Morgunblaðið - 21.12.1990, Síða 37

H6 : -

MOKGUNBLAÐIÐ PÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 1990
MORGUNBBAÐIÐ; FOSTUDAGUR 21. ÐESEMBER 1990
S7

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
I
Fátækt og félags
hyggja
Nú mitt í jólaundirbúningi
heimilanna hefur áþreifan-
lega orðið vart við fyrirbrigði, sem
lítt hefur þekktzt í íslenzku þjóðfé-
lagi frá því á kreppuárunum fyrir
stríð — vaxandi fátækt. Astæðurn-
ar eru margar, en þar ber sjálf-
sagt hæst kaupmáttarrýmun
síðustu tveggja ára, atvinnuleysi,
minnkandi yfírvinnu og síaukna
skattheimtu. Undanfarin tvö ár, á
valdatíma ríkisstjórnar, sem kenn-
ir sig við jafnrétti og félags-
hyggju, hefur sífellt sigið á ógæfu-
hliðina. Stöðugt fleiri hafa orðið
að leita á náðir félagsmálastofn-
ana, ekki sízt á höfuðborgarsvæð-
inu og í stærri sveitarfélögum um
allt land. Sveitarstjórnir hafa oftar
en einu sinni á þessu ári orðið að
auka fjárveitingar til félagsmála-
stofnana. Þær hafa verið búnar
með féð um eða upp úr miðju ári.
Reykjavíkurborg hefur orðið að
veita stórauknu fé til félagsmála-
stofnunar vegna erfiðleika
fólks.íjárveiting borgarinnar hef-
ur hvorki meira né minna en tvö-
faldast sl. tvö ár til þessa mála-
flokks, eða úr 173 milljónum króna
í 344 milljónir. Það sama má segja
um önnur. sveitarfélög í nágrenni
höfuðborgarinnar. Félagsmála-
stofnun Hafnarfjarðar var búin
með allt sitt fé á miðju sumri.
Samkvæmt upplýsingum forstöðu-
manns Félagsmálastofnunar
Reykjavíkurborgar hefur sá fjöldi,
sem leitar eftir aðstoð, aukizt um
43% síðustu tvö árin.
Það hörmulegasta við lýsingar
starfsfólks félagsmálastofnana á
ástandinu er sú breyting, að í
fyrsta sinn hefur fólk í fullri vinnu
neyðst til að leita eftir aðstoð, þar
sem launin duga ekki fyrir fram-
færslunni. Þá hefur félagsmála-
stjórinn í Hafnarfirði skýrt frá
því, að fullvinnandi fólk hefur beð-
ið um aðstoð vegna skólagöngu
unglinga á aldrinum 16—19 ára,
nemendur, sem lokið hafa skyld-
unámi en ekki hafið lánshæft nám.
Þetta sé alveg nýtt hjá stofnuniiini.
Auðsætt er, að fímmtíu þúsund
króna , mánaðarlaun, hvað þá
minna, duga ekki til framfærslu
fjölskyldu. Samt þurfa þúsundir
manna að búa við þessi kjör. Það
gerir fólki enn erfiðara að bjarga
sér, að verulega hefur dregið úr
yfírvinnu og aukastörf liggja ekki
á lausu.
Því er fráleitt, að ríkisstjórnin
og sveitarstjómir auki skattheimtu
sína og hvers kyns álögur við þess-
ar aðstæður. Allur almenningur
hefur fært miklar fómir, þolað
gífurlega kjaraskerðingu, til að
vinna bug á verðbólgunni. Að því
má færa full rök, að ein helzta
ástæðan fyrir vaxandi fátækt í
landinu sé sú mikla skattafíkn,
sem einkennir ráðamenn ríkis og
sveitarfélaga. Skattar og gjöld
hafa hækkað ár frá ári, langt
umfram það sem eðlilegt má telja.
A sama tíma og launþegar hafa
orðið að þola mikla kaupmáttarr-
ýrnun hefur hið opinbera, sem
hefur það hlutverk eitt að þjóna
fólkinu í landinu, staðið fyrir
hækkunum skatta og hvers kyns
gjalda, fundið nýjar leiðir til skatt-
lagningar og útvíkkað eldri skatt-
stofna. Sumir skattar taka ekki
mið af afkomu fólks, eins og t.d.
fasteignagjöld. Þau hafa orðið æ
þungbærari í mörgum sveitarfé-
lögum og er svo komið, að hálf
til heil mánaðarlaun fjölmargra
renna í þennan eina skatt.
Umsvif ríkis og sveitarfélaga
aukast stöðugt án tillits til afkomu
fólksins í landinu og jafnvel án
tillits til þess, hvort þessi eða hin
þjónustan, sem veitt er, sé bráð-
nauðsynleg. Ekki bætir úr skák,
að skattgreiðendur horfa upp á
hvers kyns bruðl og sóun ráða-
manna og ístöðuleysi þeirra gagn-
vart þrýstihópum, sem sífellt
heimta stærri og stærri bitatil sín.
Opinbert fjármálasiðferði er
með endemum. Stjómmálamenn
þjóðarinnar, með ráðherrana' í
broddi fylkingar, treysta sér ekki
til að ráðast gegn fjármálaóreið-
unni. Það sést glöggt þessa dag-
ana við afgreiðslu fjárlaga. Stjóm-
arliðið hefur ekki kjark til þess,
vegna komandi kosninga, að af-
greiða ljárlögin með sómasamleg-
um hætti. Vandanum er sópað
undir teppið í stað þess að grípa
til óhjákvæmilegs niðurskurðar á
ríkisbákninu, draga úr umsvifum
ríkisins. Þess_ í stað eru lántökur
stórauknar. Óleyst vandamál em
flutt af fjárlögum yfir á lánsfjár-
Iög. Félagshyggja stjórnarflokk-
anna virðist felast í því að binda
allan almenning á skuldaklafa.
Á meðan þingmenn og ráðherr-
ar þrátta um, hvernig hægt sé að
minnka fjárlagagatið þá glíma ein-
staklingar og fjölskyldur við þann
vanda að ná endum saman í jóla-
mánuðinum. Forstöðukonur
Mæðrastyrksnefndar hafa skýrt
frá því, að aldrei hafi jafn margir
leitað eftir aðstoð og nú. Þær segja
ennfremur, að þörfín sé mikil og
til Mæðrastyrksnefndar leiti fólk
um aðstoð, sem félagsmálastofn-
anir hafí hafnað vegna þess, að
laun þess séu yfír viðmiðunar-
mörkum. Þau miðast við lág-
markslaun á almennum vinnu-
markaði. Þetta er enn eitt dæmið
um það, að fátækt fer vaxandi í
landinu.
íslendingar hvorki geta né
mega sætta sig við, að fullvinn-
andi fólk geti ekki framfleytt sér
og sínum og fátækt verði óafmá-
anlegur blettur á íslenzku velferð-
arsamfélagi.
AFSÖGN EDUARDS SHEVARDNADZE, UTANRIKISRAÐHERRA SOVETRIKJANNA
Þíðunni 1 samskiptum austurs
og vesturs stefnt í hættu?
Moskvu, Brussel, Washington. Reuter.
AFSÖGN Edúards Shevardnadze, utanríkisráðherra Sovétríkjanna,
kann að tefla í tvísýnu þeim sögulegu umbreytingum sem átt hafa
sér stað í samskiptum austurs og vesturs á undanförnum árum.
Þetta var almennt skoðun vestrænna stjórnarerindreka, sérfræðinga
og fréttaskýrenda sem fréttamenn Reuters ræddu við í Moskvu,
Washington og Brussel í gær skömmu eftir að Shevardnaze hafði
skýrt þingmönnum á fulltrúaþingi Sovétríkjanna frá þessari ákvörð-
un sinni með þeim orðum að einræðisöfl hefðu blásið til stórsóknar
í Sovétríkjunum. í höfuðstöðvum Atlantshafsbandalagsins (NATO) í
Brussel sögðu menn þessi tíðindi mikið áhyggjuefni og bentu á að
samstöðu risaveldanna í Persaflóadeilunni og þeim mikla árangari
sem náðst hefði á vettvangi afvo
voða.
Shevardnadze sagði í ræðu sinni
að hann hefði sætt ofsóknum af
hálfu afturhaldsaflanna í Sovétríkj-
unum. Ljóst væri að veruleg hætta
hefði skapast á að einræðisstjóm
tæki við völdum og útilokað væri
að segja til um hver einræðisherr-
ann yrði. Kvaðst hann telja þetta
ástand óviðunandi með öllu og því
hefði hann afráðið að segja af sér
embætti utanríkisráðherra. Ljóst
þótti að þungum orðum She-
vardnaze væri einkum beint til
harðlínumanna sem lýst hafa yfír
andstöðu við áætlanir stjómvalda
um markaðsbúskap og hafa aldrei
sætt sig við þær umbætur sem
Míkhaíi S. Gorbatsjov hefur beitt
sér fyrir í því skyni að auka pólitískt
frelsi í Sovétríkjunum. Ljóst þótti
af ræðunni að höfuðóviili sína teldi
Shevardnadze vera tvo herforingja
Víktor Aleksnis og Nikolaj Petrúsj-
enko en þeir fara fyrir fylkingu
harðlínukommúnista á fulltrúaþing-
inu er nefnist Sojuz (eining). Pe-
trúsjenko sagðist aðspurður ekki
hafa krafíst afsagnar utanríkisráð-
herrans og bætti við: „Það er sama
kynni að vera stefnt 1
hver tekur við, tryggja þarf að Sov-
étríkin verði áfram risaveldi".
Harðlínumenn og
Persaflóadeilan
Athygli vakti að Shevardnadze
gerði afstöðu Sovétmanna í Persa-
flóadeilunni að umtalsefni og kvaðst
þráfaldlega hafa orðið að lýsa yfir
því að engar áætlanir væru uppi
um að senda sovéskt herlið til
spennusvæða í Mið-Austurlöndum.
Vitað er að afstaða forystusveitar
kommúnistaflokksins í Persaflóa-
deilunni hefur mælst illa fyrir með-
al ráðamanna Rauða hersins, sem
óttast að sú stund kunni að renna
upp að sovéskum hersveitum verði
skipað í viðbragðsstöðu við hlið
bandarískra hermanna í Mið-Aust-
urlöndum. Þá blasir við að sú skip-
an mála yrði ráðamönnum innan
öryggislögreglunnar, KGB, lítt að
skapi enda eru Vesturlönd og eink-
um og sér í lagi Bandaríkin höfuðó-
vinur Sovétríkjanna í huga þeirra.
Þá hafa herforingjar og harðlínu-
kommúnistar á þingi margoft sakað
Shevardnadze og þar með um leið
Gorbatsjov um að hafa grafið undan
öryggi Sovétríkjanna með þeirri
slökunarstefnu sem framfylgt hefur
verið á sviði utanríkismála. Einkum
hafa þeir gagnrýnt þá viðhorfs-
breytingu sem orðið hefur gagnvart
Vesturlöndum en allt fram til þess
að Gorbatsjov hófst til valda var
grundvallarkennisetning sovéskra
kommúnista sú að í heiminum tækj-
ust á ósættanleg öfl af tvennum
toga; arðræðingjar og kapítalistar
annars vegar og kommúnistar,
málsvarar öreiganna, hins vegar.
Fulltrúar Rauða hersins í hinum
ýmsu þingdeildum hafa ekki legið
á þeirri skoðun sinni að þessi endur-
skoðunarstefna á sviði utanríkis-
mála hafi orðið til þess að grafa
undan öryggi ríkisins og hafa þeir
einkum nefnt umbyltinguna í
ríkjum Austur-Evrópu þessu til
sannindamerkis. Heimkvaðning
herliðins úr fyrrum leppríkjum Sov-
étmanna í álfunni austanverðri og
hrun Varsjárbandalagsins hefur
einnig getið af sér mikla og al-
menna óánægju innan Rauða hers-
ins, einkum meðal foringja sem
notið hafa forréttinda í krafti stöðu
sinnar. Fréttir frá Sovétríkjunum
að undanförnu þykja hafa gefið til
kynna að þessi öfl væru í sókn þar
eystra. Þannig lýstu forstjórar ríkis-
fyrirtækja þ.á. m. fyrirtækja í her-
gagnaiðnaði yfir því á fundi með
Gorbatsjov í síðustu viku að þeir
gætu ekki fellt sig við áætlanir þær
sem mótaðar hefðu verið um fram-
leiðslu á neysluvarningi ýmsum í
verksmiðjum þessum. Nikolaj Ryz-
hkov forsætisráðherra tók undir
þetta sjónarmið og Krjútskov, yfir-
maður KGB, hefur ítrekað varað
við aleiðingum upplausnar og
stjórnleysis.
Skýr skilaboð til Vesturlanda
Viðmælendur Reuíere-fréttastof-
unnar í' Moskvu sögðu að afsögn
Shevardnadze hefði komið mjög á
óvart og voru almennt þeirrar skoð-
unar að hún kynni að hafa alvarleg-
ar afleiðingar í för með sér. „Það
er tæpast unnt að ímynda sér skil-
merkilegri skilaboð til heimsbyggð-
arinnar um að sovéskir harðlínu-
menn og forráðamenn hergagna-
iðnaðarins eru andvígir fækkun
vopna og samvinnu við vestræn
ríki,“ sagði fréttaskýrandi sovéska
vikuritsins Nýir tímar. „Þetta eru
svo sannarlega slæmar fréttir. Þær
gætu ekki hafa borist á óheppilegri
stundu fyrir Vesturlönd og Banda-
ríkin og hljóta að vekja mikla
ánægju í Irak í Ijósi Persaflóadeil-
unnar,“ sagði ónefndur vestrænn
stjómarerindreki. „Harðlínumenn-
irnir og herforingjarnir vildu koma
Shevardnadze frá. Ef þessi tíðindi
eru til marks um að þeir verða hér
eftir allsráðandi innan Kremlar-
múra þá eigum við erfiða tíma í
vændum," bætti hann við. Annar
stjómarerindreki sagði að margir
hefðu talið að Shevardnadze væri
í raun aðeins að framkvæma ut-
anríkisstefnu Gorbatsjovs. Þetta
mat á stöðu utanríkisráðherrrans
væri ekki rétt því hann hefði greini-
lega haft skýrar og greinilegar hug-
myndir á þessum vettvangi og haft
mótandi áhrif á Gorbatsjov. Frétta-
maður sovésku TASS-fréttastof-
unnar, Alexander Kanítsjev, sagði
þessa ákvörðun Shevardnadze al-
varlegt áfall fyrir Gorbatsjov.
Staníslav Kondrashov, einn virtasti
fréttaskýrandi dagblaðsins íz-
vestíja, var ekki sama sinnis og
kvaðst telja að líta bæri á afsögnina
sem persónuleg viðbrögð She-
vardnaze við árásum harðlínu-
manna. Ef til vill mætti búast við
einhverjum áherslubreytingum á
vettvangi utanríkismála en sömu
stefnu yrði áfram fylgt í helstu
meginatriðum.
Sovétfræðingar í Bandaríkjunum
töldu afsögn utanríkisráðherrans til
marks um upplausnarástandið í
Sovétríkjunum. Marshall Goldman,
Sovét-fræðingur við Harvard-
háskóla, sagði gi-einilegt að Gor-
batsjov ætti undir högg að sækja á
heimavelli. Yfirlýsing utanríkisráð-
herrans þess efnis að hætta væri á
að einræði yrði komið á í Sovétríkj-
unum myndi hafa mikil áhrif bæði
í Sovétríkjunum og á alþjóðavett-
vangi. Líkja mætti þessum ummæl-
um við það ef Baker, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, hvetti menn
til að vera á varðbergi vegna þess
að George Bush Bandaríkjaforseti
væri tekinn að sýna fasískar til-
hneigingar. Madeline Albright,
fyrrum Sovét-fræðingur við Þjóðar-
öryggisráð Bandaríkjaforseta,
sagðist telja að óvissa og skipulags-
leysi á sviði sovéskra utanríkismála
myndu sigla í kjölfarið. Báðir töldu
sérfræðingar þessir að afsögn ut-
anríkisráðherrans kynna að hafa
neikvæð áhrif á samstöðu risaveld-
anna í Persaflóadeilunni. Bush
Bandaríkjaforseti hefur sem kunn-
ugt lagt ríka áherslu á stuðning
Samstaðan innsigluð með handabandi í Washington:Edúard Shevardnadze (fyrir miðju) ásamt George
Bush Bandaríkjaforseta (t.v.) og James Baker utanríkisráðherra Bandaríkjanna.
Sovétmanna í Persaflóadeilunni og
hefur samvinna risaveldanna í
þessu flókna deilumáli verið höfð
til marks um endalok kalda
stríðsins. Nokkrir stjórnmálaský-
rendur höfðu á orði að öll stefna
stjórnar Bush forseta hefði miðast
við að treysta þá Shevardnadze og
Gorbatsjov í sessi. Þetta væri því
einnig alvarlegt áfall fyrir utanrík-
isstefnu Bandaríkjanna sem stæði
frammi fyrir gjaldþroti kæmust
harðlínumenn til valda í Sovétríkj-
unum á ný.
Umbótastefnan dauðadæmd?
Manfred Wörner, framkvæmda-
stjóri Atlantshafsbandalagsins
(NATO), sagði afsögn Shevardnad-
ze áhyggjuefni og vísaði sérstak-
lega til þeirra orða hans að lýðræð-
isþróunin í Sovétríkjunum væri í
hættu. „Von mín er sú að atburðir
þeir sem nú eru að gerast í Sov-
étríkjunum ógni ekki þeirri þróun
sem þar hefur orðið á sviði lýðræð-
is, frelsis og mannréttinda," sagði
framkvæmdastjórinn. Embættis-
menn í höfuðstöðvum bandalagsins,
sem óskuðu nafnleyndar, líktu
tíðindum þessum við þrumu úr
heiðskíru lofti. „Enginn bjóst við
þessu. Hér ræðir ekki aðeins um
afsögn eins manns. Þetta er gífur-
legt áfall fyrir umbótastefnuna í
Sovétríkjunum." Simon Lunn, að-
stoðarframkvæmdastjóri þing-
mannasambands NATO, sagði
þessa ákvörðun Edúards She-
vardnadze gefa til kynna að ástand-
ið í Sovétríkjunum væri mun alvar-
legra en menn á Vesturlöndum
hefðu gert sér grein fyrir. Hún
gæti einnig hugsanlega haft nei-
kvæð áhrif á samskipti austurs og
vesturs. „Þetta mun einnig styrkja
stöðu þeirra á Vesturlöndum sem
hvatt hafa til varfærni í samskipt-
um við Sovétríkin," sagði Lunn en
á vettvangi NATO og raunar víðar
á Vesturlöndum hefur þeirri skoðun
aukist fylgi að undanförnu að um-
bótastefna Gorbatsjovs sé dauða-
dæmd. „Spumingin er nú sú hvort
framhald verði á þeirri þróun sem
átt hefur sér stað á sviði afvopnun-
armála og það hljóta að vakna al-
varlegar efasemdir um að sú verði
raunin,“ sagði annar embættismað-
ur sem krafðist nafnleyndar.
Vann stóra sigra erlendis en ólgan
heima fyrir varð honum að falli
Moskvu. Reuter.
Shevardnadzhe með Gorbatsjov á leiðtogafundi RÖSE í París fyrir mánuði.
EDÚARD Amvrosíevítsj Shev-
ardnadze, sem sagði af sér emb-
ætti utanríkisráðherra Sovétríkj-
anna í gær, átti mikinn þátt í því
að gjörbreyta áliti Vestur-
landabúa á Sovétríkjunum eftir
valdatöku Míkhaíls Gorbatsjovs
Sovétforseta. Er hann gegndi
embættinu urðu mestu breyting-
ar á utanríkisstefnu Sovétmanna
í áratugi og urðu þær til þess
að kalda stríðið leið undir lok.
Þessi nýja stefna varð til þess
að vígbúnaðarkapphlaupi stór-
veldanna lauk og endi var bund-
inn á skiptingu Evrópu, auk þess
sem hún stuðlaði að friði í ýmsum
striðshijáðum ríkjum þriðja
heimsins. Hann varð hins vegar
fórnarlamb pólitískrar spennu
og valdabaráttu heima fyrir.
Edúard Shevardnadze fæddist
25. janúar 1928 í Namati, smábæ
í suðurhluta sovétlýðveldisins
Georgíu. Tvítugur gekk hann í
kommúnistaflokkinn og níu árum
síðar var hann kjörinn formaður
ungliðahreyfingar flokksins í lýð-
veldinu. Hann varð flokksleiðtogi
1972 og gat sér gott orð fyrir bar-
áttu sína gegn glæpum, sem voru
nánast orðnir hefð á meðal embætt-
ismanna lýðveldisins, svo sem mút-
um, spákaupmennsku og fjárkúg-
unum.
Hann gegndi leiðtogaembættinu
þar til hann var gerður að utanríkis-
ráðherra í júlí 1985, þá 57 ára að
aldri. Aðeins degi áður hafði hann
fengið sæti í stjórnmálaráði flokks-
ins. Á þessum tíma urðu kynslóða-
skipti í forystusveit kommúnista-
flokksins undir stjóm Gorbatsjovs,
yngri og framsæknari menn kom-
ust til metorða. Shevardnadze sagði
eitt sinn í viðtali að hann hefði aldr-
ei orðið eins hissa og þegar ákveðið
var að hann yrði utanríkisráðherra
og það hefði valdið honum „óhemju
þjáningum".
Mikilhæfur utanríkisráðherra
Þótt hann hefði litla reynslu af
utanríkismálum fengu erlendir
stjórnarerindrekar brátt mikið álit
á honum. Forveri hans í embætt-
inu, Andrej Gromyko, hafði gegnt
því í 28 ár og þótti Shevardnadze
ekki mjög öfundsverður af því hlut-
skipti að taka við af honum. Hann
tók þó brátt til við að undirbúa
fund Gorbatsjovs og Ronalds Reag-
ans Bandaríkjaforseta í nóvember
1985 - fyrsta leiðtogafund stór-
veldanna í sex ár. Eftir þrjá leið-
togafundi til viðbótar komu leiðtog-
arnir saman í Moskvu í júní 1988
til að undirrita samning um útrým-
ingu meðaldrægra kjarnorkueld-
flauga.
Samskipti stórveldanna breyttust
ekki eftir að George Bush tók við
af Ronald Reagan, því náin per-
sónuleg tengsl sköpuðust bráðlega
milli Shevardnadze og James Ba-
kers, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna. Þeir leystu ýms viðkvæm
vandamál í tengslum við afvopnun-
arviðræður. I síðasta mánuði var
undimtaður samningur um fækkun
hefðbundinna vopna í Evrópu og
búist er við að gengið verði frá
samningi um að fækka langdræg-
Ferill Shevardnadze
Júlí 1985 - desember 1990
NOVEMBER 1985: Fyrsti lei&toaafundur risaveldanna í sex ár.
Aðrir sex fundir binda enda á Kalda stríðið.
APRÍL 1988: Rauði herinn kallaður heim frá Afganistan
eftir tíu ára langt stríð.
JUNI 1988: Washington-sáttmálinn um upprætingu meðal-
drægra kjarnaflauga gerður.
JANUAR 1989: Vínarráðstefnan um öryggi og samvinnu
í Evrópu (RÖSE) leggur drög að „nýrri Evrópu".
MAI 1989: Fyrsti leiðtogafundur Sovótríkjanna og Kína í 30 ár.
1989-90: Austur-Evrópu ríki kasta kommúnismanum fyrir róða.
OKTÓBER 1990: Sameining Þýskalands.
Hmter
um eldflaugum um þriðjung í febrú-
ar á komandi ár.
Shevardnadze náði einnig góðum
árangri í því að bæta samskipti
Sovétmanna og Kínveija. Viðræður
hans við kínverska embættismenn
í Peking í febrúar 1989 ruddu
brautina fyrir fund Gorbatsjovs og
Dengs Xiaopings þremur mánuðum
síðar.
Er hann gegndi embættinu köll-
uðu Sovétmenn einnig heim um
100.000 hermenn sína í Afganistan,
og í samvinnu við Bandaríkjamenn
stuðluðu þeir að friðarsamkomulagi
í sunnanverðri Afríku, sem leiddi
til brottflutnings kúbverskra her-
manna úr Angóla og sjálfstæðis
Namibíu. Þá knúðu þeir á Víetnama
um að flytja hersveitir sínar frá
Kambódíu.
Vildi segja af sér eftir drápin
í Tiblisi
Þrátt fyrir góðan árangur í ut-
anríkismálum versnaði ástandið
stöðugt heima fyrir vegna þjóða-
ólgu og efnahagskreppu.
Um fjórum árum eftir að hann
varð utanríkisráðherra var honum
falið að fara til Georgíu til að sefa
þjóðernissinna eftir að hermenn
höfðu drepið 20 mótmælendur í
höfuðborg lýðveldisins, Tiblisi, í
apríl 1989. „Við höfum lært hvern-
ig við eigum að tala við aðrar þjóð-
ir. Núna verðum við hins vegar að
læra að tala saman til að leysa eig-
in vandamál," voru meðal annars
skilaboð hans til landa sinna. Ut-
anríkisráðherrann skýrði síðar frá
því í sjónvarpsviðtali að hann hefði
viljað segja af sér til að mótmæla
drápunum en Gorbatsjov hefði
fengið hann af því.
Nú, rúmu ári síðar, virðist hins
vegar ekkert geta breytt þeirri
ákvörðun hans að segja af sér. „Ég
get ekki sætt mig við það sem er
að gerast í landinu . .. Ég segi af
mér,“ sagði hann á fulltrúaþingi
Sovétríkjanna og sakaði afturhald-
söflin um að hafa hrakið hann úr
embættinu. Harðlínumenn höfðu
vikum saman krafist afsagnar ut-
anríkisráðherrans, sakað hann um
að vera að undirbúa að senda sov-
éska hermenn í stríð við Persaflóa.
Hann hefur einnig sætt gagnrýni
fyrir hrun Varsjárbandalagsins og
sameiningu Þýskalands. Áður höfðu
harðlínumenn bolað burt Alexander
Jakovlev, helsta hugmyndafræðingi
umbótastefnu Gorbatsjovs, og um-
bótasinnanum Vadím Bakatín úr
embætti innanríkisráðherra.
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra:
Afleiðingarnar
koma í ljós með
skipan eftirmanns
Shevardnadze
JÓN Baldvin Hannibalsson ut-
anríkisráðherra sagði í símasam-
tali frá Kaupmannahöfn í gær-
kvöldi að ekki væri mikið að
segja um afsögn Shevardnadze
fyrr en vitað væri hver tæki við
af honum. Þá fyrst kæmi í ljós
hvort um raunverulega stefnu-
breytingu Sovétmanna yrði að
ræða i utanríkismálum.
„Við ræddum þetta auðvitað mik-
ið í hópi utanríkisráðherra Eystra-
saltsríkjanna hér í Kaupmannahöfn,
bæði á formlegum fundi með þeim
og í óformlegum viðræðum undir
kvöldverði. Þetta var það fyrsta sem
þeir sögðu okkur þegar við hittum
þá. í annan stað hafði verið á kreiki
orðrómur í Moskvu, og orðrómur í
Moskvu er betri en Reuter [frétta-
stofan], að þetta hafí út af fyrir sig
verið lengi í aðsigi".
„Út af fyrir sig get ég ekki mik-
ið um þessa afsögn sagt fyrr en
við höfum heyrt hver tekur við. Það
mun svara spurningunni um það
hvort þetta táknar raunverulega
stefnubreytingu. Hvort ekki er allt
með felldu. Hvort þetta er ekki eins
og það sýnist vera. Hvort hann
hafi raunverulega verið þvingaður
Jón Baldvin Hannibalsson
til afsagnar. Og hvort sá sem við
tekur kemur úr hópi harðlínumanna
og boðar þá raunverulega stefnu-
breytingu. Þessum spurningum er
ekki svarað ennþá,“ sagði Jón Bald-
vin.