Morgunblaðið - 18.11.1990, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. NOVEMBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. NOVEMBER 1990
25
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Framsókn viÚ
skattahækkun
Steingrímur Hermannsson,
formaður Framsóknar-
flokksins, gaf til kynna í ræðu á
flokksþingi Framsóknarflokksins
í fyrradag, að hann teldi nauð-
synlegt að hækka skatta til þess
að hægt væri að halda uppi nú-
verandi velferðarkerfi. Aður hef-
ur Ólafur Ragnar Grímsson,
formaður Alþýðubandalagsins,
talað með áþekkum hætti um
skattamál. Þannig virðist aug-
Ijóst, að þessir tveir stjómmála-
flokkar gangi til kosninga á
næsta ári með þá yfirlýstu stefnu
að hækka skatta að kosninguni
loknum, fái þeir aðstöðu til þess.
Og jafnframt fer ekki á milli
mála, að flokkarnir tveir mundu
telja viðunandi niðurstöðu í kosn-
ingunum jafngilda umboði frá
kjósendum til skattahækkana.
Það er út af fyrir sig lofsvert,
að forystumenn stjórnmála-
flokka segi kjósendum með þéss-
um hætti fyrir kosningar hvað
þeir hyggjast gera að kosningum
loknum. Fólk getur þá tekið af-
stöðu til flokka á grundvelli
slíkra upplýsinga. Hins vegar er
full ástæða til að ræða efnislega
hugmyndir Steingríms Her-
mannssonar, sem sagði í ræðu
sinni, að annaðhvort yrði að
hækka skatta, taka upp þjón-
ustugjöld fyrir ákveðna þætti í
velferðarkerfinu eða skera þjón-
ustu þess niður að einhveiju
marki.
Á síðustu árum hafa orðið
miklar breytingar í efnahag okk-
ar íálendinga, sem og annarra
vestrænna þjóða. Ástæður þess
hafa ekki verið skilgreindar
nægilega vel, en augljóst er, að
peningaflóðið, sem gekk yfir
fram eftir níunda áratugnum,
hefur stöðvazt. Hvai’vetna hafa
einkafyrirtæki unnið skipulega
að því að draga saman seglin og
aðlaga rekstur sinn breyttum
aðstæðum. Jafnframt hafa gjald-
þrot færzt í vöxt, bæði hér og
annars staðar.
Nýjar aðstæður hafa einnig
haft áhrif á rekstur opinberra
aðila, ríkissjóða, sveitarsjóða og
opinberra fyrirtækja. Hvarvetna
í hinum vestræna heimi leitast
stjórnvöld við að draga úr opin-
berum útgjöldum og minnka ijár-
lagahalla. Sums staðar gengur
það vel, annars staðar illa. Nú
nýlega hafa sænsk stjórnvöld
kynnt hugmyndir um stórfelldan
samdrátt í sænska ríkisbúskapn-
um á næstu árum. Hið sama er
að gerast í Þýzkalandi, þar sem
stjórnvöld hyggjast mæta kostn-
aði við sameiningu með sam-
drætti í opinberum útgjöldum.
Það er á þessu sviði, sem
íslenzkir stjórnmálamenn hafa
gersamlega brugðizt. Hér er ekki
einungis um að ræða, að þeim
hafi mistekizt að hemja ríkisút-
gjöldin heldur hitt, að hvorki
ríkisstjórn né Alþingi hafa gert
alvarlega tilraun til þess. Þegar
formenn tveggja stjórnmála-
flokka tilkynna nú, að þeir vilji
hækka skatta er það vísbending
um, að þeir treysti sér ekki einu
sinni tii ao réyiia að ílá tökum á
útgjöldum hins opinbera.
Hér verða kjósendur að taka
í taumana. Það er lágmarkskrafa
til stjórnmálamanna, að þeir geri
alvarlega og augljósa tilraun til
þess að hemja ríkisútgjöld og
stöðva þá sóun og bruðl með al-
mannafé, sem fram fer hjá opin-
berum aðilum, áður en þeir koma
og segja, að þeir hafi gefizt upp.
Það dugar ekki að gefast upp
fyrir fram.
En jafnframt því, sem kjós-
endur hljóta að vísa á bug kröf-
um Framsóknarflokks og Al-
þýðubandalags, er það eðlileg
krafa þeirra, að forystumenn
Sjálfstæðisflokks, Alþýðuflokks
og Kvennalista geri grein fyrir
afstöðu þessara flokka til ríkis-
fjármálanna og hvernig þeir
þessara flokka, sem vilja ráðast
á ríkisútgjöldin, hyggjast gera
það, fái þeir til þess umboð.
Kjósendur mega ekki láta
stjórnmálamenn komast upp með
yfirlýsingar á borð við þær, sem
Steingrímur Hermannsson og
Ólafur Ragnar Grímsson hafa
gefið um skattamál. Stjórnmála-
mennirnir verða að gera kröfur
til sjálfra sín ekki síður en ann-.
arra.
JOHN UPDIKE ER
lútherskur og Lúther
kenndi sínu fólki að
beijast fyrir því sem
það trúði á; eða átti
að trúa á. Updike trú-
ir því, held ég, þessi
gamli arfur kalli á baráttu fyrir
frelsun og fullkomnun. I fallinni
veröld er ástæða til að beijast fyrir
því sem menn trúa á og ástæðu-
laust að hlaupa frá sannfæringu
sinni. Krisþir boðaði frið, að vísu.
Sinn frið. Hann boðaði ekki frið
heimsins og makindalegt hlutleysi.
Hann tók víxlarana í gegn á helgum
stað og brá sínu andlega sverði, ef
honum þótti nauðsyn bera til. Það
er ekki hægt að una aðgerðarlaus
við ógn. Um það hugsaði Updike.
Og hann hugsaði líka um það
hversu auðvelt væri fyrir smáþjóðir
einsog Svía og Kanadamenn að
veita bandarískum liðhlaupum skjól
þarsem þessi lönd flatmöguðu undir
kjarnorkuregnhlíf Bandaríkjanna.
Þessi frægi bandaríski rithöfund-
ur er augsýnilega harla harðskeytt-
ur föðurlandsvinur, ef sVo mætti
að orði komast. Það skín í gegnum
minningar hans, hann er raunar
ekkert að dylja það. Hann trúir því
ekki að aðgerðarleysi tryggi neinn
frið, síður en svo. Öll stríð eru
„röng“. En þannig mætti einnig
halda því fram að tilveran sjálf
væri röng. Við eigum engan rétt á
friði. Lífið er barátta. Maðurinn
drepur. Updike virðist ekki hrifinn
af andófshópum í skjóli frelsis og
lýðræðis. Mér er nær að halda hann
telji friðarsinna svonefnda einskon-
ar forréttindastétt(i) Það er augljóst
hann vill vera á verði. Hann gerir
ráð fyrir átökum einsog þau séu
náttúrulögmál. Líklega gæti hann
tekið undir þessi orð í bræðrunum
Karamazov, Ef allt væri skynsam-
HELGI
spjall
legt á jörðinni, þá
mundi' aldrei neitt
gerast. Og það jcæmi
honum áreiðanlega
ekki á óvart ef hann
sæi þessi orð um Hitl-
er í brezku alfræða-
orðabókinni frá 1939: „Persónulega
er Adolf Hitler hreinskilinn og
kföfuharður. Sagt er að hann noti
hvorki tóbak né áfengi og sé
ókvæntur"! Hlutleysi getur kallað á
svona heimsku. Aðrir, einsog Ha-
vel, rækta með sér vonina. Hún er
sterkasta ívafið í lífsviðhorfi hans.
Hún er af alltaðþví trúarlegum
toga. Og með vonina að leiðsögu-
stefi sigraði hann mesta herveldi
sögunnar. Og hann sigraði komm-
únismanna, hver hefði trúað því?
Hann sigraði sjálfan dauðann og
djöfulinn sem Steinn orti um þegar
hann talaði inní bergmálslausa
múra stalínismans. Allt er þetta svo
lygilegt að engu er líkara en epli
geti vaxið á perutrjám, svoað orðum
Voltaires í Orðabók heimspekinnar
sé snúið uppá lygilega þróun
samtímasögunnar.
Q A VIÐ ÞURFUM AD VERA
í/tt»á verði, það er rétt. Mætt-
um vel hugsa um einvígi Gunnlaugs
ormstungu og Hrafns og hvernig
því iyktaði vegna þess Gunnlaugur
trúði á heilindi hins síðarnefnda.
En Hrafn gat með engu móti unnt
honum Helgu innar fögru Þor:
steinsdóttur Egilssonar að Borg. í
huga hans var hún á líkingamáli
sú eftirsóknarverða jörð sem marx-
istar ætluðu sér einum og kom í
stað himnaríkis. Við skulum ekki
trúa þeim fullkomlega fyrren þeir
hafa sannfært okkur um þeir hafi
komizt að þeirri niðurstöðu að lífið
sé eftirsóknarverðara en kenningin.
„Þá mælti Gunnlaugur: „Nú ertu
óvígur,“ segir hann, „og vil ég eigi
lengur beijast við þig, örkumlaðan
mann.“ Hrafn svaraði: „Svo er
það,“ segir hann, „að mjög hefur á
leikizt minn hluta, en þó myndi mér
enn vel duga, ef ég fengi að drekka
nokkuð.“ Gunnlaugur svarar: „Svík
mig þá eigi,“ segir hann, „ ef ég
færi þér vatn í hjálmi mínum.“
Hrafn svarar: „Eigi mun ég svíkja
.þig,“ segir hann. Síðan gekk Gunn-
iaugur til lækjar eins og sótti í
hjálminum og færði Hrafni; en hann
seildist í móti inni vinstri hendinni
en hjó í höfuð Gunnlaugi með sverð-
inu inni hægri hendi og varð það
allmikið sár. Þá mælti Gunnlaugur:
„Illa sveikstu migmú, og ódrengi-
íega fór þér þar sem ég trúði þér.“
Hrafn svarar: „Satt er það,“ segir
hann, „en það gekk mér til þess,
að ég ann þér eigi faðmlagsins
Helgu innar fögru.“ Og þá börðust
þeir enn í ákafa en svo lauk að
lyktum að Gunnlaugur bar af
Hrafni og lét Hrafn þar líf sitt. Þá
gengu fram leiðtogar jarlsins og
bundu höfuðsárið Gunnlaugs...
Síðan bjuggu þeir um dauða menn
og færðu Gunnlaug á hest sinn eft-
ir það og komust með hann allt
ofan í Lifangur; og þar lá hann
þijár nætur og fékk alla þjónustu
af presti og andaðist síðan og var
þar jarðaður að kirkju. Öllum þótti
mikill skaði að um hvorntveggja
þeirra, Gunnlaug og Hrafn, með
þeim atburðum, sem varð um líflát
þeirra."
Enn er ástæðulaust að trúa
kommúnistum fyrir því að sækja
þeim vatn í hjálminn þótt Rússum
kæmi það vel að svo komnu. Við
getum sótt þeim vatn, en ekki í
hjálminn.
M.
(meira næsta sunnudag.)
FYRIR TÆPUM HÁLFUM
mánuði birtist í Stak-
steinum endursögn úr
norska blaðinu Aften-
posten á sámtali þess við
John Naisbitt frá Banda-
ríkjunum, sem hefur öðl
ast heimsfrægð fyrir að geta sér til um
meginstrauma framtíðarinnar og gefið út
tvær bækur um það efni, nú síðast bókina
Megatrends 2000. Var vitnað til þeirrar
bókar hér í Reykjavíkurbréfi, sem birtist
sunnudaginn 20. maí síðastliðinn, og þess
kafla hennar, þar sem því er spáð, að
endurfæðing verði í listum á næstu árum.
Þar segir meðal annars:
„Á lokaárum þessa árþúsunds verður
grundvallarbreyting og raunveruleg bylt-
ing í því hvernig menn veija frítíma sínum
og haga útgjöldum vegna hans. Frani til
aldamóta munu listir smátt og smátt koma
í stað íþrótta sem helsta tómstundaiðja
fólks... Frarn að aldamótum verður
nútíma endurfæðing í sjónlistum, skáld-
skap, dansi, leikhúsi og tónlist um hinn
þróaða heim. Þróunin verður í algjörri
andstöðu við það sem gerst hefur á árum
iðnvæðingarinnar, þegar hermennska var
fyrirmyndin og keppnisíþróttir útrásin. Nú
erum við að færast frá íþróttum til lista.“
í fyrrnefndu viðtali við Aftenposten taldi
Naisbitt að bækur sínar seldust vel vegna
þess að í þeim gæti fólk lesið úttekt á því
sem það væri sjálft að hugsa. Þessa skoð-
un sína rökstyður hann á þann veg, að
hann sæki efnivið í forsögn sína í sam-
tíðina, hann kynni sér það sem ber hæst
í fjölmiðlum og opinberum umræðum sam-
tímans og dragi síðan ályktanir af því og
birti þær í bókum sínurn. í Staksteinum
kom einnig fram, að Naisbitt er mjög eft-
irsóttur fyrirlesari, því að í Noregi voru
atvinnurekendur til þess búnir að borga
honum 2,5 milljónir ÍSK fyrir einn fyrir-
lestur.
í Reykjavíkurbréfi sem birtist hér í blað-
inu sunnudaginn 3. júní var bent á, að
spádómur Naisbitts um að fyrirtæki teldu
sig hafa hag af því að styrkja listamenn,
svo sem tónlistarmenn, virtist þegar að
rætast í Noregi. Var sagt frá því, að öflug
norsk fyrirtæki sæktust eftir því að geta
ein stutt sinfóníuhljómsveitir eða aðra tón-
listarstarfsemi. Væru forvígismenn fyrir-
tækjanna sannfærðir um að slík styrktar-
starfsemi hefði heillavænleg áhrif. Sjáum
við ekki hið sama hér? Hefur ekki IBM á
íslandi tekið að sér að styrkja Sinfóníu-
hljómsveit íslands á þessu starfsári? Um
síðustu helgi hélt hljómsveitin sérstaka
IBM-tónleika af þessu tilefni, sem tengd-
ust hinni merkilegu tölvusýningu IBM á
sama tíma.
Hagvexti
hallmælt
í SAMTALJNU VIÐ
Aftenposten lagði
Naisbitt áherslu á
bjartsýni sína.
Hann taldi að við
gætum auðveldlega tekist á við fram-
tíðina, veröldin væri að breytast á þann
veg, að hún yrði eitt viðskiptasvæði, Evr-
ópubandalagið væri ekki annað en áfangi
á þeirri leið. Sagði hann að þeir sem ættu
gott vinnuafl, vel menntað fólk er fylgdist
með tímanum, ættu ekki að örvænta, það
væri ekki stærðin heldur þekkingin og
kunnáttan sem myndi skipta sköpum.
Hann sagði að bjartsýnin skildi aðallega
á milli sín og annarra, sem rýndu inn í
framtíðina, hann væri ekki með neinar
heimsslitaspár.
Af ritstjórnargreinum í Þjóðviljanum og
Tímanum verður ekki annað ráðið en höf-
undar þeirra hafi ekki aðeins vantrú á
Naisbitt heldur einskonar óbeit á skoðun-
um hans. Er ljóst, að bjartsýni hans fer
fyrir bijóstið á þeim sem greinarnar rita
og er engu líkara en þeir telji hana hrófla
viðjífsskoðun sinni, hvorki meira né minna.
í Þjóðviljanum, þar sem menn hafa í
áratugi haldið uppi vörnum fyrir hið gjald-
þrota hugmyndakerfi Marx og Leníns, er
brugðist þannig við skoðunum Naisbitts,
að mönnum veiti ekki af bjartsýni í Banda-
ríkjunum og síðan er tekið að hallmæla
hagvextinum, sem Naisbitt telur af hinu
góða. Þjóðviljinn segir:
„Eins og menn vita hefur bjartsýnin
verið mjög að dofna hjá stofnunum þeim
og vangaveltumönnum sem spá í fram-
tíðina. Langt er síðan upp á borð komu
uggvænleg hugtök eins og endimörk hag-
vaxtar. Blátt áfram vegna þess að auðlind-
ir jarðar eru takmarkaðar, fólksfjölgun
mikil og hagvöxturinn falskur. Falskur
vegna þess að hann tekur ekki mið af
því, að gengið er á auðlindir, margvísleg
rányrkja framin. Vegna þess að hann
reiknar vitlaust þann kostnað sem safnast
upp í óleystum og sívaxandi mengunar-
vanda. Smám saman hefur þeim verið að
fjölga og þeir að mÁ!a hssi’ri rÓRli sem
vilja einbeita hugviti manna, hagfræðilegu
og öðru, að því, hvernig hægt sé að bjarga
því sem bjarga verður. Með öðrum orðum:
reyna að halda í sæmileg lífsgæði éins
þótt að menn viðurkenni nauðsyn þess að
skerða í ýmsu neyslu sína. Ekki síst þá
neyslu sem er orkufrek og mengandi.
En semsagt: herra John Naisbitt, hann
er ekki á þeim buxum. Hann sneiðir hjá
þessum leiðindum sem kenndar eru við
„heimsslitakenningar" rétt eins og um ein-
hvern leiðindatrúflokk væri að ræða. Hann
kemur ekki í staðinn með nein ný sann-
indi. Hann barasta flytur það sem hagvaxt-
artrúarmenn vilja helst heyra.“
í sjálfu sér er ekki nýtt, að þeir sem
skrifa í Þjóðviljann telji hagvöxt af hinu
iHa. Þeir hafa á þeim grunni varið mark-
vissa ferð kommúnista til gjaldþrota.
Halda menn að þeir sem búa í Austur-Evr-
ópu og Sovétríkjunum hefðu ekki heldur
viljað hagvöxt en hörmungarnar undan-
farna áratugi með þeim hroðalegu afleið-
ingum sem við blasa?
í bók sinni Megatrends 2000 segir Na-
isbitt: „Fólkið sem skýrir frá slæmu frétt-
unum vinnur sitt starf vei. Við virðum það
vegna þess. Við dáumst einnig að áhuga-
fólkinu, sem helgar líf sitt að leiðrétta
misgjörðir annarra. Við höfum öðru hlut-
verki að gegna. Einmitt vegna þess hve
vandamál heimsins eru mikið til umræðu,
höfum við að mestu leyti lagt okkur fram
um að benda á upplýsingar og aðstæður
sem lýsa meginstraumum í átt til nýrra
tækifæra."
Líkt við
Marx og
Lenín
ÞAÐ VAR EKKI
aðeins Þjóðviljinn
sem tók kipp vegna
bjartsýni Naisbitts.
Málgagn Fram-
sóknarflokksins,
Tíminn, kvaddi sér einnig hljóðs og í Tíma-
bréfi um síðustu helgi var hann kallaður
„einn af postulum fijálshyggjunnar og trú-
arinnar á réttlæti markaðslögmálsins“. Er
líklegt að Naisbitt yrði forviða frétti hann
nokkru sinni af þessum dilkadrætti, því
að hann hefur síður en svo byggt störf sín
á pólitískum hugmyndagrundvelli. Eins og
áður er lýst sækir hann forsendur fyrir
ályktunum sínum í það, sem hann telur
bera hæst í almennum umræðum, einkurn
í Bandaríkjunum, á hveijum tíma. Timinn
lætur þó ekki við þetta sitja heldur skamm-
ar Naisbitt fyrir bjartsýnina og segir síðan:
„Ekki þarf mikla skarpskyggni til að
sjá að hinn mikli spámaður markaðshyggj-
unnar og óendanlegs hagvaxtar á sér for-
vera sem sáu fyrir sér alheimsskipulag og
lögðu söguþekkingu sína og samtíð til
grundvallar framtíðarórunum. Marx og
Lenin vissu harla vel að mannkynið stefndi
að því að lúta skipulagi alheimsstjórnar
og að söguleg nauðsyn byði upp á allsheij-
arlausn allra vandamála. Endanlegt mark-
mið marx-Ieninismans var alræði öreig-
anna og því góða skipulagi átti ekkert að
geta haggað. Alþjóðahyggja verkalýðsins
var það sterka virki sem halda átti öllum
voða í skefjum. Margar fleiri forsagnir um
framtíð og allsherjarskipulag hafa orðið
til og vakið mismikla hrifningu og hafa
ekki náð nema takmörkuðu íjöldafylgi.
En það undarlega við frjálshyggju og
marx-leninismann er hve lík hugmynda-
fræði kenningasmiðanna er. Hagvöxtur
og óendanleg náttúrugæði eru lögð til
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 17. nóvember
grundvallar alheimshyggjunni og hinn al-
fijálsi markaður fijálshyggjunnar er furðu
líkur þeirri forsögn marxismans, að þegar
kommúnisma er náð leggur hvér fram
hæfileika eftir getu og vilja og tekur sér
lífsins gæði eftir þörfum.
Þeir sem aðhyllast kristindóm þekkja
þessa forspá paradísarvistar mæta vel. Það
er þegar ljónið bg lambið leika saman í
friðsæld og öryggi hvílir yfir allsnægtinni.
Það er engin furða þótt fólk viti fyrir-
fram hvað stendur í spádómsbókum fijáls-
hyggjunnar."
Þegar staðið er frammi fyrir orðaflaumi
eins og þessum af jafn ólíklegri ástæðu
og endursögninni í Staksteinum af því sem
John Naisbitt sagði í Aftenposten, eiga
rnenn kamiskí helst að biðja Naisbitt þenn-
an afsökunar á því að hafa dregið hann
inn í hina dæmigerðu íslensku stjórnmála-
umræðu, þar sem mönnum eru gerðar upp
skoðanir og síðan ráðist á þá fyrir þær.
Það er svo mikið út í bláinn að fara í
mannjöfnuð milli þeirra Naisbitts og Marx
og Leníns, að það gæti aðeins gerst í
málgagni Framsóknarflokksins. Hitt er
einnig algjör misskilningur að Morgun-
blaðið hafi verið að vitna til orða Naisbitts
végna þess að hann sé einhver kenninga-
smiður í stjórnmálum. Hann er dæmigert
afsprengi upplýsingaþjóðfélagsins, sem
notar tækni þess til að afla sér þekkingar
á samtímanum og túlkar síðan þessa þekk-
ingu með sínum ákveðna hætti. Hvaða
ályktanir um franitíð íslensku þjóðarinnar
skyldi hann draga af því, sem sagt hefur
verið um störf hans í Þjóðviljanum og
Tímanum?
Framtíð
menntunar
á Islandi
ÖLLUM SEM
horfa til framtíðar
ber sarnan um að
menntun verði
sifellt mikilvægari
þáttur í lífi manna
og þjóða. Fyrirtæki standast ekki sam-
keppni nema þau ráði yfir hæfu starfs-
fólki, hið sama gildir um þjóðir. Nýlega
kom út ritgerðin Menntun og skólastarf á
íslandi í 25 ár, 1985-2010 eftir Jón Torfa
Jónasson dósent við Háskóla íslands, sem
hann samdi á vegurn nefndar um framtíð:
arkönnun á vegum ríkisstjórnarinnar. í
lokakafla segir höfundur, að skólar verði
áfram miðpunktur menntunar en bæði við-
fangsefni, skipulag og starfshættir verði
fjölbreyttari en nú er. Þá segir:
„Árið 2010 verður á öllum skólastigum
einsetinn skóli og eiginleg skólaskylda
flestra 15 ár, þ.e. frá 5-19 ára (formleg
skólaskylda verður líklega 10 eða 11 ár).
Öll börn munu eiga kost á veru á ieik-
skóla eða dagheimili fyrir 5 ára aldur.
Stöðlun í starfí skólanna verður minni en
nú er, bæði hvað varðar starfshætti og
námsefni. Bæði nemendur og kennarar líta
á skólann sem vinalegan en krefjandi
vinnustað þar sem fléttað er saman ögun
í vinnu og frelsi til frumkvæðis. Starf nem-
enda verður sýnilegra en áður og ábyrgð
á náminu verður að hluta til á þeirra herð-
um en kennarinn fær fyrir bragðið jafnvel
enn veigameira verkstjórnarhlutverk en
hann hefur nú.
Framhaldsskólastigið verður beinna
framhald af grunnskólastiginu en nú er
og tvö fyrstu árin verða staðlaðri milli
skóla en nú er. Það verður eins og sérskóla-
stigið færist upp um tvö til þijú ár og
sérskólarnir taki við af fjölbrauta- og
menntaskólunum í stað þess að vera sam-
hliða þeim. Það stig sem nú heitir háskóla-
stig verður miklu fjölbreyttara en það er
í dag og verður sennilega það skólastig
sem tekur mestum breytingum. Fræðslu-
starf verður tengt flestum störfum rniklu
nánar en nú þekkist og í mörgum starfs-
greinum verður endurmenntun nánast
hluti af starfinu.
, Sú þróun sem verið hefur undanfarin
ár að skólar dreifist um landið inun haida
áfram og skólabæir rnunu verða á nokkrum
stöðum á landinu. Væntanlega mun það
misræmi í skólasókn milli þeirra sem búa
á höfuðborgarsvæðinu og annars staðar
vera úr sögunni eftir 25 ár...
Morgunblaðiö/KGA
Skólarnir munu smám saman tækni-
væðast. Þegar eru að koma til sögunnar
tölvur og myndbönd og smám saman
rnunu bætast við margvísleg tæki sem
nauðsynleg munu þykja í skólastarfinu.
Þetta kallar á leiðsögn, umsjón og viðhald.
Kostnaður við þessa tæknivæðingu verður
mikill. Enda þótt skólarnir muni líklega
lengi enn verða heldur aftarlega á merinni
með sinn búnað þá verður miklu fé engu
að síður varið í tæknibúnað á næstu 25
árum. Sú fjárfesting verður í sumum tilvik-
um réttlætanleg. (Kaup á tæknibúnaði
minnir einstaka sinnum á mann sem kaup-
ir flugvél til þess að geta ekið um flug-
brautina. Ætli menn hins vegar að fljúga
dugar skammt að kaupa bíl enda þótt í
honum sé vél.) Tæknibúnaður þróast mjög
hratt. Breytingar á skólastarfi sem beinlín-
is má rekja til hans verða ekki mjög mikl-
ar fyrri hluta þessa tímabils. Það verður
ekki fyrr en undir lok þessa 25 ára tíma-
bils sem þær verða miklar.
Hér hefur verið spáð töluverðum vexti
á ýmsum stigum skólakerfisins og kostn-
að slík spá hljóti að byggjast á sterkri trú
á gildi menntunar og skólagöngu. En svo
er ekki. Spáin byggist fyrst og fremst á
þeirri hreyfingu í skóla- og menntamálum
sem verið hefur síðustu áratugina og á
þvi að ekkert bendir til þess að hún verði
önnur næstu tvo til þrjá.
Ýmis atriði sem ekki hafa verið rædd
hér gætu haft töluverð áhrif á þróun í
skólastarfi þegar til lengri tíma er litið.
Eitt þeirra er skortur á gagnrýninni
umræðu fólks innan og utan skólakerfisins
um kosti þess og galla. Fá kerfi standa
lengi án þess að vegin sé og metin gagn-
rýni á þau sem sett er fram jafnt utan
kerfisins og innan. Skólakerfið fær ekki
mikla yfirvegaða gagnrýni enda er það
flókið og það er mjög erfitt að meta það
starf sem þar fer fram. Þetta er slæmt
og skólamálum væri betur borgið ef reynt
væri að koma á skipulegri, upplýstri og
gagnrýninni umfjöllun um það sem í skól-
unum gerist og um þær breytingar sem í
vændum eru.
Annað mikilvægt mál sem gæti ráðið
nokkru um þróun skólastarfs er uppbygg-
ing „sérfræðingaveldis" sem er skilgetið
afkvæmi aukinnar menntunar og hefð-
bundinnar kjarabaráttu. Allt útlit er fyrir
að sá skógur fræðinga og tækna og ann-
arra sem helga sér sífellt fleiri starfssvið
þéttist og verði fyrr en varir hinn óttaleg-
asti frumskógur. Það er hugsanlegt að
þeir hagsmunir sem þessu tengjast ráði
meiru urn þróun í menntamálum en al-
mennt er gerf ráð fyrir í þessari spá því
þeir kunna að koma í veg fyrir þá fjöl-
breytni sem víða er vikið að. Að framan
er spáð aukinni starfsmenntun í fram-
haldsskóla, starfsmenntunarbrautum á
háskólastigi og styttri eða lengri endur-
menntunarnámskeiðum. En það verður
erfitt að átta sig á þvi hver hefur rétt til
hvers, nema með fádæma þunglamalegu
reglu- og matskerfi. Ef slíkt kerfí á að
vera virkt á sama tíma og starfsmenntun
úreldist á hálfum eða heilum áratug vevð-
ur að halda vel á spöðunum. Jafnvel þótt
það takist munu margir hópar óttast um
sérstöðu sína og það gæti bæði haft áhrif
á þær námsbrautir sem munu standa fólki
til boða og það nám sem fólk verður kraf-
ið um að hafa stundað til að geta gengið
til hinna ýmsu starfa. Völd prófskírteina
geta orðið alltof mikil."
Um leið og þessari tilvitnun í ritgerð
Jóns Torfa Jónassonar lýkur skal látin í
ljós sú von, að umræður um framtíðarspá
hans verði málefnalegri en sleggjudónlarn-
ir, sem Þjóðviljinn og Tíminn hafa fellt
um John Naisbitt.
„í sjálfu sér er
ekki nýtt, að þeir
sem skrifa í Þjóð-
viljann telji hag-
vöxt af hinu illa.
Þeir hafa á þeim
grunni varið
markvissa ferð
kommúnista til
gjaldþrota. Halda
menn að þeir sem
búa í Austur-Evr-
ópu og Sovétríkj-
unum hefðu ekki
heldur viljað hag-
vöxt en hörmung-
arnar undanfarna
áratugi með þeim
hroðalegu afleið-
ingum sem við
blasa?“