar ákærða
Björgólfs. Ákærði hafi þá rætt um að skulda-^
jafna milli fyrirtækjanna þannig að Hafsklp"
h.f. gæfi út kreditnótu til Jöfurs h.f. og eftir-
stöðvarnar af andvirði bifreiðarinnar yrðu
greiddar með þeim hætti. Vitnið fékk síðan
umrædda kreditnótu frá Hafskipi h.f. og leit
svo á, að rnálið væri uppgert, þó að ijárhæð-
in væri mun lægri en hann hafði farið fram á
í upphafi.
Vitnið mundi ekki til þess, að nokkuð hafifi^
verið gert til þess, að senda Hafskipi h.f. eða
ákærða Björgólfi gögn til staðfestingar því,