Morgunblaðið - 07.07.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JULI 1990
Röng atvinnustefiia
eftir Kristínu
Einarsdóttur
Á síðasta degi Alþingis í vor var
samþykkt frumvarp um breytta
virkjanaröð, heimild fyrir nýjum
virkjunum og stækkun annarra.
Frumvarpið er flutt „til þess að
greiða fyrir uppbyggingu orkufreks
iðnaðar hér á landi" eins og segir
orðrétt í athugasemdum með frum-
varpinu. Það er því hluti af stærra
máli, byggingu nýs risaálvers hér
á landi.
Um árabil hafa ráðamenn verið
uppteknir af því að það eina sem
bjargað gæti íslensku efnahags- og
atvinnulífi væri bygging nýs álvers.
Fullvíst er að þeim fjármunum sem
ætlunin er að eyða_ til þessara stór-
framkvæmda af íslendinga hálfu
væri betur varið til atvinnuupp-
byggingar á öðrum sviðum. Álver
það sem nú eru hugmyndir um að
byggt verði hér á landi veitir aðeins
rúmlega 660 manns atvinnu þegar
byggingaframkvæmdum er lokið.
Slík uppbygging er því ekki lausn
til að tryggja atvinnu á næstu árum.
Gert er ráð fyrir að álver muni
kosta um 50 milljarða króna og
virkjanir því tengdar í kringum 40
milljarða. Þarna er því gert ráð
fyrir óhemju fjárfestingu fyrir hvert
starf.
Ovíst um markað fyrir orkuna
Lögin um raforkuver vegna
væntanlegrar álbræðslu gera m.a.
ráð fyrir að þegar í sumar verði
ráðist í undirbúning og fram-
kvæmdir fyrir 300 milljónir króna.
Það er mjög óskynsamlegt að
veija enn meiri fjármunum í virkj-
anaundirbúning og framkvæmdir
án þess að tryggt sé að hægt verði
að selja orkuna og þá fyrir verð sem
skilar einhveijum hagnaði til lengri
tíma litið. Á þeim tíma sem frum-
varpið var lagt fyrir Alþingi lá ekk-
ert fyrir um hvort um samninga
verður að ræða milli Landsvirkjunar
og erlendu álfyrirtækjanna og hafa
komið fram sterkar efasemdir frá
aðilum sem til þekkja um að samn-
ingar takist.
Opinber stuðningsadili HM 1990
Philips sér um lýsinguna

l
rsxm
HAMBOBGARI
diúpst. FISKUR -.
MÍNUTUS* TfclK

Staðsetning í
höndum útlendinga
Um staðsetningu álversins hafa
aðallega þrír staðir verið nefndir:
Eyjafjörður, Reyðarfjörður og Keil-
isnes á Reykjanesi. Það hefur verið
lagt í hendur erlendu aðilanna hvar
á landinu verksmiðjan skuli stað-
sett. Slíkt er með öllu fráleitt. Ef
á annað borð á að byggja hér álver
á það að vera í höndum íslendinga
að ákveða staðsetningu sem og
aðrar grundvallarforsendur sem því
tengjast.
Álver er engin lausn
Bygging 200 þúsund tonna ál-
vers með öllu sem því fylgir mun
hafa veruleg áhrif hér á landi þótt
ekki séu allir sammála um hver þau
verða. Reiknimeistarar ríkisstjórn-
arinnar hafa komist að því að álver
muni auka hagvöxt á mælikvarða
landsframleiðslu um 1% á ári næstu
árin. Ýmislegt er vert að athuga í
þeim útreikningum. Óeðlilegt er að
taka með í reikninginn vexti og
arðgreiðslur sem fara til erlendra
aðila eins og gert er í þessum út-
reikningum. Ef tekið er tillit til
þessara þátta verður hagvöxtur
mun minni. Ekki er heldur gerð
nein tilraun til þess að meta hvaða
áhrif það hefði að hliðstæð fjárfest-
ing færi til íslenskrar atvinnustarf-
semi. Ekki er tekið tillit til áhrifa
á umhverfið og félagslegrar röskun-
ar við útreikninga á slíkum þjóð-
hagsstærðum. Aukning í hagvexti
er því slæmui' mælikvarði á hag
fólks og velferð sem og áhrif á
umhverfi þegar til lengri tíma er
litið.
Töfrabrögð reiknimeistaranna
í umræðum á Alþingi og í fjöl-
miðlum hefur það verið notað til
að sannfæra fólk um ágæti og
nauðsyn þess að reisa hér álver að
hvert tonn af áli skili jafnmiklu til
þjóðarbúsins og hvert tonn af
þorski. Þessi fullyrðing sýnir hve
auðvelt er að beita töfrabrögðum
með tölum til að slá ryki í augu
fólks. Það er erfitt ajð sjá hvaða
tilgangi það á að þjóna að seija
fram svo villandi fullyrðingar. Út-
reikningar Þjóðhagsstofnunar sýna
að hreinar gjaldeyristekjur eru tvö-
til þrefalt meiri af þorsktonni en
áltonni. Þó eru ekki teknir inní það
dæmi vextir af innlendri ijárfest-
ingu sem á uppruna í erlendum lán-
um og er því Ijóst að hlutfallið milli
þorsktonns og áltonns er enn hærra
ef þessar forsendur væru teknar
inní dæmið eins og eðlilegt væri.
Fresta öðrum framkvæmdum
Reikna má með að um helmingur
fjárfestingar vegna nýs álvers verði
af innlendum toga eða u.þ.b. 45
milljarðar. Ef ekkert er að gert mun
sú fjárfesting hafa í för með sér
röskun og verðbólgu. Til að draga
úr þenslu hefur verið talað um að
draga úr framkvæmdum hins opin-
bera meðan á stóriðjuuppbyggingu
stendur. Virðist þá helst litið til
vegagerðar, byggingarfram-
kvæmda og framkvæmda sveitarfé-
laga í því sambandi. Engin áætlun
liggur þó fyrir um hvernig þetta
dæmi á að ganga up.
Aukin stóriðja mun auka skulda-
söfnun okkar erlendis en nú nema
erlendar skuldir um helmingi af
landsframleiðslunni.
Raforkuverð
Gert er ráð fyrir að selja 2.800
gígawattstundir af raforku til 200
þús. tonna álvers. Nær útilokað er
fyrir Alþingi að meta hvort hægt
verður að standa við ákvæði 13.
greinar laga um Landsvirkjun ef
af sölu á raforku verður til nýs ál-
vers. Þar er kveðið á um að orku-
sölusamningar við iðjuver til langs
tíma megi ekki valda hærra orku-
verði til almenningsveitna en ella
hefði orðið. Þrátt fyrir ítrekaðar
óskir til iðnaðarráðuneytis og
Landsvirkjunar var iðnaðarnefnd
Alþingis ekki veittur 'sá trúnaður
meðan unnið var að málinu á Al-
þingi að hún fengi þær upplýsingar
sem gerði henni kleift að meta þetta
atriði. Óljósar upplýsingar eru gefn-
ar um að sala á raforku „gerði
gott betur en að standa undir flýt-
ingarkostnaði vegna virkjana“, sem
og að verð til almennings verður
ekki hærra en ella hefði orðið. Á
grundvelli svo óljósra upplýsinga
er ekki hægt að gera sér grein fyr-
ir hvort fyrir raforku frá virkjunum
sem verið er að veita heimildir fyr-
ir fáist viðunandi verð.
Sveiflukennd viðmiðun
•
Gert er ráð fyrir að orkuverð til
nýs álvers verði tengt veríh á áli.
Því fylgir veruleg áhætta. Á und-
anförnum árum hefur verð á áli
sveiflast mjög. Ef slíkar sveiflur
verða álíka og verið hefur munu
tekjur af orkusölu verða mjög
breytiiegar milli ára og líklegt að
um verulegt tap verði að ræða um
lengri eða skemmri tíma. Þegar
haft er í huga að eftir byggingu
200 þús. tonna álvers yrðu rúmlega
60% af orkusölu Landsvirkjunar
tengd verði á áli er ljóst að verið
er að taka mjög mikla áhættu með
því að tengja svo stóran hluta ra-
forkusölunnar við álverð á heims-
markaði. Enn meiri áhætta verður
tekin ef áform um byggingu 400
þús. tonna verksmiðju verða að
veruleika, en þá má búast við að
yfir 70% af raforkusölu verði til
álframleiðslu. Það getur því lent
óþyrmilega á almennum raforku-
notanda ef verð á áli helst lágt um
langan tíma á heimsmarkaði.
Minnkandi eftirspurn eftir áli
Á síðustu mánuðum hefur orðið
sú jákvæða þróun að líkur hafa
aukist verulega á afvopnun og þar
með muni draga verulega úr fram-
leiðslu hergagna. Það hefur að öll-
um líkindum áhrif á álverð. Þess
má einnig geta að nýlega bárust
um það fréttir að tengsl gætu verið
milli Altzheimer-sjúkdómsins og
notkunar á álumbúðum fyrir mat
og drykkjarvöru. Ef eitthvað er
hæft í þessum fréttum má búast
við að notkun áls í umbúðir muni
dragast verulega saman. Sam-
kvæmt upplýsingum fulltrúa Mark-
aðsskrifstofu iðnaðarráðuneytis og
Landsvirkjunar er talið að aukning
eftirspurnar eftir áli verði ekki síst
vegna aukinnar notkunar á áli í
umbúðir, sérstaklega fyrir drykkj-
arvöru. Greinilegt er því að margir
óvissuþættir eru varðandi eftir-
spurn eftir áli og um verð á raforku.
Þar sem mörgum veigamiklum
þáttum málsins er haldið frá Al-
þingi er útilokað að gera sér grein
fyrir áhrifum á raforkuverð til al-
mennings og því er áhætta mikil í
þessu máli.
Margir óvissuþættir
Enn hefur ekki verið tekin
ákvörðun um hvort Atlantsál-aðil-
arnir reisi hér álver eða ekki. Fjöl-
mörg atriði eru enn óviss. Áuk
þeirrar óvissu sem er álverð sem á
að verða grunnurinn að verðlagn-
ingu á raforku hefur ekki verið
upplýst hvert verði fyrirkomulag
skattlagningar fyrirtækisins. Kröf-
ur um mengunaivarnir hafa heldur
ekki verið ákveðnar og staðarval
er enn óljóst. það er því mikill
ábyrgðarhluti þegar teknar eru
ákvarðanir í tímaþröng um svo
mörg og mikilvæg atriði. Hætta er
á að staða íslenskra samninga-
manna verði veik ef ekki liggur
skýrt fyrir hveijar séu grundvallar-
forsendur af ísiands hálfu í slíkum
samningum.
Rangar áherslur
Sú stefna í atvinnumálum sem
mörkuð hefur verið af hálfu ríkis-
stjórnarinnar, er varhugaverð fyrir
ísland. Stóriðja svarar einungis að
mjög takmörkuðu leyti þörf fyrir
fleiri störf og meiri fjölbreytni í
atvinnulífi. Hún leysir ekki vanda
kvenna sem nú eru atvinnulausar
víða um land og eru jafnan fyrst
látnar víkja þegar atvinnuleysi seg-
ir til sín.
Fullvinnsla sjávarafla og iðnaður
sem hentar okkar fámenna og við-
kvæma landi eru vænlegri kostir
en þau stóriðjuáform sem nú er
einblínt á. Ferðaþjónusta er einnig
vænleg atvinnugrein fyrir okkur.
Það verður erfitt að skapa jákvætt
viðhorf til íslands sem matvæla-
framleiðslu- og ferðamannalands
ef ekki verður breytt um stefnu nú
þegar. Mengun hefur aukist hér
undanfarin ár og nú á að auka þar
enn við með mengandi stóriðju.
Látið er reka á reiðanum í al-
mennum iðnaði hérlendis og hefur
Kristín Einarsdóttir
„Fullvinnsla sjávarafla
og iðnaður sem hentar
okkar fámenna og við-
kvæma landi eru væn-
legri kostir en þau stór-
iðjuáform sem nú er
einblínt á. Ferðaþjón-
usta er einnig vænleg
atvinnugrein fyrir okk-
ur.“
markaðshlutdeild innlendrar fram-
leiðslu farið ört minnkandi á kostn-
að innflutnings. Fyrir aðeins 15
árum unnu 7 þúsund rnanns við
húsgagnaframleiðslu á íslandi. Nú
vinna aðeins um 300 manns við
þessi störf. Væri ekki eðlilegra að
styðja yið bakið á slíkum iðnaði
fremur en að kosta til gífurlegum
fjármunum fyrir 600 störf við stór-
iðju?
Stefiiubreytingar er þörf
Nú er kominn tími til að snúa
við blaði og huga að atvinnustefnu
sem hentar okkui' íslendingum.
Fullvinnsla sjávarafla og iðnaður
sem við höfum vald á ero vænlegri
kostir en risaálver. Ferðaþjónusta
er atvinnugrein sem hefur vaxið ört
á undanförnum árum og getur vax-
ið enn _ef rétt er á málum haldið.
Bragi Árnason prófessor hélt ný-
verið erindi á Ákureyri þar sem
hann sagði frá möguleikum á vetn-
isframleiðslu hér á landi. Vetnis-
framleiðsla er ekki mengandi og
brennsla þess veldur ekki þeim
skaða sem brennsla annarra orku-
gjafa gerir. Það er því fyllsta
ástæða fyrir Islendinga að líta frek-
ar til slíkra kosta en til mengandi
stói'iðju eins og ráðamenn gera nú.
í þessari grein hdf ég tekið fyrir
nokkra þætti varðandi byggingu
nýrrar álbræðslu hér á landi. Einn
veigamikinn þátt fjalla ég þó ekki
um en það eru umhverfismálin. Þau
mun ég fjalla um fljótlega á síðum
Morgunblaðsins.
Ilöfunilur er þingmaöur
K vennalis lans í Reykja vík.
rfötuð SAMIOKA —?75.
t«r/-
CocKtailsósa --
l/2sK.R*ansRar
Graenmeti _—
PEPSI d6s ----
Stykkishólmur:
A kristilegii móti
í Vatnaskógi
Stykkishólmi.
KRISTILEGT mót var haldið í
Vatnaskógi um sl. mánaðamót
og eins og oft áður brá fréttarit-
ari Morgunblaðsins sér þangað
ásamt konu sinni. Þetta voru
dýrðardagar bæði að eíhi og
veðri til og fjöldi manns tók þátt
í samkomunum og hver maður
naut þess virkilega.
Vatnaskógur er þægilega úr
þjóðbraut og þar er sannarlega frið-
ur og ró. Svefnskálar og tjaldstæði
er þar nægilegt og svo er ekki langt
að fara niður á Ákranes eða í Ól-
ver; sem þó nokkrir gerðu.
Á þessu móti voru margir fyrir-
lesarar og mikill söngur. Verulega
uppbyggjandi hverri sál er þar
mætti.
Kristniboðsvinir háfa mörg und-
anfarin ár rekið kristniboðsstöðvar
1 Afríku og ótrúlegur ávinningur
náðst, bæði í fræðslu og kristni-
boði. Skólar rísa þar upp hver af
öðrum í takt við kennslu hér á
Norðurlöndum. Og það fer ekki á
milli mála að Drottinn blessar þessi
samtök og gefur mikinn árangur.
Arni Sigurjónsson við hljóðfærið.
Starfið er borið uppi af áhugamönn-
\um sem fá svo að sjá árangurinn
í björgun og upplýsingu til manna.
Árni Siguijónsson hefur á um
53 slíkum mótum verið söngstjóri
Morgunblaðið/Arni Holgason
ogi innt mikið sjálfboðaliðastarf af
hendi. Þótti fréttaritara rétt að taka
af honum mynd við hljóðfærið, sem
og samkomugestum.
- Árni