Morgunblaðið - 14.03.1991, Page 26

26 ’l&okGtlNBlADlri FIMMTUDAGUrJ'Í:' ÍÍÍrzÍ?Í991
DÓMUR BORGARDÓMS REYKJAVÍKUR í MÁLI BHMR GEGN RÍKISSJÓÐI
samningar Kjarafélags tæknifræð-
inga, Kennarasambands íslands og
Læknafélags íslands og Læknafé-
lags Reykjavíkur f.h. lausráðinna
sjúkrahússlækna og einnig kjara-
samningur vegna fastráðinna lækna.
Þessir kjarasamningar eiga það
sammerkt að ýmist var gildistími
þeirra liðinn fyrir 1. júlí 1990 eða
þeir uppsegjanlegir fyrir þann tíma.
Kjarasamningamir hafa allir að
geyma ákvæði um rétt til breytingar
á launum hækki laun annarra laun-
þega umfram þær hækkanir sem í
kjarasamningunum -eru ákveðnar.
Lagt hefur verið fram af hálfu
stefndu minnisblað hagdeildar fjár-
málaráðuneytisins um líkleg áhrif
víxlverkunar launa og verðlags í
kjölfar 4,5% launahækkunar BHMR
dags. 20. nóvember 1990 en þar
segir m.a.:
„Ein _af forsendunum í kjarasamn-
ingi ASÍ og VSÍ frá í febrúar var sú,
að launaþróun annarra launþega yrði
sú sama og gert var ráð fyrir í þeim
samningi. Á grundvelli þeirrar for-
sendu hefði 4,5% launahækkun til
BHMR fljótlega leitt til samsvarandi
hækkunar hjá ASÍ og síðan hjá BSRB.
í kjölfarið hefðu félagar í BHMR kraf-
ist sömu hækkunar á grundvelli 15.
gr. kjarasamnings þeirra og rikisins,
þar sem kveðið er á um sömu launa-
hækkanir til þeirra og annarra og síð-
an koll af koili.
Augljóst er, að án aðgerða hefði
þessi leið á skömmum tíma leitt til
mikilla víxlhækkana launa og verð-
lags, sem ómögulegt er að sjá fyrir
endann á. Þannig má reikna með, að
árshraði verðbólgunnar miðað við
verðhækkanir síðustu þriggja mánaða
hefði í árslok 1990 nálgast 30% í stað
5-6% samkvæmt forsendum febrúar-
samninganna. Þá hefði hækkunin inn-
an ársins líklega orðið 8% umfram það
sem var stefnt, þ.e. 15% í stað 6‘/2%,
sbr. eftirfarandi töflu.“
Af hálfu stefndu hafa einnig verið
lagðir fram útreikningar Þjóðhags-
stofnunar frá 3. desember 1990 um
hugsanlega verðþróun á næstu mán-
uðum, ef bráðabirgðalögin féllu úr
gildi. Utreikningar þessir eru gerðir
að beiðni forsætisráðherra. I út-
reikningunum eru ýmsir vamaglar
slegnir og niðurstöður byggðar á
mismunandi forsendum. Miðað er
við að laun hækki í janúar, mars,
maí og júní 1991 en mismunandi
mikið. Samkvæmt því er gert ráð
fyrir að hækkun verðlags í júlí 1991
á ársgrundvelli gæti orðið 22,3%,
26,9% eða 37,8% eftir því við hvaða
launahækkanir er miðað.
Af hálfu stefnanda hefur verið
lögð fram rannsókn Hagfræðistofn-
unar Háskóla íslands á áhrifum til-
tekinnar launahækkunar frá og með
1. júlí 1990 á verðbólgu næstu 12
mánuði. Tekið er fram að grundvall-
.. arforsenda sé að laun annarra laun-
þega en þeirra sem eru í BHMR
hækki ekki. Gert er ráð fyrir því að
meðallaun BHMR félaga séu frá því
að vera jöfn launum annarra til þess
að vera tvöfalt hærri. Miðað við jöfn
laun verði vægi í heildarlauna-
greiðslum 3%, og 4,5% launahækkun
hækkaði meðallaun í landinu um
0,14%. Miðað við tvöfalt hærri laun
verði vægið 5,8%, og 4,5% launa-
hækkun hækkaði meðallaun um
0,27%. Síðan segir orðrétt:
„Ef gert er ráð fyrir að meðallaun
BHMR-manna séu á bilinu meðaltal
allra til tvöfalt meðaltal þeirra sem
ekki eru i BHMR má ætla að verðlags-
áhrif 4,5% launahækkunar BHMR-
manna séu á bilinu 0,07% til 0,14% í
framfærsluvísitölu frá 1. júlí 1990 til
áramóta 1990/1991.“
Þá hefur stefnandi lagt fram
skýrslu hagfræðideildar Seðlabanka
íslands dags. 30. nóvember 1990,
sem samin var að ósk forsætisráð-
herra.
Ekki þykir ástæða til að rekja
efni skýrslunnar að öðru leyti en því
að aðalniðurstaðan er þessi:
„Það er því mat hagfræðideildar að
skynsamleg túlkun kjarasamninga
ASÍ/VSÍ feli ekki í sér vá óðaverð-
bólgu.“
Rétt er að geta þess að í tilefni
þessarar skýrslu gaf bankastjórn
Seðlabankans út yfirlýsingu. Þar
segir m.a. eftirfarandi:
„Þótt vissulega sé hægt að hafa
mismunandi skoðanir á framvindu
verðlagsmála, ef bráðabirgðalögin eru
felld, telur bankastjómin miklu meiri
hættur framundan en álit hagfræði-
deildar Seðlabankans virðist gefa í
skyn. Er bankastjórnin eindregið
þeirrar skoðunar, að umtalsverð al-
menn kauphækkun nú mundi hafa í
för með sér alvarlega röskun í verð-
lagsþróun á næstu mánuðum, sem
myndi stefna langtímamarkmiðum um
lækkun verðbólgu hér á landi í veru-
lega hættu.“
III.
í upphafi munnlegs málflutnings
var því lýst af hálfu stefnanda að
eitt meginmarkmiðið með gerð kjar-
asamnings BHMR og fjármálaráð-
herra f.h. ríkissjóðs hefði verið að
færa kjör félagsmanna í BHMR til
samræmis við kjör þeirra launþega
á almennum launamarkaði er
gegndu hliðstæðum störfum eða
hefðu sömu eða svipaða menntun,
sérhæfni og ábyrgð. Ennfremur að
loforð um leiðréttingu þessa yrðu
annað en orðin tóm, en fyrri loforð
um samræmingu af þessu tagi hefðu
margoft verið svikin. Um þessi
atriði hefðu verkfallsátökin staðið
sem hefðu verið undanfari samning-
anna. Samið hefði verið um að fé-
lagsmenn í BHMR fengju þær al-
mennu hækkanir sem yrðu á launa-
markaðinum en að auki sérstakar
hækkanir til samræmingar á launa-
kjörum. Samningurinn hefði sætt
nokkurri gagmýni félagsmanna
vegna lítillar launahækkunar, en
þeir þó sætt sig við hann vegna
ákvæðanna um samræmingu launa-
kjara.
Ríkisstjórnin hefði lýst því yfir að
öll tortryggni um að samningurinn
yrði ekki efndur væri ástæðulaus.
Alþýðusamband íslands, Vinnu-
veitendasamband íslands og Vinnu-
málasamband samvinnufélaganna
hefðu í febrúar 1990 samið um litlar
launahækkanir og í þeim samning-
um hafi hvorki verið tekið fram að
samningarnir breyttu öðrum samn-
ingum né heldur þar verið ákvæði
sem tryggt hafi að samkvæmt þeim
yrðu greiddar sömu launahækkanir
og félagar í BHMR áttu rétt á. Eft-
ir að dómur Félagsdóms gekk hafi
komið fram beinar og óbeinar kröfur
aðila vinnumarkaðarins um að
launahækkunin sem dómurinn kvað
á um yrði tekin af með bráðabirgða-
lögum.
Með 1. mgr. 2. gr. bráðabirgða-
laganna hafi verið lögfestar sömu
launahækkanir og Alþýðusamband
Islands hafi samið um, en þær launa-
hækkanir hefðu félagar í BHMR
hvort sem er fengið samkvæmt 15.
gr. kjarasamnings síns. Samkvæmt
bráðabirgðalögunum hafi félagar í
BHMR verið þeir einu sem þola hafí
mátt launalækkun, laun annarra
launþega hafi ekki lækkað.
í upphafi munnlegs málflutnings
var því lýst af hálfu- stefndu að
bráðabirgðalögin hefðu verið sett til
vamar svokallaðri þjóðarsátt, en hún
væri víðtækur samningur fjölda
aðila í þjóðfélaginu um þau efna-
hagslegu markmið að halda niðri
verðbólgu og verja kaupmátt launa.
Um kaup og kjör hafi verið samið
til lengri tíma en áður og um lágar
kauphækkanir og reynt hafi verið
að tryggja að verðhækkanir yrðu
litlar. Ríkisstjórnin hafi beitt sér
fyrir setningu laga og reglugerða til
þess að stuðla að því að markmiðum
þjóðarsáttarinnar yrði náð. Þessar
aðgerðir hafi breytt allri efnahags-
stjórnun í þjóðfélaginu. Kjarasamn-
ingamir hafí réynst grundvöllur þess
stöðugleika sem hafi ríkt, en verð-
bólga á árinu 1990 hafi aðeins verið
7,2%. í aðfararorðum bráðabirgða-
laganna sé lýst þeim markmiðum
sem átt hafí að ná. Gildistími lag-
anna sé hinn sami og þjóðarsáttar-
innar.
IV.
Af hálfu stefnanda er því haldið
fram að með setningu bráðabirgða-
laga nr. 89, 3. ágúst 1990 hafi
bráðabirgðalöggjafinn brotið gegn
2. gr., 28. gr., 67. gr. og 73. gr.
stjórnarskrárinnar, en þær eru svo-
hljóðandi:
2. gr.
Alþingi og forseti íslands fara sam-
an með löggjafarvaldið. Forseti og
önnur stjórnarvöld samkvæmt stjórn-
arskrá þessari og öðrum landslögum
fara með framkvæmdarvaldið. Dóm-
endur fara með dómsvaldið.
28. gr.
Þegar brýna nauðsyn ber til; getur
forsetinn gefið út bráðabirgðalög milli
þinga. Ekki mega þau þó ríða í bág
við stjómarskrána. Ætíð skulu þau
lögð fyrir næsta Alþingi á eftir. Nú
samþykkir Alþingi ekki bráðabirgða-
lög, og falla þau þá úr gildi.
Bráðabirgðafjárlög má ekki gefa
út, ef Alþingi hefur samþykkt fjárlög
fyrir fjárhagstímabilið.
67. gr.
Eignarrétturinn er friðhelgur. Eng-
an má skylda til að láta af hendi eign
sína, nema almenningsþörf krefji; þarf
til þess lagafýrirmæli, og komi fullt
verð fyrir.
73. gr.
Rétt eiga menn á að stofna félög í
sérhverjum löglegum tilgangi, án þess
að sækja þurfi um leyfi til þess. Ekk-
ert félag má leysa upp með stjórnar-
ráðstöfun. Þó má banna félag um sinn,
en þá verður þegar að höfða mál gegn
félaginu, til þess að það verði leyst
upp.
IV. 1
Eins og fyrr segir er því haldið
fram af hálfu stefnanda að það sé
andstætt 2. gr. stjómarskrárinnar,
sem kveður á um þrígreiningu ríkis-
valdsins, að löggjafinn geti með
setningu laga leyst ríkisvaldið undan
samningsskyldum sem staðfest hafi
verið með dómi skömmu áður að því
bæri að efna, eins og verið hafi nið-
urstaða Félagsdóms hinn 23. júlí
1990. Með setningu bráðabirgðalag-
anna hafi löggjafinn breytt endan-
legum dómi yfír ríkisvaldinu, farið
inn á valdsvið dómstóla og þar með
brotið ákvæði 2. gr. stjórnarskrár-
innar.
Af hálfu stefndu er því haldið
fram að með dómi Félagsdóms hafi
verið skýrðar 1. og 5. gr. kjarasamn-
ings BHMR og fjármálaráðherra f.h.
ríkissjóðs sem deilt hafí verið um
og með þeirri skýringu hafi dómur-
inn skapað ákveðið réttarástand.
Löggjafínn hafi ekki breytt niður-
stöðum dómsins um deiluefnið, held-
ur því réttarástandi sem af dómnum
leiddi. Þetta sé löggjafanum fyllilega
heimilt og um slíka löggjöf séu ýmis
dæmi. Ekki skiptí máli hvort löggjaf-
inn beiti þessari heimild sinni löngu
eða skömmu eftir að dómur gangi.
IV. 2
Af hálfu stefnanda er því haldið
fram að við setningu bráðabirgða-
laganna hafi ekki verið fyrir hendi
það skilyrði 28. gr. stjómarskrárinn-
ar, að brýna nauðsyn verði að bera
til setningar bráðabirgðalaga.
Samkvæmt bráðabirgðalögunum
hafí engir aðrir launþegar en félags-
menn í BHMR þurft að sæta lækkun
á launum sínum. í kjarasamningum
annarra launþega hafí ekki verið
kveðið á um það að þeir öðluðust
rétt til sömu hækkunar og félagar
í BHMR fengu frá 1. júlí 1990 sam-
kvæmt kjarasamningi sínum. Sú
fullyrðing bráðabirgðalöggjafans að
óumsamdar launahækkanir til ann-
arra launþega hafi verið að bresta
á, og í veg fyrir þær þyrfti að koma
með bráðabirgðalögum, séu rangar
og ósannaðar. Ekkert slíkt hafi blas-
að við þegar bráðabirgðalögin voru
sett. Til þess að fá sömu hækkun
og félagar í BHMR fengu frá 1.
júlí 1990 hefðu aðrir launþegar þurft
að semja um það sérstaklega við
vinnuveitendur sína með nýjum kjar-
asamningi. Fullyrðingar forsvars-
manna Vinnuveitendasambands ís-
lands og Vinnumálasambands sam-
vinnufélaganna um að viðsemjend-
um þessara samtaka yrði greidd
sama launahækkun og félagar í
BHMR höfðu fengið séu rangar,
ósannaðar og þýðingarlausar. Óljóst
sé hvemig og hvort Alþýðusamband
íslands hafi sett fram kröfu um
hækkun launa. Þegar bráðabirgða-
lögin voru sett hafi ekki verið búið
að afgreiða neinar hækkunarbeiðnir
frá ASÍ. Félagar í ASÍ hafi því ekki
öðlast neinn lögvarinn rétt til launa-
hækkana. Félagar í BHMR hafí ver-
ið þeir einu sem þann rétt hafi átt.
Þá hafi á þessum tíma verið ósamið
um aðrar forsendur kjarasamninga
sem nauðsynlegt hafi verið að semja
um samfara samningum um kaup-
hækkun. Þótt litið yrði svo á að fram
hefðu komið kröfur frá ASÍ þá sé í
þeim samtökum aðeins helmingur
launþega landsins. Aðrir launþegar
hafi ekki gert kröfu um launahækk-
un.
Þessa málsástæðu hafi stefnandi
sett fram strax í stefnu og greinar-
gerð.
Hækkun launa félaga í BHMR
hefði leitt til sáralítillar hækkunar á
heildariaunum í landinu og sama
máli hefði gegnt um aukningu verð-
bólgu. Þetta komi fram í rannsókn
Hagfræðistofnunar Háskóla Islands,
en þar sé komist að þeirri niðurstöðu
að 4,5% hækkun launa félagsmanna
í BHMR þýði 0,14 til 0,27 hækkun
meðallauna í landinu eftir því hver
hlutur þeirra launa af heildarlaunum
sé talinn. Verðbólguspár sem
stefndu byggi á séu þýðingarlausar,
enda hafi félagar í BHMR verið þeir
einu sem rétt hafi átt til kauphækk-
unar.
Ekki hafi verið bannað samkvæmt
bráðabirgðalögunum að greiða öðr-
um launþegum sömu launahækkun
frá 1. júlí til 1. september 1990. Það
hafi vinnuveitendur hins vegar ekki
gert og enginn krafist þeirrar hækk-
unar. Hækkun launa félaga í BHMR
um 4,5% geti ekki talist hafa skapað
brýna nauðsyn á setningu bráða-
birgðalaga. Þannig hafi stefndu ekki
sýnt fram á að þetta skilyrði til setn-
ingar bráðabirgðalaganna hafí verið
fyrir hendi.
Hafi verið nauðsyn á því að setja
bráðabirgðalög vegna kjarasamn-
ings BHMR í ágúst þá hafí sama
nauðsyn blasað við í febrúar 1990
þegar kjarasamningar voru gerðir.
Þá hefði átt að setja almenn lög
vegna kjarasamningsins.
Þá er því haldið fram af stefnanda
að mat á því hvort brýna nauðsyn
hafí borið til að setja bráðabirgðalög
sé ekki einvörðungu löggjafans held-
ur beri dómstólum að taka það mat
til sjálfstæðrar skoðunar sé álitaefn-
ið undir þá borið.
Almenn regla sé að mál sæti úr-
lausn dómstóla nema þau séu undan-
þegin lögsögu þeirra. Samkvæmt
þeirri reglu geti dómstólar metið
forsendur lagasetningar og einnig
forsendur úrlausna stjórnvalda. Ef
mat á hinni brýnu nauðsyn ætti að
vera alfarið hjá löggjafanum væru
heimildir dómstóla stórlega skertar.
Af hálfu stefndu er því haldið
fram, að á þeim tíma er bráðabirgða-
lögin voru sett hafi blasað við, að
laun í þjóðfélaginu myndu hækka á
víxl, að verðbólgan næði fyrra stigi
og þjóðarsáttin eyðilegðist. Hin
brýna nauðsyn hafi verið fólgin í því
að koma í veg fyrir þessa þróun.
Hækkunin sem félagar í BHMR
hafi fengið dæmda frá 1. júlí 1990
hafi verið nær hin sama og Alþýðu-
samband íslands hafi samið um fyr-
ir félaga sína frá þeim tíma til loka
samniiigstímabilsins 15. september
1991. I þeim kjarasamningi og öðr-
um kjarasamningum hafi ýmist ver-
ið ákvæði um að greidd skyldi til
viðbótar umsömdum hækkunum
sama hækkun og aðrir fengju síðar
eða samningarnir byggðir á þeirri
forsendu. Samkvæmt því hafi ASÍ
gert kröfu um sömu hækkun og fé-
lagar í BHMR hafi fengið frá 1.
júlí 1990 og VSÍ og VMS fallist á
þá kröfu. Sú afstaða vinnuveitenda
hafi átt rætur sínar í febrúarsamn-
ingunum. Þetta hafi forsætisráð-
herra verið skýrlega tjáð áður en
bráðabirgðalögin voru sett.
Félagar í BHMR hafi talið sig
eiga rétt á sömu launahækkun og
félagar í ASÍ og aðrir launþegar
samkvæmt 15. gr. kjarasamningsins
og því myndu þeir hafa gert að svo
búnu kröfu til sömu launahækkun-
ar. Slíkar víxlhækkanir á launum
hefðu leitt til mikillar aukningar á
verðbólgunni. Skipti ekki máli við
hvaða verðbólguspár sé miðað, verð-
bólgan hefði orðið það mikil að í
öllum tilvikum hefði þjóðarsáttin
verið úr sögunni. Frammi fyrir þess-
um vanda hafi stjórnvöld staðið og
orðið að bregðast við honum. Ef VSI
og VMS hefðu neitað að greiða
umkrafðar kauphækkanir hefði
þjóðarsáttinni verið rift eða samn-
ingum sagt upp þegar í stað.
Ekki hafi verið hægt að sjá fyrir
í febrúar 1990 að laun samkvæmt
þeim kjarasamningum sem þá voru
gerðir myndu hækka vegna kjara-
samnings BHMR, en ríkisstjórnin
hafi túlkað 1. gr. þess kjarasamn-
ings á þá lund að samkvæmt henni
væri ríkisstjórninni heimilt að grípa
inn í kjarasamninginn eða fresta
hækkunum samkvæmt honum.
Ríkisstjórnin hafi af þessum sök-
um ekki álitið að brýn nauðsyn væri
fyrir hendi fyrr en dómur Félags-
dóms var fallinn.
Þótt hin brýna nauðsyn hefði ver-
ið komin í ljós á tímabilinu frá því
að þjóðarsáttin var gerð þar til Al-
þingi var slitið leiði það til sömu
niðurstöðu, því að við það ástand
verði að miða sem ríki þegar bráða-
birgðalög séu sett.
Fyrir setningu bráðabirgðalag-
anna hafi verið reynt að ná samning-
Fréttamaður sjónvarps ræðir við fjármálaráðherra um það leyti sem bráðabirgðalögin á samninga
BHMR voru sett.