Morgunblaðið - 18.11.1990, Blaðsíða 15

MÖRGúktíLAÉál^ stJt^njí/ÁGÍÍR 18. nÖvémrbr im

Það þarf að bjóða sig fram upp á
nýtt og þeim, sem ekki buðu sig
fram í fyrstu umferðinni, er heimilt
að bjóða sig fram í þeirri næstu.
Margir gera ráð fyrir, að úrslit
fáist í fyrstu umferð, en allir ganga
að því vísu, að þau ráðist í annarri
umferð. En verði svo ekki, ])á fer
fram kosning í þriðju umferð. I þriðju
umferð komast þeir þrír, sem efstir
urðu í annarri umferð. í þessari
umferð fá þingmenn íhaldsflokksins
tvo atkvæðaseðla og þeir greiða
þeim tveimur frambjóðendum at-
kvæði sitt, sem þeir vilja. Þeir verða
að gefa til kynna, hvern þeir vilja
helst, með því að númera seðlana.
Urslit fást síðan með því, að talin
eru einvörðungu þau atkvæði, sem
eru fyrsta val. Sá, sem falst atkvæð-
in hlýtur úr þeirri talningu, er úr
leik. Síðan eru talin atkvæði þeirra
tveggja, sem eftir eru. Þá gilda
bæði þau atkvæði, sem frambjóðand-
inn fær sem fyrsta val og annað
val. Sá þeirra, sem fær fleiri at-
kvæði í þessari talningu, stendur
uppi sem sigurvegari.
Þingmenn íhaldsflokksins eru nú
372. Til að fá hreinan meirihluta
þarf því að fá 187 atkvæði. Til að
vera öruggur með að vera 15% á
undan þeim, sem næstur kemur í
fyrstu umferðinni, þarf sigurvegar-
inn að fá allt að 214 atkvæðum. 214
atkvæði tryggja honum örugga
kosningu. Hver talan nákvæmlega
er, veltur á því, hve margir skila
auðu.
Fyrsta umferð kosninganna fer
fram nk. þriðjudag, 20. nóvember.
Kosning hefst kl. 11 árdegis í hús-
næði Neðri málstofu þingsins og
henni lýkur kl. 6 síðdegis. Búist er
við úrslitum um kl. hálf sjö að bresk-
um og íslenskum tíma. Komi til ann-
arrar umferðar lýkur framboðsfresti
fimmtudaginn 22. nóvember og kos-
ið verður þriðjudaginn 27. nóvemb-
er. Þriðja umferð, komi til hennar,
verður 29. nóvember.
Fyrsti forsætisráðherra
íhaidsmanna sem fær
mótframboð
Þessar kosningar eru einstæðar í
sögu íhaldsflokksins vegna þess, að
leiðtogi hans, sem jafnframt e'r for-
sætisráðherra, hefur ekki þurft að
sæta kosningu fyrr. Sir Alec Dougl-
as Hume sagði af sér leiðtogaemb-
ætti árið 1965 eftir að hafa tapað
kosningum árið áður fyrir Harold
Wilson, þáverandi leitoga Verka-
mannaflokksins. Þá var Edward
Heath kjörinn leiðtogi. Heath var
leiðtogi flokksins til ársins 1975.
Árið áður tapaði hann tvennum
kosningum og aflaði sér mikillar
andúðar í röðum þingmanna flokks-
ins. Hann var því leiðtogi stjórnar-
andstöðunnar, þegar hann féll fyrir
Margaret Thatcher.
Reglur um leiðtogakjör íhalds-
flokksins, sem samþykktar höfðu
verið árið 1965, kváðu ekki á um,
að leiðtoginn þyrfti að sæta endur-
kjöri. Heath gat því setið til eilífðar-
nóns, ef því var að skipta. En hann
gerði sér grein fyrir því, að hann
yrði að sæta endurkjöri, eftir að
andstaða jókst við hann í lok ársins
1974. Snemma á nýju ári lýsti hann
þvi yfir, að hann hefði fallist á endur-
skoðun á reglum um leiðtogakjörið.
Sir Alec Douglas Hume var formað-
ur nefndarinnar, sem endurskoðaði
reglurnar. Helsta breytingin, sem
samþykkt var þá, var sú, að á hveiju
ári í kjölfar stefnuræðu þjóðhöfð-
ingjans, skyldi leiðtogi flokksins
sæta endurkjörii, byði sig einhver
þingmaður fram gegn honum. Til
að bjóða sig fram þyrfti þingmaður
stuðning tveggja annarra þing-
manna og nöfn þeirra skyldu vera
leynileg. Eftir leiðtogakjörið í fyrra
var þessari reglu breytt. Nú eru
nöfn stuðningsmannanna ekki leng-
ur leynileg.
Órói í þingflokknum
Tildrögin að þessum kosningum
eru þau, að Thatcher þótti hafa ver-
ið óbilgjörn á leiðtogafundi EB í Róm
nýverið og svör hennar í breska þing-
inu eftir fundinn þóttu sýna allt of
einstrengingslega andstöðu við þró-
un EB. Það leiddi síðan til afsagnar
Sir Geoffrey Howe, aðstoðarforsæt-
isráðherra, og afsagnarræðu hans,
sem aftur knúði Michael Heseltine
í framboð.
Þótt Evróþumálefnin hafi verið
orsök þessa framboðs, þá eru Evr-
ópumálefni ekki efst í huga þing-
manna flokksins. í þeirra augum er
aðalatriðið, hvort þeir ná endurkjöri
eða ekki. Það er í reynd aðalorsökin
fyrir þeim óróa, sem verið hefur í
þingflokknum að undanfömu. Þing-
menn hafa orðið ókyrrir, því nú dreg-
ur að kosningum og staða stjórnar-
innar er afar erfið. Efnahagsmálin
em í kreppu, verðbólga virðist að
vísu hafa stöðvast og stefna niður
á við á næstu mánuðum, en atvinnu-
leysi eykst, vöxtur efnahagslífsins
Douglas Hurd
Hann hefur mótað stefnuna, að því
er virðist, ekki síður en Thatcher og
var til dæmis mjög mótfallinn því
að gripið yrði til innrásar fyrr en
látið hefði verið reyna á viðskipta-
bannið gegn írak.
Gefur hann kost á sér?
Douglas Hurd og John Major vom
meðmælendur Thatcher, þegar hún
skilaði inn framboði sínu til leiðtoga-
embættisins. Hurd styður Thatcher
til embættis leiðtoga og hefur lýst
því yfir hvað eftir annað, að hún
muni sigra í fyrstu umferð. Þegar
hann er spurður, hvort hann sjálfur
hyggi á framboð neitar hann því
með þeim orðum, að hann geti ekki
ímyndað sér þær kringumstæður,
að hann byði sig fram til leiðtoga-
embættis flokksins. Hann vísar því
ekki á bug, að svo kunni að fara,
við kringumstæður sem hann sér
ekki fyrir, að hann bjóði sig fram.
Stuðningsmenn Hurds telja, að
hann kunni að bjóða sig fram í ann-
arri umferð kosninganna, ef til henn-
ar komi. Þeir telja, að hann muni
sameina flokkinn. Margir þeirra,
sem vilja breytingu á leiðtogaemb-
ættinu en geta ekki hugsað sér að
styðja Heseltine, eru reiðubúnir að
styðja Hurd. Stuðningsmenn
Thatcher hafa látið allt tal um fram-
boð Hurds fara í taugarnar á sér,
því að þeir óttast að þeir þingmenn,
sem styðja, Hurd muni skila auðu í
kosningunum á þriðjudag.
Forsvarsmenn Verkamanna-
flokksins þykjast hafa í fullu tré við
bæði Thatcher og Heseltine, verði
h$nn kosinn. Þeir telja, að Thatcher
geti ekki sameinað flokkinn og dóm-
greind Heseltines sé brigðul. En
þeir óttast Hurd einmitt vegna þess
að hann virðist geta sameinað flokk-
inn. En Hurd er ekki í framboði, að
minnsta kosti enn sem komið er, og
styður Thatcher.
verður ekki nema 0,5% á þessu ári
að talið er og nefskatturinn er enn
gífurlega óvinsæll.
Kosningabaráttan hófst strax á
fimmtudag. Heseltine sagði í yfirlýs-
ingu sinni, þegar hann tilkynnti
framboð sitt, að hann myndi endur-
skoða nefskattinn rækilega, yrði
hann kosinn leiðtogi. Þetta er vitað
að höfðar til margra íhaldsþing-
manna, sem standa veikt í kjördæm-
um sínum. Skoðanakannanir gefa
til kynna, að íhaldsflokkurinn eigi
betri möguleika á að vinna næstu
kosningar með Heseltine sem leið-
toga en með Thatcher. Stuðnings-
menn Thatcher benda á, að hún
hafí verið leiðtogi flokksins í 15 ár,
sigrað í þrennum kosningum með
miklum glæsibrag, sé leiðtogi sem
hafi mikil áhrif í stjórnmálum heims-
ins og mikið vatn eigi eftir að renna
til sjávar fram að næstu kosningum.
Stuðningsmenn Thatcher
sigurvissir
Talsmenn Thatcher segjast veVa
tryggii' með stuðning 200 þing-
manna, talsmenn Heseltines segja
að meira en 100 þingmenn hafi lýst
stuðningi við framboð hans. Kann-
anir meðal þingmanna benda til, að
stuðningur Thatcher sé a.m.k. 200
þingmenn. En það er mjög varlegt
að treysta tölum um þetta efni nú.
Ef maður setur sig í spor þing-
manns, sem hugsar um framtíð sína,
þá er ólíklegt, að hann gefl upp af-
stöðu sína, sé hann á annað borð í
vafa.
Nú þegar hafa heyrst raddir um
það meðal þingmanna, að þetta fyr-
irkomulag á leiðtogakjörinu sé óvið-
unandi. Hver sem úrslitin verða á
þriðjudag, má búast _við að í framt-
íðinni muni leiðtogi íhaldsflokksins,
sem jafnframt er forsætisráðherra,
ekki þurfa að sæta árlegu endur-
kjöri. Sé hann á hinn bóginn leiðtogi
stjórnarandstöðunnar, verði hann að
beygja sig undir það.
MICHAEL HESELTINE FYRRUM VARIMARMALARAÐHERRA
HEFUR HAD KOSHINGA-
BARÁTTU í FJDGUR ÁR
ÞEGAR Michael Heseltine skil-
aði framboði sínu til leiðtoga-
embættis breska Ihaldsflokks-
ins sl. fimmtudagsmorgun verð-
ur vart annað sagt en hann
hafi verið vel undirbúinn.
Framboð hans er alvarlegasta
ógnun við Margaret Thatcher
frá því hún var kjörin leiðtogi
flokksins árið 1975.
Michael Heseltine er sá þing-
maður íhaldsflokksins, sem
mest ber á í bresku þjóðlífi.
í skoðanakönnunum kemur
fram, að hann gengur næst Thatch-
er að vinsældum innan íhaldsflokks-
ins og í könnunum, sem birtar voru
fyrir helgina, kemur fram, að íhalds-
flokkurinn myndi að líkindum skjóta
Verkamannaflokknum aftur fyrir sig
á næstu mánuðum, yrði Heseltine
kjörinn leiðtogi.
Michael Heseltine er nú 57 ára
gamall. Hann er af millistéttarfólki
kominn, en faðir hans stundaði fast-
eignaviðskipti. Heseltine var fyrst
kjörinn á þing árið 1966 og hefur
setið á þingi samfleytt síðan, fyrst
fyrir Tavistock-kjördæmið en frá
1974 fyrir Henley í Oxfordskíri.
Hann varð aðstoðarráðherra í stjórn
Edwards Heaths frá 1970-74.
Þegar Margaret Thatcher tók við
völdum árið 1979 gerði hún Hesel-
tine að umhverfísmálaráðherra. Því
embætti gegndi hann fram yfir
næstu kosningar árið 1983, en þá
tók hann við embætti vúrnarmála-
ráðherra. í því sat hann fram til
ársins 1986, en'þá sagði hann af
sér embætti vegna Westland-málsins
svonefnda og hefur verið óbreyttur
þingmaður síðan.
í hópi auðugustu Breta
Áður en Heseltine fór á þing hafði
hann auðgast svo um munaði. Hann
stundaði um skeið fasteignaviðskipti
eins og faðir hans, en hóf útgáfu-
starfsemi fljótlega. Hún gekk svo
vel, að hann var í hópi alvöru auð-
manna, þegar hann settist á þing.
Nú er talið að auður háns nemi 60
milljónum sterlingspunda eða 6 mill-
jörðum ISK og hann er í hópi 200
auðugustu manna á Bretlandseyjum
og langauðugastur allra núverandi
þingmanna.
Þessi auður hefur komið Heseltine
að góðum notum frá því hann sagði
af sér embætti. Hann hefur ferðast
stöðugt um allt land og talað í
flokksfélögum íhaldsflokksins í
hverri einustu viku allt árið um kring
í fjögur ár. Hann hefur gefið út 3
bækur um stjórnmál, þá nýjustu um
stefnuna í málefnum Evrópu, og
hann hefur gefið út ótal bæklinga
Michael Heseltine
og skrifað blaðagi’einar. Hann hefur
haft þijá menn í vinnu allt árið til
að skipuleggja vinnu sína, sinna er-
indum og skrifa ræður. Allt þetta
hefur hann greitt úr eigin vasa og
talið er að það hafi kostað hann um
10 milljónir ÍSK á ári. Þetta hefur
verið líkara kosningabaráttu til for-
setaembættis í Bandaríkjunum, þar
sem menn koma sér stöðugt á fram-
færi, en lífí venjulegs bresks þing-
manns.
Westland-málið reyndist stjórn
Thatcher á öðru kjörtímabili hennar
afar erfitt. Það snerist um, hvort
stjórnvöld ættu að sjá til þess, að
evrópskir aðilar keyptu þessar þyrlu-
verksmiðjur eða hvort stjórn fyrir-
tækisins ætti að fá að ráða því, að
gengið yrði að tilboði bandarísks
fyrirtækis. Heseltine, sem varnar-
málaráðherra, knúði á um, að Evr-
ópumennirnir keyptu það. En hann
hafði ekki meirihluta til þess í ríkis-
stjórninni og Thatcher var mótfallin
þessum afskiptum. Sumir samráð-
herrar hans þá hafa látið hafa eftir
sér, að hann hafí að lokum staðið
einn. Þess vegna hafl hann gengið
út. En það, sem olli mestum pólitísk-
um óróa á sínum tíma, var, að rit-
ari Sir Leons Brittains, sem nú er
einn af framkvæmdastjórum EB, lak
bréfi til fjölmiðla, sem skaðaði mál-
stað Heseltines verúlega. Spurningin
var, hvort Thatcher hefði lagt á ráð-
in um lekann. Nú liggur fyrir, að
svo var ekki.
Dugmikill ráðherra
Heseltine þótti standa sig vel í
ráðherraembættum sínum. Hann var
sá ráðherra, sem hóf bresku einka-
væðinguna með sölu á íbúðum í eigu
ríkis og bæjarfélaga til leigjenda.
Sú sala þótti takast svo vel, að hald-
ið hefur verið áfram að selja opinber-
ar íbúðir fram á þennan dag. Hann
skar mjög rækilega niður í umhverf-
isráðuneytinu og fækkaði starfsfólki
þar um 15 þúsund manns, sem var
þriðjungur starfsmanna ráðuneytis-
ins. Hann lagði á ráðin um uppbygg-
ingu miðborga bresku stórborganna,
sem eru flestar niðurnídd fátækra-
hverfi. Hann fækkaði starfsmönnum
varnarmálaráðuneytisins um 40 þús-
und og sameinaði yfirstjórn land-
hers, flughers og flota. Hánn hóf
fyrstur allra varnarmálaráðherra
Breta útboð á verkefnum fyrir her-
inn. Þetta var óvinsælt á sínum tíma
bæði hjá ráðuneytinu og fyrirtækj-
unum, en hefur verið fylgt fram á
þennan dag og þykir hafa heppnast
vel.
Á þeim tíma, sem hann var varn-
armálaráðherra voru mikil þjóðfé-
lagsátök um staðsetningu banda-
rískra stýriflauga í Evrópu. Heselt-
ine skipulagði víðtæka og vel heppn-
aða áróðursherferð gegn kjarnorku-
andófshreyfingunni bresku. Hann
þótti þá standa sig framúrskarandi
vel í að koma sjónarmiðum stjórn-
valda til skila til almennings.
En á meðan Heseltine var um-
hverfismálaráðherra kom upp hug-
mynd um að endurskipuleggja fjár-
mál sveitarfélaga með nefskatti.
Hann hafnaði þeirri hugmynd þá.
Þegar hún var svo framkvæmd síðar
lagðist hann gegn henni og sat hjá
við atkvæðagreiðsluna í Neðri mál-
stofunni, þegar lögin um nefskattinn
voru samþykkt.
Hitt aðalágreiningsefnið við
Thatcher og núverandi stjórn hennar
er afstaðan til Evrópu. Heseltine er
mótfallinn því, að stofnað verði til
bandaríkja Evrópu, en hann vill að
Bretar taki fullan þátt í samstarfi
EB en útiloki sig ekki frá þeirri þró-
un, sem er að eiga sér stað í Evr-
ópu, eins og gerðist á sjötta áratug
aldarinnar.
Brigðul dómgreind?
Andstæðingar hans segja Heselt-
ine yfirborðslegan stjórnmálamann,
hvatvísan og hann hafí ekki of sterka
dómgreind. Það er nefnt til, að árið
1976, þegar stjórn Verkamanna-
flokksins hafði fengið samþykkt lög
um þjóðnýtingu skipasmíða- og flug-
véiaiðnaðarins og þingmenn hans
sungu baráttusöng sinn í Neðri mál-
stofunni, hafi Heseltine gripið veldis-
sprota forseta deildarinnar, en það
er mesta óvirðing, sem þingmenn
geta sýnt deildinni. Sömuleiðis segja
andstæðingar hans, að afsögn hans
byggist á brigðulli dómgreind. Hes-
eltine sjálfur vísar þessu á bug.