Morgunblaðið - 18.11.1990, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18- NÓYEMBER 1990
BRESKIR ÍHALDS-
MENN Á TÍMAMÚTUM
eftir Guðmund Heiðar Frímannsson
LEIÐTOGAKJÖR breska
íhaldsflokksins á sér enga
hliðstæðu í allri sögu
flokksins. Mikil óvissa
ríkir um niðurstöðu þess
en kosningabaráttan
komst á skrið fyrir helg-
ina.
Aðalvaldastofnun breska
íhaldsflokksins er þing-
flokkurinn. Þingflokkur-
inn ákveður, hver er leið-
togi flokksins og leiðtog-
inn er mjög valdamikill.
Núverandi reglur um kjör
leiðtoga flokksins voru
settar árið 1965. Fram að
þeim tíma hafði flokkur-
inn ekki kosið sér leið-
toga, en breski Ihalds-
flokkurinn er að líkindum
elsti stjórnmálaflokkur
Evrópu. Það má rekja
rætur hans vel aftur á
átjándu öld, en að líkind-
um er best að miða við
1830, en þá féll íhalds-
flokkurinn frá völdum og
mikið umrótstímabil tók
við, þar sem íhaldsflokk-
ur nútímans mótaðist.
Sir Geoffrey Howe, fyrrum aðstoðarforsætisráðherra Bretlands (t.v.), Kenneth Baker, formaður breska íhaldsflokksins og Margaret
Thatcher forsætisráðherra á landsfundi flokksins í október.
DOUGLAS HURD UTANRIKISRAÐHERRA
SÁ SEM VERKAMÁNNA-
FLOKKURINN ÓTTAST MEST
En frá þeim tíma og fram til
1965 tíðkaðist ekki að kjósa
leiðtoga flokksins. Um til-
komu leiðtogans giltu engar
skráðar reglur fyrir 1965.
Ef leiðtogi féll frá, þá ráð-
guðust heldri menn í flokkn
um um hver væri heppilegasta leið-
togaefnið, leituðu eftir skoðunum
þingmanna úr öllum valdahópum
hans. Síðan var þingflokknum til-
kynnt hver væri nýr leiðtogi þeirra.
Sir Alec Douglas Hume var síðasti
leiðtogi flokksins, sem var kjörinn
með þessum hætti.
Það kann að virðast undarlegt,
að þessa ákvörðun, sem er mikilvæg-
asta ákvörðun flokksins á hveijum
tíma, hafi ekki gilt neinar skráðar
reglur. Það kann að virðást augljós
leið til að skapa glundroða og sundr-
ungu. En aðferðin hafði einmitt
þveröfug áhrif. Engin kosningabar-
átta fór fram, það voru engir fram-
bjóðendur og reglan var sú, að allir
sættu síg við ákvörðunina, sem
frammámenn flokksins tóku. Fýrir
utanaðkomandi var mjög erfitt að
átta sig á þeim átökum, sem fram
fóru innan flokksins við leiðtoga-
kjör. Sömuleiðis sættu leiðtogar
hans sig við að hverfa úr embætti
átakalaust, ef andstaðan við þá náði
inn í innstu raðir. En það eiga þau
Edward Heath og Margaret Thatch-
er sameiginlegt að sætta sig ekki
við að hverfa úr embætti átakalaust.
Þegar grannt er skoðað þarf þetta
regluleysi alls ekki að koma á óvart.
Það hefur alla tíð verið aðalsmerki
enskra íhaldsmanna sérstaklega, að
styðjast við sem fæstar reglur, helst
engar, við stjórnmálaákvarðanir.
Þeir hafa frá tíma Disraelis, sem var
leiðtogi flokksins frá 1868-1881,
verið hinn eðlilegi stjórnarflokkur
breska ríkisins. Þeir hafa litið svo
á, að þeirra verk væri að halda ríkis-
skútunni á réttum kili í þeim veðr-
um, sem yfir hana ganga, og það
væri verið að fækka þeim kostum,
sem möguiegir eru á hveijum tíma,
ef menn styddust við ósveigjanlegar
reglur. Þessi hugsun virðist liggja
að baki því, að engar skráðar reglur
giltu um kjör leiðtogans fyrr én árið
1965.
En með tímanum varð óánægja
með þetta fyrirkomulag og svo var
komið, þegar Sir Alec Douglas Hume
var formaður flokksins frá 1963-
1965, að hann ákvað, að um þetta
væri betra að giltu skráðar reglur.
Reglurnar, sem nú gilda, eru í öllum
aðalatriðum þær sömu og voru
ákveðnar fyrir 25 árum.
Allt að þijár umferðir í kjörinu
í leiðtogakjörinu geta hugsanlega
verið þijár umferðir. í fyrstu umferð-
inni þarf sigurvegarinn að fá helm-
ing atkvæða allra, sem eru atkvæðis-
bærir. Þar að auki þarf sigurvegar-
inn að fá 15% atkvæða umfram
þann, sem næstur kemur. Fáist ekki
úrslit í fyrstu umferð, verður kosið
í annarri. Þá nægir sigurvegaranum
að fá helming atkvæða þeirra, sem
eru atkvæðisbærir. En í aðra umferð
gilda ekki framboðin úr þeirri fyrstu.
MARGIR þingmenn íhalds-
flokksins hafa látið i ljósi þá
skoðun, að Douglas Hurd væri
best hæfur til að að taka við
leiðtogaembætti íhaldsflokks-
ins. Valdamenn í Verkamanna-
flokknum óttast hann meira en
bæði Heseltine og Thatcher.
Douglas Hurd lætur yfirleitt ekki
mikið fyrir sér fara í breskum
stjórnmálum, eins og þau birt-
ast í fjölmiðlum. Hann er
hægur, segir aldrei meira en hann
getur staðið við og hneigist til að
leita sátta fremur en þvinga eigin
sjónarmið fram. Hann er þó enginn
aukvisi og gefur sinn hlut hvergi,
ef honum býður svo við að horfa.
Hurd er af sömu kynslóð í íhalds-
flokknum og Thatcher. Þau eru
bæði milli sextugs og sjötugs og
komu inn á þing um 1960. Hún sat
í stjórn undir forsæti Heaths frá
1970 til 1974, en var aldrei sérlega
náin Heath. Hurd hins vegar varð
einn af nánustu samstarfsmönnum
Heaths og var einn af þeim, sem
stjórnuðu kosningabaráttu hans árið
1975, þegar Heath beið lægri hlut
fyrir Thatcher. Hann hefur þó gegnt
tveimur mikilvægustu ráðherraemb-
ættunum, að forsætisráðherraemb-
ættinu frátöldu, innanríkisráðherra-
embættinu og nú utanríkisráðherra-
embættinu undir forsæti Thatcher.
Spennusagnahöfundur
Douglas Hurd var embættismaður
í utanríkisráðuneytinu, áður en hann
hóf þátttöku í stjórnmálum. Hann
þótti sérlega hæfur þar og er mála-
maður verulegur, er til dæmis al-
mæltun-á þjóðtungu írana. Hann
hefur auk þess ritað skáldsögur,
spennusögur, sem þykja ágætlega
gerðar. Verði hann kjörinn næsti
leiðtogi íhaldsflokksins, yrði hann
eini skáldsagnahöfundur í því emb-
ætti frá því Disraeli lét af embætti
árið 1881. Douglas Hurd hafði talað
um, að láta af þingmennsku í næstu
kosningum, hvenær sem þær yrðu
og hverfa úr stjórnmálum, áður en
þetta leiðtogakjör kom til.
Á móti dauðarefsingum
Hurd þótti gegna innanríkisráð-
herraembættinu með ágætum. Hann
hélt hart fram lögum og reglu og
agasemi í þjóðlífinu og hvikaði ekki
frá að þyngja refsingar, ef hann
taldi það réttlætanlegt. Hann var
þá og er enn andstæðingur dauða-
refsinga, en dauðarefsingar eru eitt
af eilífðarmálunum í breskri pólitík.
Tillögur um að taka dauðarefsingu
upp á ný koma reglulega fram í þing-
inu. En þar er meirihlutinn andvígur
þeim, en í skoðanakönnunum kemur
fram verulegt meirihlutafylgi við
dauðarefsingar meðal almennings-
Þetta á sérstaklega við um stuðn-
ingsmenn íhaldsflokksins. Ársþing
flokksins voru honum gjarnan erfið
vegna þess að mikill meirihluti á.
þeim er fylgjandi því, að dauðarefs-
ingar verði lögleiddar á ný.
Talinn besti kosturinn
Hurd hefur staðið sig með svo
miklum ágætum í embætti utanríkis-
ráðherra, að nú er hann af mörgum
þingmönnum álitinn besti kosturinn
við val á leiðtoga flokksins. Hann
hefur þótt halda á stefnu stjórnar-
innar vegna innrásar íraka í Kúvæt
af sérstöku öryggi og glöggskyggni-