Morgunblaðið - 18.11.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. NÓVEMBER 1990
ÞAKKA FYRIR
AÐ VERA EKKI
FIMMÁRA
Eftir Steinþór Guðbjartsson
HEILSUSAMLEGT líferni, hollusta og hreyfing hafa átt upp á pall-
borðið hjá almenningi á síðustu árum. Æ fleiri hafa gert sér grein
fyrir mikilvægi líkamsræktar í einhverri mynd — heilsuæði hefur
gripið um sig. Fólk, sem var gjarnan með vottorð í leikfimi á skólaár-
unum, hefur jafnvel séð að sér. Iþróttaaðstaða er allt önnur og
betri, jafnt utan iiúss sem innan, með þarfir fullorðna fólksins í huga.
í öllu írafárinu hafa börnin hins vegar gleymst — nær öll
uppbygging miðast við heim fullorðna fólksins. Iþróttakennarar
hafa gert sér grein fyrir vandamálinu um árabil, en yfirleitt talað
fyrir daufum eyrum. En góð vísa er aldrei of oft kveðin og að undanf-
örnu liefur Anton Bjarnason, lektor í íþróttum við Kennaraháskóla
íslands, farið víða um land, rætt við foreldra, fóstrur og kennara,
bent á vandann og rætt um leiðir til úrbóta. Sem sprengju hafi
verið varpað; hreyfingarleysi barna er meira vandamál en flestir
hafa almennt áttað sig á. „Fimm ára börn hafa engan þrýstihóp á
bak við sig,“ segir Anton. „Börnin eru sem í búri, þegar þeim er
eðlilegast að hreyfa sig sem mest og afleiðingarnar eru ógnvænleg-
ar. Hreyfingarleysið hefur dregið úr þeim eðlilegan kraft og mátt
og þolið er ekkert, þegar þau koma í grunnskólann. Þetta er ískyggi-
leg þróun og ég þakka fyrir að vera ekki fimm ára í dag.“
Ahyggjur af hreyfingar-
leysi bama eru ekki
nýjar af nálinni. Fyrir
meira en 30 árum var
gefin út skýrsla í
Bandaríkjunum, þar
sem bent var á að bandarísk börn
væru mjög illa á sig komin líkam-
lega. Úr þessu var bætt með auk-
inni áherslu á kennslu íþrótta í skól-
um og reglulegum könnunum. Nið-
urskurður hefur þar eins og víða
annars staðar hins vegar bitnað á
íþróttakennslu og ijölda tíma. Ný-
leg könnun leiðir í ljós að um 50%
stúlkna á aldrinum 6 til 17 ára og
30% drengja geta ekki hlaupið einn
og hálfan kílómetra hraðar en sem
nemur venjulegum gönguhraða.
55% stúlknanna og 25% drengjanna
geta ekki gert eina armlyftu. Og
40% barna 5 til 8 ára eiga við
einhveija hjartasjúkdóma að etja.
Engar kannanir á íslandi
„Við sjáum vandann, en getgátur
og tilfinningar mega ekki ráða ferð-
inni,“ segir Janus Guðlaugsson,
námsstjóri í íþróttum og bætir við
að koma verði á föstum og regluleg-
um könnunum til að hægt sé að
skilgreina vandamálið og taka á því
á skipulagðan og markvissan hátt.
Aðrir taka í sama streng. „Við höf-
um sofið á verðinum. Það sem við
vorum að gera við Iþróttakennara-
skólann að Laugarvatni fyrir 10
árum var greinilega 10 árum of
snemma," segir Guðmundur Ólafs-
son, íþróttakennari og fyrrum kenn-
ari við ÍKÍ. „Við getum aðeins
stuðst við sjónkönnun, en engar
vísindalegar kannanir á þoli, fitu-
magni, handstyrk og svo framvegis
hafa farið fram hér á landi."
Framfarir í tækni og vísindum
og breyttir atvinnuhættir hafa kom-
ið niður á hreyfingunni og leitt af
sér margs konar vandamál. Vitað
er að forskólaaldurinn, 2 til 6 ára,
er mikilvægt þroskatímabil. Barn-
inu er eðlilegt að kanna nánasta
umhverfi með aukinni hreyfígetu,
sem styrkir og eflir. Barnið vill
leika sér og það eykur hreyfigetuna
í leikjum, skerpir skilning. Iþróttir
efla skilning og rannsóknir hafa
enda leitt í ljós að jákvæð fylgni er
á milli þátttöku í íþróttum og náms-
árangurs.
Anton segir að stór hluti 6 ára
barna sé nær úthaldslaus með öllu,
krafturinn sé æ minni, mataræði
sé ábótavant, of feitum börnum
íjölgi stöðugt, viðvaningsbragurinn
sé allsráðandi, leikjakunnátta, sam-
starf og samvinna sé í lágmarki.
„Það hefur orðið mikil breyting til
hins verra á nokkrum árum. Börn
á forskólaaldri fá greinilega ekki
útrás fyrir hreyfiþörf sína og eru
illa á sig komin, þegar þau byija í
skóla. Þau kunna ekki að hlaupa
og geta ekki hlaupið, eru klunna-
leg, reka sig á og með ólíkindum
er hvað þaú eru brothætt.“
Að sjálfsögðu á þetta ekki við
um alla, en Anton áréttar að hópur-
inn sé allt of stór. Leitt hefur verið
að því getum að ástandið sé verst
í Reykjavík og nágrenni, en lausleg
könnun Morgunblaðsins bendir til
að víða sé pottur brotinn á lands-
byggðinni.
Einnig slæmt á landsbyggðinni
„Það er verið að skutla krökkun-
um fram og aftur,“ segir Gfsli
Kristófer Jónsson, íþróttakennari á
Hvanneyri. „Krakkarnir nenna ekki
lengur að hlaupa og ef þau þurfa
að fara eitthvað er hringt til að
láta skutla sér. Börnin vilja njóta
þæginda foreldranna — þetta er
keðjuverkandi múgsefjun."
Rannveig Pálsdóttir, íþrótta-
kennari á ísafirði, tekur í sama
streng. „Við könnumst við þetta
hreyfingarleysi. Það er erfitt að fá
börnin til að hlaupa að ekki sé talað
um lengri vegalengdir. Þau vilja
vera keyrð hérna rétt upp fyrir
bæinn — vegalengd, sem áður þótti
ekki tiltökumál að ganga. Börnin í
efri bænum biðja um að fá að fara
fyrr úr síðasta tíma til að ná stræt-
isvagninum. Sjónvarpið tekur sinn
toli og börnin finna sér ekkert til
að gera. Þau eru slappari en áður
og við höfum viljað kenna um lítilli
íþróttakennslu, sem hefur stafað
af kennaraskorti og aðstöðuleysi,
en ég held að þetta sé fyrst og
fremst foreldravandamál."
„Ástandið er mun verra frammi
í sveit,“ segir Vilhjálmur Pálsson,
íþróttakennari á Húsavík. „At-
vinnulífið er orðið svo tæknivætt
að börnin þurfa ekki lengur að
hreyfa sig við störfin og hlaupa
ekki lengur á eftir skepnunum.
Skólabíllinn kemur þeim í og úr
skóla — hreyfingin er f íágmarki.“
„Börnin, sem um er að ræða,
nenna ekki að leika sér nema lielst
í tölvuleikjum," segir Kári Árnason,
íþróttakennari á Akureyri.
Snorri Rútsson, íþróttakennari í
HREYFIFÆRNI OG
NÁMSHÆFNI
Anton Bjarnason hefur kannað
hreyfifærni 6 ára barna á fyrsta
mánuði skólagöngunnar. Sömu
börn hafa verið látin gera ákveðið
teikniverkefni. Anton bendir á að
fylgni er á milli hæfileikanna.
Barnið, sem teiknaði efri mynd-
ina, stóð sig illa f hreyfiprófunum,
en því var öfugt farið með hinn
nemandann. Börnunum var sagt
hvað þau áttu að gera: Fyrst að
setja punkt á mitt blaðið (A4).
Síðan að draga strik horn í horn
og skipta síðan blaðinu þvert og
langsum með strikum. Þá voru
gefnar fyrirskipanir um hvað ætti
að teikna í hvern hluta: kött; þrjú
mismunandi löng strik; stúlku; tré
með þremur eplum uppi og fimm
niðri; hús með bröttu þaki, skor-
steini, reyk, sól og fána; þrjá þrí-
hyrninga og einn minnstan; fimm
misstóra bolta; fjóra misstóra
ferninga.
Vestmannaeyjum, er á sama máli.
„Áður voru það bókin, götuleikir
og hlaup, en nú hafa tölvurnar tek-
ið völdin. Við erum vel í sveit sett
hvað varðar vegalengdir, en bíllinn
er allt of mikið notaður.“
„Óafvitandi kemur fólk í veg fyr-
ir að börnin hreyfi sig,“ segir Al-
bert Eymundsson, skólastjóri á
Höfn. „Fyrir um fimm árum sagði
ég við nemendur í 12 ára bekk að
meira en helmingur þeirra væri of
feitur. Þetta þótti harkaleg árás og
rannsóknar var krafist, sem leiddi
í'ljós að 80% til 90% átti við þetta
vandamál að stríða. Margir þættir
hafa áhrif og síst má gleyma matar-
æðinu, en hreyfingarleysi er stað-
reynd.“
Sjónvarpið lamar
Að mati viðmælenda er margt,
sem stuðlar að hreyfingarleysi
barnanna. Flestir nefna aukna setu
barna við sjónvarp og bílnum er
gjarnan kennt um. Börnin eru
keyrð til dagmömmu eða á barna-
heimilið, borin inn, borin út, keyrð
heim og sett fyrir framan sjónvarp-
ið. Þegar þarf að fara í búðina er
sami háttur hafður á, en ef börnum
er ekki plantað þar fyrir framan
sjónvarp, sitja þau hreyfingarlaus
í innkaupakörfunni. Aftur sjónvarp,
þegar heim er komið, matur, sjón-
varp, svefn.
„Foreldrarnir hafa ekki tíma fyr-
ir börnin eða gefa sér ekki tíma,“
segir Anton. „Skyndifæðið er áber-
andi og þegar það fer saman með
hreyfingarleysinu er ekki von á
góðu. Bíllinn gengur ekki á ónýtu
bensíni og hann þarfnast aðhalds
og eftirlits. Ilonum er sinnt, en
barnið gleymist."