Morgunblaðið - 18.11.1990, Blaðsíða 17

Opf?r JT'íFTMrcVOVT y.r H'lOAO^TWlg nin/., fpfvrTrnffOi''
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. NÓVEMBER 1990
¥7
Fyrsta bókin sem prentuð er í
yfir milljón eintökum
Fyrstu þijár bækur Jean Auel
heita á íslensku Þjóð bjarnaríns
mikla, Dalur hestanna og Mamm-
útaþjóðin og komu þær út í Banda-
ríkjunum á árunum 1980-1985. Þar
hefur hver þeirra selst í yfir fimm
milijónum eintaka — og Mammúta-
þjóðin náði því meti að verða fyrsta
hókin sem prentuð var í yfir milljón
eintökum í fyrstu utgáfu. Banda-
rískir útgefendur bókanna — Crown
Publishers — eru svo vissir um að
ijorða bókin slái strax í gegn að
fyrsta útgáfan er prentuð í 1,3 millj-
ónum eintaka, en þar vestra kom
hún út í októbermánuði. Á frummál-
inu heitir bókin Plains of Passage
en í mörgum löndum hefur að und-
anförnu verið unnið hörðum höndum
að því að þýða bókina sem hraðast
til að hún nái því að koma út eins
fljótt á eftir ensku útgáfunni og ‘
auðið er. íslenska útgáfan, Seiður
sléttunnar, verður væntanlega kom-
in í allar bókaverslanir landsins fyr-
ir nóvemberlok. Á sama tíma er
bókin að koma út á finnsku,
sænsku, dönsku, norsku, frönsku,
ítölsku, hebresku, japönsku, þýsku,
hollensku, grísku, spænsku, portú-
gölsku, serbókróatísku og slóvensku.
Fyrri bækurnar hafa komið út á 22
tungumálum 0 g í hvert sinn sem ný
bók hefur komið út í bókaröðini
hafa þær fyrri farið að seljast í mikl-
um mæli á ný.
— Nú hefur nýja bókin verið á
markaðnum í Bandaríkjunum í mán-
uð og Jean er spurð hvernig viðtök-
urnar hafi verið.
„Mjög góðar! Bókin fór strax í
'fyrsta sæti á landslistanum yfir
metsölubækur og ég get ekki annað
en glaðst yfir því.“
— Ertu ánægð með bókina?
„Ég held að allir höfundar vilji
gjarnan fátækifæri til að skrifa
hveija bók a.m.k. einu sinni enn til
áð slípa hana enn frekar, en ein-
hvern tíma verður að setja punktinn.
Mér finnst sagan ná tilætlunarverki
mínu, að gefatilfinningu fyrir miklu
ferðalagi og að verið sé að fara fram
á við. Mér fannst það mjög ögrandi
viðfangsefni að skrifa um þetta
5.000 km langa ferðalag þar sem
farið er um alls konar landslag, að
sumarlagi og um vetur, þar sem því
háttaði svo að þau Ayla og Jondalar
ferðast í námunda við jökulinn um
hávetur' og eru á heitasta staðnum
yfir sumarið. Ég þurfti því að lesa
mér mjög vel til áður en ég gat lýst
aðstæðum á sem raunveruleg'astan
hátt.“
Húsmóðirin og forverar
mannkyns
— En hver er leyndardómurinn
að baki vinsældum bókanna?
„Þetta nýja og framandi sögu-
efni,“ segir Jean Auel. „En sagan
gerist á ísöld fyrir um 35.000 árum.
Neanderdals- og Krómagnonmenn
byggja þá jörðina og í sögunum
blanda ég saman staðreyndum og
skáldskap þannig að iesendur fræðst
um aðstæður og umhverfi sem nú-
tímamanninum er að mestu óþekkt
um leið og þeir lesa spennandi sögu.
Aðalsöguhetjan er Ayla, ung stúlka
af Krómagnonkynstofni, sem missir
Qölskyldu sína í jarðskjálfta. Neand-
erdalsmenn taka hana að sér þó hún
sé öðruvísi en þeir. Lengi vel var
talið að fornaldarmenn á borð við
Krómagnonmenn hefðu verið heim-
skir, tilfinningalausir og ofbeldis-
hneigðir, en því meira sem við upp-
götvum um þá, því betur gerum við
okkur grein fyrir því að þeirra líf
hefur verið jafn tilfinningaríkt og
okkar. Einnig hefur komið í ljós að
þeir hafa búið yfir margs konar
hæfileikum ogþeirra á meðal list-
rænum. Þeir hafa verið mjög líkir
okkur; þeir hljóta að hafa verið gáf-
um gæddir — annars hefðu þeir
ekki komist af.“
Svo hefur höfundi tekist að gæða
þessa fornaldarmenn holdi og blóði
að líf þeirra og menning verða ljóslif-
andi fyrir hugskotsjónum lesenda
og um leið skynja þeir þann mun
sem verið hefur á milli kynstofnanna
tveggja og kannski hvers vegna
Neanderdalsmenn hafa orðið undir
í lífsbaráttunni.
En hvernig er hægt að nálgast
söguefni sem þetta og gera það svo
trúverðugt að jafnvel háskólapróf-
essorar leggja bækurnar vart frá sér
fyrr en hver síða er lesin — og hver
er hún, höfundurinn að þessari
merkilegu sögu?
Jean Auel er bandarísk, fimm
barna móðir sem tók upp á því á
fertugsaldri að skrifa þessa miklu
sögu. „Ég hef enn þann dag í dag
ekki nokkra minnstu hugmynd um
hvernig mér datt þetta í hug, en ég
var ákveðin í að skrifa þessa sögu
— þó hafði ég aldrei áður skrifað
skáldsögu, bara ort örfá ljóð.“
En Jean er engin venjuleg hús-
móðir; hún hefur alltaf þurft að
hafa eitthvað meira fyrir stafni,
þrátt fyrir að börnin væru fimm.
Átján ára gömul giftist hún manni
sínum Ray, en hann var 19, og áður
en hún varð 25 ára voru börnin orð-
in fimm. Ray notaði tækifærið til
að mennta sig á meðan hann var í
hernum og þegar Jean var 28 ára
fannst henni röðin komin að sér.
Hún fór i kvöldtíma í háskóla þar
sem henni gekk ágætlega, en með
jafn þungt heimili tók það sinn
tíma. Tólf árum síðar lauk hun há-
skólanáminu og var komin með
MS-gráðu í viðskiptafræðum upp á
vasann. En þegar Jean datt í hug
eitt kvöldið að skrifa sögu um stúlku
sem lifði á ísöld, þá komst hún að
því að jafnvel þessa mikla menntun
dugði ekki til.
Mannleg saga frá ísöld
„í kollinum var ég með óljósa
hugmynd af ungri stúlku á forsögu-
legum tíma sem alin væri uppaf
fólki mjög ólíku henni sjálfri. Ég sá
fyrir mér að hún byggi hjá gömlum
manni með fatlaða hönd. Mig rak
fljótlega í vörðurnar því ég komst
að því að ég vissi harla lítið um lífið
á þessum tíma og átti því erfitt með
að lýsa því sem ég vildi sagt hafa,
t.d. hvaða fæðu fólkið borðaði,
hveiju það klæddist, hvernig híbýli
þess voru eða hvort það kunni að
kveikja eld.
Háskólanámið hafði þó kennt mér
að leita heimilda og ég bytjaði á því
sem var hendi næst á heimilinu, al-
fræðiorðabókinni, sem er ágæt byij-
un. Daginn eftir fór ég svo á bóka-
safnið og kom heim með fangið
fullt af alls konar bókum um fornleif-
afræði og mannfræði. Ég las og las.
Einn daginn opnaði ég bók sem heit-
ir „Shanidar", en í henni segir frá
fornieifauppgreftri í helli í Irak þar
sem fundist höfðu nokkrar beina-
grindur Neanderdalsmanna. Niður-
stöður þessa fundar kollvörpuðu öll-
um hugmyndum um þessa menn.
Smásjárrannsóknir á fijókornum
sem fundust á einni beinagrindinni
í hellinum gáfu til kynna að hún
hefði verið þakin blómum og lækn-
ingajurtum, hefði veriðjarðsettmeð
athöfn sem talin var fyrir ofan skiln-
ing þessarar frumsvæðu manngerð-
ar. Én það sem mér fannst óhugnan-
legast var lýsingin á beinagrindinni;
hún var af gömlum Neanderdals-
manni með visna hönd! Það fór um
mig gæsahúð; þarna var hann kom-
inn, gamli maðurinn í sögunni minni
— ég varð að fá að vita meira.
Mannfræðingar sögðu að ef svona
gömlum og fötluðum manni hefði
verið sýnd slík virðing, þá þýddi það
að þessir forsögulegu forfeður nú-
tímamannsins drápu ekki né ráku
burt þá sem veikir voru eða gamlir,
eins og haldið hafði verið fram að
þessu.“
Kunni ekki til ritstarfa
Jean lét sér ekki nægja að lesa
allt sem hönd á festi um þetta tíma-
bil í sögu mannkynsins; hún sann-
prófaði á sjálfri sér margt af því sem
hún las. Hún og Ray fóru t.d. með
hópi af fólki upp í fjöll þar sem þau
byggðu snjóhús og sváfu í því eina
nótt. Henni fannst að á þann hátt
gæti hún betur gert sér grein fyrir
því hvernig Neanderdalsmenn hefðu
hugsanlega getað lifað veturinn af.
Hún fór á námskeið til að læra að
þekkja villtar plöntúr og lækninga-
mátt þeirra, á annað þar sem hún
lærði að verka skinn og útbúa úr
þeim föt og aðrar nauðsynjar. Hún .
lærði að kveikja eld án þess að nota
eldspýtur og margt fleira hefur hún
gert sem hún telur að komi sér að
jgagni vi^skriftirnar. Hún las sér
d:.d. til um starfsemi heilans til að
skilja betur þann mun sem væntan-
lega hefur verið á hugsanagangi
þessara tveggja manngerða vegna
munarins á höfuðlagi þeirra.
Efnisöflun var vel á veg komin
og Jean settist við skriftir:
„Ég var búin að afla mér svo
mikillar þekkingar að ég hreinlega
varð að deila henni með öðrum og
ég fór a skrifa söguna af alvöru.
Ég gerði það á þann hátt að ég
sagði sjálfri mér söguna. Þegar ég
hafði lokið við handritið þá komst
ég að því að ég hafði frá svo mörgu
að segja að smásagan mín var orðin
að efni í 6 binda skáldsögu. En þeg-
ar ég las handritið yfir þá sá ég að
ég kunni alls ekki að skrifa. Ég
sagði bara frá, en byggði frásögnina
ekkert upp; það vantaði alla svið-
setningu hjá mér og mig vantaði
alla tækni.“
Atriði sem þetta aftraði Jean ekki
frá því að halda áfram og eina ferð-
ina enn fór hún á bókasafnið, að
þessu sinni til að ná sér í
kennslubækur í ritsmíðum og stíl-
leikni. Að því námi loknu hóf hún
að skrifa söguna upp á nýtt og
fyrstu bókina, Þjóð bjarnarins mikla,
segist hún hafa skrifað að minnsta
- kosti fjórum sinnum og samt fundist
að ýmislegt hefði betur mátt fara.
Árangurinn varð þó á þann veg sem
að framan getur og ekkert lát virð-
ist vera á vinsældum þessara ævin-
týrabóka fyrir fullorðna, þetta eru
ævintýri af fólki úr fortíðinni, full
af fróðleik og spennu — eins konar
andsvar við „framtíðarsögunum“
sem vinsælar hafa verið um árabil.
Tilbúin nöfn og „íslenskt“
landslag
Nöfn persónanna í bókinni eru
óvenjuleg og þá einkum nafn aðal-
söguhetjunnar, Ayla, sem reyndar
minnir dálítið á eftirnafn höfundar-
ins, en eru einhver tengsl þar á milli?
„Nei, nei engin tengsl. Ég bjó
nöfnin til. Á stúikuna langaði mig
að finna nafn sem hljómaði kvenlega
og þegar ég var að horfa á náttúru-
lífsmynd í sjónvarpinu eitt kvöldið
þar sem verið var að sýna menn á
róðrarbáti sem hrópuðu „ey-la“ i
takt við róðurinn, þá hugsaði ég
með mér: „Þarna er nafnið komið“!
Það er mjög skemmtileg uppiifun
að nú er ég sífellt að hitta foreldra
sem kynna mig fyrir yndislegum litl-
um dætrum sínum sem hafa verið
skírðar Ayla — og ekki bara hér í
Bandaríkjunum, heldur einnig í Evr-
ópu.“
Jean Auel kom til íslands fyrir
þrem árum og var óskaplega hrifin
af landinu. Þegar kápumynd nýju
bókarinnar, Seiður sléttunnar, er
skoðuð sést straxað landslagið er
einkennilega líkt íslandi, er þetta
tilviljun?
Jean hlær við en svarar svo: Ég
held að ísland sé mjög líkt því sem
heimurinn var á þessum tíma. Ég
sá alla vega margt á íslandi sem
líktist því sem ég hef lesið um lands-
lag og aðstæður á þessum tíma.
Þarna búið þið t.d. í námunda við
jökla pg mikill munur er á milli árs-
tíða. Ég held að bækurnar ættu
höfða sérstaklega vel til íslendinga
því þarna kannast þeir við svo
margt; þið búið í mjög köldu lofts-
lagi, þekkið hvernig það er að vera
á ferli í hvaða veðri sem er og
hversu sterk áhrif náttúran hefur á
lífsafkomuna.
Ef að því kæmi að aftur yrði gerð
kvikmynd um fyrstu bókina og þeg-
ar hinar verða kvikmyndaðar þá
held ég að ísland væri rétta landið
fyrir kvikmyndagerðina."
Þess má geta að fyrir nokkrum
árum var gerð mynd eftir Þjóð bjarn-
arins mikla þar sem Darryl Hannah
lék Aylu. Jeán var afar oánægð með
myndina, en var þó ánægð með va-
lið á leikkonunni og hefur staðið í
málaferlum til að vinna kvikmynda-
réttinn yfir bókum sínum á ný. Hún
sagði að það mál væri lok$j höfn,
en hún vildi ekkert fara að hugsa
um kvikmyndun bókanna fyrr en
hún hefði lokið við að skrifa þær
allar.
A slóðum ísaldarmauna í
Frakklandi
Allt síðastliðið sumar var Jean í
Frakklandi og þá aðaliega í
Dordogne-héraði sem er í suðvest-
urhluta landsins, en hvað var hún
að gera þar?
„Þetta er það svæði þar sem ég
geri ráð fyrir að þau Ayla og Jondal-
ar séu á þegar Seiður sléttunnar
endar. Þarna eru menjar eftir ísald-
armenn og ég vildikynnast staðhátt-
um af eigin raun. Ég fór þarna í
langar og miklar göngur, skoðaði
hella og ár, til að geta gert mér
grein fyrir hvernig það hefði verið
að búa þarna og hversu auðvelt það
hefði verið að komast yfir árnar.
Ég geri ráð fyrir að Ayla og Jondal-
ar dveljist á þessum slóðum í næstu
bók — en meira segi ég þér ekki
um hana.“
Skrítnu kindurnar ykkar
Þegar Jean var hér á landi í boði
Vöku-Helgafells, fór hún m.a. í skoð-
unarferð að Gullfossi og Geysi og
síðan var endað með málsverði á
Þingvöllum en það vill svo vel til að
undirrituð var með í þeirri ferð. Eins
og fyrr segirvar Jean mjög snortin
af landinu, en hvað er henni eftir-
minnilegast úr jieimsókninni?
„Mér finnst ísland í alia staði stó-
kostlegt land! Mér fannst landslagið
á Þingvöllum ógleymanlegt og mér
fannst svo gaman að sjá goshverina
og gufuna leggja upp úr jörðinni á
Geysissvæðinu. Gullfoss var stór-
fenglegur og gljúfrið sem Hvítá fell-
ur um líkist mjög landslagi sem ég
hafði lýst í bókinni Dalur hestanna.
Svo fannst mér lika svo frábært að
sjá skrítnu kindurnar ykkar út um
alla móa... og maturinn er svo góð-
ur; éggleymi ekki þessum ijúffenga
silungi sem ég fékk á Þingvöllum —
og humarinn ykkar er óviðjafnanleg-
ur! Ég hef hvergi í heiminum fengið
jafn góðan humar! Allar mínar minn-
ingar um ísland eru mjög góðar.“
auknecht
ÞÝSK GÆDATÆKIÁ GÓDU VERÐI
/
KÆUSKAPAR
FRYSTISKÁPAR
0G
MARGT
FLEIRA
ELDAVÉLAR
OG
0FNAR
UPPÞVOTTAVÉLAR ÞVOTTAVÉLAR
ÞURRKARAR
MHHHt
KAUPFELOGIN
LAND ALLT
SAMBAHDSINS
HÓLTAGÖRÐUM SÍMI 68 55 50
VIÐ MIKLAGARD
jnFtrflfffinHia