Morgunblaðið - 14.03.1991, Blaðsíða 20

röer shai.i .m íiuoAa n'Mi/n aiaAjanuoHOM
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MARZ 1991
EB - Eitthvað
fyrir okkur?
Seinni grein
eftir Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur
Félagsmálasamningur Evrópu-
bandalagsins var samþykktur árið
1989 af öllum aðildarríkjum EB
að Bretlandi undanskildu. Bretar
beittu sem sagt neitunarvaldi og
þ.a.I. er félagsmálasamningurinn
ekki bindandi. Með því er ekki
hægt að kæra brot á honum til
EB-dómstólsins í Lúxemborg.
Félagsleg réttindi launafólks
Þessi samningur á að tryggja
almenn félagsleg grunnréttindi
launafólks. Það verður þó að segj-
ast eins og er að þessi réttindi eru
afskaplega takmörkuð og loðin.
Hann kveður t.d. á um að fyrir
hveija starfsgrein beri að greiða
viðeigandi laun —samkvæmt venj-
um einstakra ríkja. Allir sem úti-
lokaðir eru frá vinnumarkaði skulu
fá lágmarkstekjur og viðeigandi
félagsaðstoð — í samræmi við að-
stæður einstakra ríkja. Þá skulu
allir launþegar hafa nægjanlega
heilbrigðis- og öryggisvemd í
vinnuumhverfi sínu.
í raun er félagsmálapólitík ekki
mál EB heldur einstakra aðild-
arríkja. Þess vegna er ekki fjallað
um gamalt fólk, sjúklinga, böm
og þá sem ekki hafa tök á því að
vera á vinnumarkaði (þó þeir séu
ekki beinlínis atvinnulausir) í fé-
lagsmálasamningi EB. En fyrir
þessu er líka önnur ástæða og hún
er sú, að eins og. flest annað í
bandalaginu miðast samningurinn
við hinn fijálsa markað — í þessu
tilviki hinn fijálsa vinnumarkað.
Menn hafa sjálfsagt gert samning-
inn í þeirri góðu trú að hann næði
til flestra íbúa EB þar sem „vinn-
andi fólk“ (heimilisstörf eru ekki
vinna!) væri í meirihluta í banda-
laginu. Þetta stenst hins vegar
ekki. íbúar EB em 324 milljónir
og þar af em 140 milljónir á vinnu-
markaði eða aðeins 43%.
Verkalýðshreyfíngin, undir for-
ystu Alþýðusambands Evrópu og
með tilstyrk ýmissa flokka á Evr-
ópuþinginu, vinnur að því að gera
endurbætur á félagsmálasamn-
ingnum. Nýr samningur getur þó
ekki orðið að veraleika nema um
hann náist alger samstaða innan
Ráðherraráðs EB. Samþykki
meirihlutans dugar ekki.
Velferðin
Jacques Delors, forseti fram-
kvæmdastjómar bandalagsins,
hefur sagt að innri markaðurinn
muni ekki njóta stuðnings almenn-
ings nema hægt verði að sýna fram
á að hann hafí í för með sér sann-
anleg félagsleg gæði. Það er erfitt
að koma auga á þau i dag, en
engu að síður virðast ýmsir íslensk-
ir félagshyggjumenn gæla við þá
hugmynd að með EB verði komið
á félagslegu markaðskerfi. En
hrædd er ég um að róðurinn verði
erfiður. Innri markaði verður kom-
ið á árið 1992 á forsendum hins
fijálsa markaðskerfis. Fjármagnið
og fulltrúar þess hafa þá fengið
sitt og munu án efa verða tregir
til breytinga í anda félagshyggju.
Ef að líkum lætur mun tilkoma
innri markaðar hafa talsverð áhrif
á velferðarkerfið t.d. í Danmörku.
Ástæðan er sú að danska ríkið
hefur hingað til haft töluverðar
tekjur af sérstökum tollum á
áfengi, tóbaki, bensíni og raf-
magnstæki. Þessir tollar teljast til
viðskiptahindrana innan EB og
verða því að hverfa með innri
markaði. Þá hafa Danir lagt á
hærri virðisaukaskatt en flest ríki
í EB og komast líklega ekki hjá
því að lækka hann. Samanlagt er
áætlað að þetta muni leiða til 40
milljarða dkr. lækkunar á tekjum
ríkisins en það samsvarar 20% nið-
urskurði á opinberam útgjöldum.
Þetta hlýtur óhjákvæmilega að
leiða til niðurskurðar á dönsku
velferðarkerfi. Enn er með öllu
óútkljáð hvar þetta á að koma nið-
ur.
Þeir tollar sem Danir verða nú
að leggja af hafa auðvitað þjónað
pólitískum tilgangi. Með því að
halda verðinu háu á áfengi og tób-
aki er t.d. reynt að halda aftur af
neyslunni. Mjög margir vilja að
sams konar aðferðum verði beitt
gagnvart mengandi vörum. En því
miður, góð pólitísk markmið verða
að víkja fyrir hinum gallhörðu lög-
málum viðskiptanna.
Allt sem hér hefur verið sagt
skiptir konur veralegu máli. Lág-
launafólk, og þar af leiðandi kon-
ur, eiga meira undir velferðarkerf-
inu en hinir sem betur eru settir.
Þá ræðst staða og aðstæður
kvenna mjög af því hvernig búið
er að bömum og öldruðum í þjóðfé-
laginu.
Segja má að konur á Norðurl-
öndunum séu nokkuð vel settar
borið saman við kynsystur þeirra
í Suður-Evrópu. Það er kannski
einmitt þess vegna sem þær óttast
að innan EB muni staða þeirra
síst batna. Þær, en ekki betur sett-
ir karlar, verði látnar greiða kostn-
aðinn af því að jafna félagslega
stöðu kvenna innan EB ef til þess
kemur.
EB - Miðstýrt af körlum
Eins og flest þjóðríki er EB af-
skaplega karlstýrt, en þar við bæt-
ist að það er líka miðstýrt og ólýð-
ræðislegt. Evrópuþingið, þar sem
hinir þjóðkjörnu fulltrúar sitja,
hefur mjög lítil völd og gegnir eink-
um ráðgefandi hlutverki. Þar eiga
sæti 518 fulltráar, þar af 95 kon-
ur, og er hlutfall kvenna því 18,4%.
Með löggjafarvaldið og æðsta vald
í bandalaginu fer Ráðherraráðið
sem skipað er einum ráðherra frá
hveiju aðildarríki. Skipan þess fer
nokkuð eftir því málefni sem til
umfjöllunar er hveiju sinni. Þannig
er það stundum skipað landbúnað-
arráðherram, stundum sjávarát-
vegsráðherram o.s.frv. Þegar litið
er yfír ríkisstjórnir aðildarríkjanna
gefur það augaleið að konur era
afskaplega sjaldséðar í ráðherrar-
áðinu. Framkvæmdavaldið er í
höndum 17 manna framkvæmda-
stjórnar og mér er til efs að í þeim
hópi sé nokkur kona. í toppstöðum
í embættismannakerfí EB era kon-
ur innan við 5%. Þær eru hins veg-
ar um 70% í hópi þeirra lægstlaun-
uðu í- EB-skrifræðinu.
Á vegum EB starfa tvær skrif-
stofur sem sinna málefnum
kvenna. Önnur er á vegum jafn-
réttisnefndar EB og hlutverk henn-
ar er að móta og fylgja eftir stefnu
bandalagsins í jafnréttismálum.
Hin á að sinna upplýsingaþjónusta
um málefni kvenna. Þessar tvær
skrifstofur hafa samtals á sínum
vegum 20 starfsmenn sem ekki
getur talist mikið þegar þess er
gætt að á vegum framkvæmda-
stjómarinnar starfa 15.000 starfs-
menn og að í ríkjum EB búa 165
milljónir kvenna. Þar að auki er
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
„Vegna alls þessa er
full ástæða fyrir íslend-
inga að flýta sér hægt
í samskiptum sínum við
EB, láta ekki órök-
studda sleggjudóma og
taugaveiklun ná tökum
á sér og umfram allt -
semja ekki af sér. Við
erum ekki að missa af
neinni lest því hún verð-
ur áfram kjur á sínum
stað.“
starfandi ráðgjafanefnd um jafn-
réttismál, en í henni eiga sæti 2
fulltráar frá jafnréttisnefndum að-
ildarríkjanna auk áheyrnarfulltTúa
, frá Alþjóðavinnumálastofnuninni
(ILO) og samsvarandi samtökum
atvinnurekenda.
Konur í aðildarríkjum EB reyna
auðvitað að hafa áhrif á fram-
kvæmdastjóm bandalagsins eins
og fjölmargir aðrir hagsmunahóp-
ar. I Brussel starfar sægur af fólki
sem hefur beinlínis atvinnu af því
að tala máli þrýstihópa. Þetta eru
hinir s.k. „lobbyistar“. Tveir/tvær
slíkar vinna sérstaklega fyrir kon-
ur. Önnur er á vegum samtaka
bænda, hin á vegum Alþýðusam-
bands Evrópu. Til samanburðar
má geta þess að bílaiðnaðurinn
starfrækir 20 skrifstofur með
fjolda starfsmanna sem gæta
hagsmuna þessarar einu atvinnu-
greinar gagnvart framkvæmda-
stjóminni.
Jafnréttismál
Innan EB era nú i gildi 5 sam-
þykktir um jafnréttismál sem hafa
lagagildi, aðildarríkjunum er með
öðrum orðum skylt að laga eigin
löggjöf að þessum samþykktum.
Þessar samþykktir eru ágætar svo
langt sem þær ná, og hafa að sumu
leyti gengið lengra en íslensk jafn-
réttislög. Þannig hefur sú regla
verið í gildi hjá bandalaginu allt
frá 1976 að sömu laun skuli greidd
fyrir jafnverðmæt störf. Þá eiga
konur og karlar að njóta jafnstöðu
á vinnumarkaði og gagnvart at-
vinnutryggingum. Bein og óbein
mismunun er bönnuð en þó með
þeirri undantekningu að gefinn er
möguleiki á jákvæðri mismunum
til að auka hlut kvenna. Allt er
þetta þó heldur loðið.
Allar samþykktir EB í jafnréttis-
máium eiga það sammerkt að þær
taka aðeins til vinnumarkaðarins
og stöðu kvenna þar. Konur innan
EB hafa sótt nokkum styrk í þess-
ar samþykktir og þess má t.d.
geta að breskar konur hafa kært
530 mál fyrir EB-dómstólnum
vegna launamisréttis. Ekki alls
fyrir löngu kvað dómstóllinn svo
upp úrskurð sem markaði nokkur
tímamót. Að þessu sinni voru það
danskar konur sem nutu góðs af.
Skrifstofukonur hjá Danfoss-
verksmiðjunni kærðu atvinnurek-
anda .sinn fyrir . launamisrétti.
Dómurinn sem féll var á þá leið
að atvinnurekandinn hefði komið
upp launakerfí sem ekki væri hægt
að sjá hvernig væri uppbyggt en
hins vegar væri hægt að sýna fram
á að í því kerfi væra konur al-
mennt lægra launaðar en karlar.
Það væri ekki kvennanna að sanna
að þær væra lægra launaðar vegna
kyns síns heldur bæri atvinnurek-
andanum að sanna að kerfið
byggðist ekki á kynbundnu mis-
rétti. Það var með öðrum orðum
beitt öfugri sönnunarbyrði og um
240 konur hjá Danfoss munu að
öllum líkindum fá kauphækkun í
kjölfarið.
Efnahagsbandalaginu og stofn-
unum þess er því ekki alls varnað
í jafnréttismálum. En það er heldur
ekkert sem mælir gegn því að það
sem þar hefur verið best gert verði
okkur að fýrirmynd hér á landi.
Rök með aðild að EB
Á undanförnum árum og ára-
tugum hefur Evrópubandalagið
tekið sífelldum breytingum. Band-
alagið í dag er alls ekki þáð sama
og það var fyrir tæpum 20 áram
þegar Danir gengurí það. Á átt-
unda áratugnum gætti nokkurrar
stöðnunar, en frá miðjum síðasta
áratug hefur þróunin verið hröð
samfara þeim efnahagsbata sem
þá varð í Evrópu. Með tilkomu
innri markaðar árið 1992 verður
svo gagnger breyting á bandalag-
inu. Það sem byijaði sem stál- og
kolabandalag er á góðri leið með
að verða að efnáhagslegu og pólit-
isku bandalagi ólíkra þjóðríkja.
Enn er ekki séð fyrir endann á því
valdaframsali sem þessu fýlgir.
Þeir sem hafa sterkasta sann-
færingu fyrir því að íslendingar
eigi að gerast aðilar að EB færa
gjarnan fram þau rök að tími þjóð-
ríkjanna sé liðinn, vandamálin sem
við sé að etja í dag séu alþjóðlegs
eðlis og verði ekki leyst nema á
alþjóðavettvangi. En Evrópuband-
alagið er engin alþjóð og tilvera
þess á ekkert skylt við alþjóða-
hyggju. í EB era gömlu nýlendu-
veldin, gamla Evrópa, að styrkja
sig í samkeppninni við Bandaríkin
og Japan. Sá vandi sem heimurinn
stendur andspænis í umhverfismál-
um, vígbúnaðarmálum og málum
þróunarlanda verður ekki leystur
innan EB. Það þarf mun víðtækari
samvinnu um þau mál.
Þá hafa þau rök heyrst að með
inngö'ngu í EB verði hægt að
tryggja langþráðan stöðugleika í
íslensku efnahagslífi, þá fyrst
komist lag á íslenska hagstjóm.
Er þetta vægast sagt sérkennileg
röksemdafærsla því um leið og við
gefumst upp við að stjórna íslensku
efnahagslífi, um leið og við gef-
umst upp á því að vera efnahags-
Iega sjálfstæð og gefum frá okkur
þau stjómtæki sem við höfum í
peningamálum, eram við að leggja
framtíð íslénsks samfélags í ann-
arra hendur.
Fleiri rök hafa auðvitað heyrst
fyrir inngöngu íslands í EB en flest
svo léttvæg að þau verða ekki
gerð að umtalsefni hér.
Afstaða kvennalistans
1 stefnuskrá sinni tekur Kvenna-
listinn afstöðu gegn inngöngu ís-
lands í EB. Við höfum líka séð
ástæðu til að gjalda varhug við
þeirri aðlögun að bandalaginu sem
fylgir Evrópska efnahagssvæðinu.
Ástæðan er einföld: Við höfum
ekki heyrt nein sannfærandi rök
fyrir því að það sé íslendingum,
hvað þá íslenskum konum, til hags-
bóta að ganga inn í EB. Þá teljum
við að á EB og Evrópska efnahags-
svæðinu sé stigsmunur en ekki
eðlismunur.
Hér að framan hef ég reynt að
varpa ljósi á sitthvað sem lítill
gaumur hefur verið gefínn í um-
ræðunni um EB. Ég hef reynt að
sýna fram á að málið snýst ekki
bara um fjármagn heldur líka fólk.
í EB lýtur allt einu lögmáli — lög-
máli markaðarins. Það sem ekki
er hægt að sveigja undir þetta lög-
mál er látið liggja á milli hluta og
þar á meðal eru þættir sem era
miklir áhrifavaldar í lífí kvenna.
Það er því engin tilviljun að á