Morgunblaðið - 14.03.1991, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MARZ 1991
33
Ráðstafanir vegna loðnubrests:
Margslungin flétta
- segir Jón Sæmundur Sigurjónsson
BEÐIÐ hefur verið eftir því að frumvarp sjávarútvegsráðherra um
ráðstafanir vegna aflabrests í loðnuveiðum yrði afgreitt úr sjávarút-
vegsnefnd neðri deildar. Formaður nefndarinnar Jón Sæmundur Sigur-
jónsson hefur verið ásakaður um að tefja málið. En Jón Sæmundur
bendir á að þetta mál sé margslungið.
Alexander Stefánsson (F-Vl)
hefur iðulega gagnrýnt þingmenn og
Alþingi fyrir ósjálfstæði gagnvart
framkvæmdavaldinu og einstökum
ráðherrum. í umræðum í gær nefndi
hann sem dæmi að formaður sjávar-
útvegsnefndar neðri deildar hefði
sagt að hann vildi ekki afgreiða
ákveðið mál fyrr en hann hefði feng-
ið svör frá ráðherrum síns flokks.
Aðspurður upplýsti Alexander
Stefánsson í samtali við Morgunblað-
ið að þetta tiltekna mál væri frum-
varp sjávarútvegsráðherra um ráð-
stafanir vegna aflabrests í loðnuveið-
Jón Sæmundur Siguijónsson
formaður ..sjávarútvegsnefndarinnar
staðfesti við þingfréttaritara að þetta
væri rétt en vísaði því á bug að
ástæðan væri ósjálfstæði eða þjónk-
un við ráðherra. Orsökin væri
margslungin flétta nokkurra atriða.
Halldór Asgrímsson sjávarútvegs-
ráðherra hefði lagt fram í ríkisstjórn
og einnig fjárhags- og viðskiptanefnd
neðri deildar tillögur til úrlausnar á
vanda loðnuverksmiðjanna. Sam-
gönguráðherra hefði tillögur um að-
stoð við staði sem orðið hefðu fyrir
áföllum vegna loðnubrestsins. Og
verið væri að tala um að flýta
ákveðnum framkvæmdum.
Eitt af þeim verkefnum sem rætt
væri um að flýta væri að reka niður
stálþil í höfnina í Siglufirði. Sam-
gönguráðherra hefði gefið sitt sam-
þykki fyrir að framkvæmd yrði flýtt.
Siglfirðingar hefðu farið fram á
heimild til að taka lán fyrir 25 millj-
ónir til að fjármagna framkvæmdina.
En ríkissjóði er ætlað að greiða 75%
af kostnaði við hafnarframkvæmdir
og myndi svo verða um endur-
greiðslu þessa láns. Kemur því til
kasta fjárveitinganefndar.
Venja er að þingmenn kjördæmis
skrifi beiðni um samþykki fjárveit-
ingarnefndar. Páll Pétursson (F-Nv),
fyrsti þingmaður kjördæmisins hefði
hins vegar neitað að undirrita, nema
með því skilyrði að Jón Sæmundur
samþykkti beiðni til nýframkvæmda
við höfnina á Blönduósi — sem væri
niálefni alls óskylt loðnuvandanum.
Einnig hefði Páll Pétursson neitað
að skrifa undir samskonar beiðni
varðandi höfnina á Skagaströnd.
Jón Sæmundur sagði að bæði
Siglufjörður og Skagaströhd væru á
hafnaáætlun en höfnin á Blönduósi
væri ný framkvæmd. Jón Sæmundur
sagði að afstaða og tregða Páls Pét-
urssonar væru brigð. Þarna gengju
svör um hvernig bregðast skyldi við
vandanum vegna aflbrestsins ekki
upp. Óskyldum málum væri blandað
saman.
Bréf Seðlabankans hneyksli
Skoðanir Seðlabanka réttar, segir viðskiptaráðherra
STEINGRÍMUR Hermannsson forsætisráðherra sagði í umræðum á
Alþingi á þriðjudagskvöld, að bréf Seðlabankans til ríkisstjórnarinnar
um vaxtamál væri hneyksli. Fjármálaráðherra sagði í sömu umræðu
að Seðlabankinn væri kosningavél Sjálfstæðisflokksins og skýrslur og
bréf bankans væru pólitískir textar. Viðskiptaráðherra sagðist hins
vegar vera sammála skoðunum Seðlabankans um vexti í meginatriðum,
en bankinn telur bestu leiðina að vaxtalækkun að draga úr lánsfjár-
þörf rikisins.
Bréfið er skrifað 6. mars sem svar
við bréfi viðskiptaráðherra þar sem
Seðlabankanum var falið að freista
þess að ná fram lækkun raunvaxtaj
og bent á ýmsar leiðir til þess. I
svarbréfi bankans er ítrekuð sú skoð-
un, sem kom fram í greinargerð frá
31. janúar, að óráðlegt sé miðað við
ríkjandi aðstæður að þrýsta niður
vöxtum, heldur sé vænlegasta leiðin
til að lækka vexti sú að draga úr
lánsfjárþörf ríkissjóðs og annarra
opinberra aðila og loka húsnæði-
skerfínu frá 1986. Einnig ítrekaði
bankinn þá skoðun sína að banka-
vextir á Islandi séu ekki óeðlilega
háir og vaxtamunur ekki of mikill.
Steingrímur Hermannsson sagði í
þingræðunni, að þegar bankamir
hefðu hækkað vexti af óverðtryggð-
um skuldabréfum í lok janúar í
15,5%, hefðu þeir borið því við að
þetta væri gert til að raunvextirnir,
þ.e. vextir umfram verðbólgu, yrðu
þeir sömu og af verðtryggðum bréf-
um. Nú kæmi fram í tölum Seðla-
bankans og Þjóðhagsstofnunar að
verðbólgan væri 5,3% þannig að
raunvextir af óverðtryggðum bréfum
væru rúmlega 10% en raunvextir af
verðtryggðum bréfum 8%.
Forsætisráðherra sagði að nú
hefði Seðlabankinn skrifað ríkis-
stjórninni og sagt að allt væri þetta
í himnalagi þrátt fyrir að það mark-
mið, að sömu vextir yrðu á verð- og
óverðtryggðum lánum hefði alls ekki
náðst. Þetta eitt út af fyrir sig væri
hneyksli.
Umræðan var um skýrslu viðskipt-
aráðherra um vaxtamál, sem Þor-
steinn Pálsson þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins bað um. Þorsteinn sagðist
í umræðunni vera þeirrar skoðunar,
að brýnt væri að ná niður vöxtum.
En til að svo mætti vera, væri óhjá-
kvæmilegt að draga úr lánsfjáreftir-
spum opinberra aðila. Ef horfið væri
frá þeirri skipan um vaxtaákvarðan-
ir, sem nú eru í gildi, væri eins lík-
legt að það leiddi til aukinnar þenslu,
sem aftur kallaði á meiri verðbólgu
og hærri nafnvexti.
Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra
sagðist í aðalatriðum vera sammála
skýrslu Seðlabankans, en bætti við
að þar sem verðbólgan hefði reynst
enn minni að undanförnu en spáð
hefði verið, væri tímabært að freista
þess að ná niður nafnvöxtunum í ■
bönkunum og að Seðlabankinn ætti
að hafa forgöngu um það í samtölum
við bankana, eins og hann hefði lýst
sig fúsan til.
Dómurinn í BHMR-málinu
VI. 2
það samdi fyrir í febrúar 1990 fengju
4,5% hækkun á launum sínum og
fyrir jiggur að Vinnuveitendasam-
band íslands og Vinnumálasamband
samvinnufélaganna ætluðu að verða
við þeirri kröfu, enda þótt formlegar
samþykktir hefðu ekki verið um það
gerðar. Ekki höfðu komið fram kröf-
ur frá öðrum samtökum launafólks
um sömu launahækkun. Formaður
VSÍ kvað það hafa verið vitað að
kröfur frá öðrum launþegum myndu
koma fram.
Formaður Bandalags starfs-
manna ríkis og bæja var þess full-
viss að félagsmenn BSRB hefðu
gert kröfu í nóvember 1990 til sömu
launahækkunar og BHMR fékk og
fengið hana greidda, enda þótt í
kjarasamningi BSRB væri ekki
ákvæði þar um.
Forsætisráðherra kvað sér hafa
verið gerð grein fyrir þessum kröfum
launþega og viðbrögðum vinnuveit-
enda og til þess að koma í veg fyrir
víxlhækkanir launa sem leitt hefðu
til eyðileggingar á þjóðarsáttinni
hefðu bráðabirgðalögin verið sett.
Með það i huga sem að framan
er rakið verður að telja að sýnt hafi
verið fram á með nægjanlegum
hætti að nauðsyn hafi borið til setn-
ingar bráðabirgðalaganna til þess
að ná þeim stjórnmálalegu markmið-
um sem að var stefnt og lýst er í
aðfararorðum bráðabirgðalaganna.
Ekki verður séð að markmið þessi
hafi út af fyrir sig haft að geyma
neins konar ólögmæti og nauðsynin
þykir hafa verið nægilega rík til
þess að telja verði setningu bráða-
birgðalaganna innan heimildar-
marka 28. gr. stjórnarskrárinnar að
því er varðar ákvæðið um brýna
nauðsyn.
Rétt er að taka hér fram að ekki
þykir skipta máli hvort nauðsyn á
setningu laga í þessu skyni kann að
hafa legið fyrir einhvern tíma áður
en bráðabirgðalögin voru sett, því
að mat á nauðsyninni verður að
miða við setningartíma bráðabirgða-
laganna.
Með setningu bráðabirgðalaganna
létti bráðabirgðalöggjafinn ákveð-
inni greiðsluskyldu af ríkissjóði sem
hann hafði gengist undir er kjara-
samningurinn var undirritaður 18.
maí 1989. Með dómi Félagsdóms frá
23. júlí 1990 var staðfest að þessi
greiðsluskylda væri fyrir hendi. Að
til þurfti dóm Félagsdóms til þess
að setja niður þá deilu sem risið
hafði með aðilum kjarasamningsins
um skilning á samningnum, þykir
út af fyrir sig ekki skjóta loku fyrir
rétt löggjafarvaldsins til íhlutunar
um efni kjarasamningsins, en ýmis
dæmi eru til um íhlutun löggjafar-
valdsins um kaup og kjör. Þó ber
sérstaklega að hafa í huga að fjár-
málaráðherra f.h. ríkissjóðs var aðili
kjarasamningsins og af þeim sökum
verður að telja að íhlutunarrétti lög-
gjafarvaldsins séu þrengri skorður
settar en ella, enda þótt hér sé um
að ræða tvo sjálfstæða handhafa
ríkisvalds. Eftir að dómur Félags-
dóms gekk varð íhlutunin að byggj-
ast á öðrum sjónarmiðum en þeim
einum að létta greiðslubyrði af ríkis-
sjóði sem samningsaðila ætti hún
að teljast heimil.
Fallast verður á það með stefndu
að íhlutunin byggist ekki á því fyrst
og fremst að létta þeirri skyldu af
ríkissjóði að greiða 4,5% launahækk-
un til félaga í samflotsfélögum
BHMR, þótt hún hafi vissulega haft
það í för með sér, heldur einnig að
koma í veg fyrir með því móti að
aðrir launþegar í landinu fengju
greidda sömu launahækkun og laun
hækkuðu á víxl.
Lagasetning af þessu tagi verður
af þessum sökum ekki talin bijóta
gegn þrígreiningu ríkisvaldsins sem
kveðið er á um í 2. gr. stjórnarskrár-
innar.
VI. 3
Af hálfu stefnanda er því haldið
fram að 67. gr. stjórnarskrárinnar
hafi verið brotin þegar afnumin var
með bráðabirgðalögumun. s.ú 4,5%
kauphækkun sem kveðið var á um
í kjarasamningi BHMR að greidd
skyldi.
Líta verður svo á að laun manna
sem þeir eiga rétt á að fá greidd
fyrir vinnu sína samkvæmt bindandi
kjarasamningi, eins og þeim sem hér
er til að dreifa, séu eign þeirra í
skilningi 67. gr. stjórnarskrárinnar.
Ekki er um það deilt að laun sem
unnið hefur verið fyrir njóta verndar
67. gr. stjórnarskrárinnar. Laun,
sem ekki hefur verið unnið fyrir en
samið um, eru kröfuréttindi þó því
skilyrði bundin að sjálfsögðu, að
vinna skal koma á móti launagreiðsl-
um. Þessi réttindi verður að telja að
njóti verndar 67. gr. stjórnarskrár-
innar, eins og þau laun sem unnið
hefur verið fyrir. Stefnandi var ráð-
in til vinnu hjá ríkinu með sérstökum
ráðningarsamningi en hún tók laun
samkvæmt kjarasamningi BHMR.
Skal nú vikið að því hvort bráða-
birgðalöggjafínn gat, enda þótt rétt-
ur til launa sé eign samkvæmt 67.
gr. stjórnarskrárinnar, skert þau
bótalaust, en sú er málsástæða
stefndu.
Líta verður svo á að löggjafanum
sé heimilt undir vissum kringum-
stæðum, svo sem við framkvæmd
efnahagsstefnu, að skerða samn-
ingsbundin laun manna án þess að
bætur komi fyrir. Sú heimild er þó
ákveðnum skilyrðum bundin og
verður að telja hin helstu þau, að
skerðingin sé almenn, ekki úr hófi,
ekki sé um beina tilfærslu verðmæta
frá einum aðila til annars að ræða,
gild rök séu færð fram fyrir nauðsyn
skerðingarinnar og að þeir hags-
munir, sem ætlunin er að vernda,
hafi mun meira vægi en hagsmunir
þeirra, sem löggjöfin beinist að. Hér
er vissulega um matskenndar við-
miðanir að ræða sem þó verður að
styðjast við.
Telja verður að í málinu hafi ver-
ið leiddar í ljós yfirgnæfandi líkur á
því, að stór hluti launþega í landinu
hefði fengið greidda sömu kaup-
hækkun og félagsmenn í BHMR,
hefðu bráðabirgðalögin ekki verið
sett. Bráðabirgðalögin leiddu til þess
að nýfengin kauphækkun félags-
manna í BHMR var tekin af og
væntanleg kauphækkun annarra
launþega var ekki greidd og snerti
þessi skerðing þannig mun fleiri
launþega en félagsmenn í BHMR.
Með þessum hætti voru ekki færð
verðmæti frá einum aðila til annars
í þeim skilningi sem verður að leggja
í það skilyrði, enda þótt launagreið-
endum sparaðist við þetta nokkurt
fé. Sú launahækkun sem af var tek-
in var nokkuð mikil miðað við þær
launahækkanir sem almennt hafði
verið samið um að kæmu til fram-
kvæmda á svipuðum tíma. Verður
þó að telja að með launaskerðing-
unni hafi ekki verið farið út fyrir
þau mörk sem setja verður skerðingu
af þessu tagi.
Þær ástæður sem fram eru færð-
ar fyrir því að launaskerðingin hafi
verið nauðsynleg eru stjórnmálalegs
eðlis. Þótt um hafi verið að ræða
all harkalegar aðgerðir löggjafar-
valdsins, m.a. þær að breyta kjara-
samningi sem ríkið var aðili að því
í hag, verður þó að telja að sýnt
hafi verið fram á, að um hafi verið
að tefla þá hagsmuni stjórnvalda að
hafa svigrúm til þess að framfylgja
ákveðinni efnahagsstefnu, með það
að markmiði að koma í veg fyrir
víxlhækkanir launa og halda verð-
lagi í skefjum. Þá hagsmuni verður
að telja það ríka að afnám þeirrar
almennu launahækkunar sem bráða-
birgðalögin kváðu á um hafi verið
réttlætanlegt.
Með vísan til þess sem að framan
er rakið, verður að telja, að sú skerð-
ing á launum sem bráðabirgðalögin
höfðu í för með sér, hafi verið innan
þeirra marka sem að framan er lýst
að setja verði skerðingu af þessu
tagi, og því hafi með henni ekki
verið brotið gegn 67. gr. stjórnar-
skrárinnar.
VI. 4
Stefnandi heldur því fram að
bráðabirgðalögin, einkum þó 2. og
4. gr. þeirra, fari í bága við 73. gr.
stjórnarskrárinnar um félagafrelsi
og einnig sáttmála Alþjóðavinnumál-
astofnunarinnar. Þessa sáttmála
beri að hafa í huga þegar 73. gr.
stjórnarskrárinnar sé skýrð, enda
þótt þeir séu ekki réttarheimildir að
íslenskum lögum.
Samkvæmt forsögu 73. gr. stjórn-
arskrárinnar er ljóst að henni var
ætlað það hlutverk að vernda rétt
manna til þess að stofna félög í lög-
legum tilgangi án þess að slík félags-
stofnun væri háð leyfi stjómvalda.
Stjórnarskrárgreinin hefur ekki ver-
ið skýrð þannig að hún verndi rétt
manna til að neita að ganga í félag
eða halda félagsaðild áfram. Enn.
síður verður greinin skýrð svo að
hún verndi menn gegn atvikum sem
skapað geta vantrú á gildi þess að
starfa í skipulögðum félagsskap til
þess að bæta kjör sín og réttindi.
Aðgerðir af viðmóta tagi þyrftu að
vera mun alvarlegra eðlis en setning
bráðabirgðalaganna til þess að vernd
73. gr. stjórnarskrárinnar geti hugs-
anlega komið til sögunnar. Sáttmál-
ar Alþjóðavinnumálastofnunarinnar
breyta hér engu um.
Verður því ekki talið að bráða-
birgðalögin bijóti í bága við 73. gr.
stjórnarskrárinnar.
Samkvæmt framansögðu verða
kröfur stefnanda ekki teknar til
greina. ,
Rétt þykir að hver aðili beri sinn
kostnað af rekstri málsins.
Dóm þennan kváðu upp Friðgeir
Björnsson yfirborgardómari, Allan
V. Magnússon borgardómari og Jón
L. Arnalds borgardómari.
Dómsorð
Stefndu, fjármálaráðherra f.h.
ríkissjóðs og menntamálaráðherra
f.h. rannsóknardeildar fisksjúkdóma
við Tilraunastöð Háskólans í meina-
fræðum, skulu vera sýknir af kröfum
stefnanda, Bjarnheiðar Guðmunds-
dóttur, í máli þessu.
Málskostnaður fellur niður.
Friðgeir Björnsson,
Allan V. Magnússon,
Jón L. Arnalds.