Morgunblaðið - 09.05.1991, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 1991
VOGAR VIÐ MÝVATN
Vog-ar. — Myndin er tekin í september 1989. í baksýn eru Gæsafjöll með hvítan fald.
eftír Krislján
Þórhallsson
Mér finnst við hæfi þegar 100
ár eru liðin frá því Hallgrímur Pét-
ursson og Ólöf Jónasdóttir fluttu
frá Grænavatni í Voga, að geta lítil-
lega sögu jarðarinnar fyrir þann
tíma, enda þótt allar heimildir
mættu vera meiri. Miklar breyting-
ar hafa að sjálfsögðu orðið í Vogum
á 100 árum hvað ræktun og húsa-
kost snertir. Óg þá ekki síst fjölda
íbúa sem þar eiga heima tiú.
Ekki getur Voga í fornum sögum,
en þeir eru þó iíklega ein af upprun-
alegu jörðunum í sveitinni, sem sést
af því að þeir eiga land mikið aust-
an Geiteyjarstrandar, Kálfastrand-
ar og Garðs allt suður í Stóra hnjúk,
en þaðan eru merkin norðan við
Skessuhala við Búrfell og þaðan í
Syðri-Námakollu og síðan í Smára-
lág við Kálfstjörn. Vogar eru því
með stærstu jörðum í Mývatns-
sveit, önnur eða þriðja stærsta.
I Jarðabók Ama Magnússonar
og Páls Vídalín frá 1712 segir svo
um Voga: Eigandi, Brynjólfur Þórð-
arson að Hlíðarenda. Ábúendur,
Guðmundur Guðmundsson og Ingj-
aldur Jónsson. „Útigangur í meðal-
lagi, þó þarf roskið fé jafnan hey-
styrk og lömb mestan part fóður.
Beit fyrir 20 álna toll hjá ábúendum
á Geiteyjarströnd, og svo hefur
jafnan verið. SkógUr til kolagerðar
og eldiviðar bjarglegur, brúkast og
til heystyrks. Torfrista og stunga
bjargleg en erfitt til að sækja og
verður torfið á skipi til að flytja.
Reiðingsrista lítil. Silungsveiði í
Mývatni með lagnetjum vetur og
sumar að góðu gagni og dorgveiði
á vetrum. Eggver af önd í hólmum
í Mývatni. Uthagar eru nægir.
Hætt er kvikfé fyrir hraungjám."
Við manntal frá 1801 búa 6
manns í Vogum, þ.e. Halldór Jóns-
son húsbóndi, Guðrún Þorsteins-
dóttir kona hans, Jón Halldórsson
og Björg Halldórsdóttir, börn
þeirra. Guðrún Þoriáksdóttir og
Hallgrímur Hallgrímsson, þjónustu-
fólk.
Árið 1968 gaf ísafoldarprent-
smiðja út sögu Jóns Jónssonar frá
Vogum. Bókin er skrifuð af honum
sjálfum. Voga-Jón var fæddur 8.
september 1829 í Ytri Neslöndum.
Foreldrar hans voru Jón Jónsson,
dáinn 2. maí 1829, og Friðbjörg
Sigurðardóttir frá Sellandi í
Fnjóskadal. Þau voru vinnuhjú í
Reykjahlíð, en er Jón andaðist,
fluttist Friðbjörg að Ytri-Neslönd-
um, og ól barn sitt þar. Voga-Jón
var annað barn þeirra hjóna en
áður höfðu þau eignast dóttur er
Sigríður hét, fædd 14. ágúst 1826.
Hún giftist Sveini Þórarinssyni
amtskrifara á Möðruvöllum. Eign-
uðust þau mörg börn þar á meðal
sr. Jón Sveinsson, — Nonna, hinn
heimskunna unglingabókahöfund.
Voga-Jón var vel gefinn maður og
langt á undan sinni samtíð um
margt. Jón var fríður maður í sjón,
með dökkt hár en bjartur í andliti
og glaðlegur í viðmóti. Hann kvænD
ist 28. júní 1854 Guðrúnu Árnadótt-
ur frá Sveinsströnd. Hófu þau bú-
skap í Vogum við sæmileg efni og
áttu þar heima í 11 ár.
Jón segir, „faðir minn var 34 ára
að aldri er hann lést, og hafði þá
verið kvæntur móður minni í þijú
og hálft ár. Nú hafði faðir minn
unnið hjá Þorsteini gamla í Reykja-
hlíð allt frá æskuárum, m.a. verið
feijumaður yfir Jökulsá á Fjöllum.
Þess vegna gaf Þorsteinn frændi
hans honum, eða arfleiddi hann á
dánardægri, hálfa landareign Voga
„Það er aðeins þessi
hluti Mývatns sem er
ekki þakinn ís á vetrum.
Þess vegna halda fugl-
arnir þangað til að leita
skjóls og fæðu þegar
vetur gengur í garð.“
ásamt húsum, en það er víðlend
jörð, góð og grasgefin. Skammt
undan landi eru hólmar og smáeyj-
ar sem heyra undir hana. Þar er
fuglalíf fjölbreytt og endur verpa
þar og unga út eggjum sínum.
Gróska er mikil og allt landið þakið
grasi og hvannstóði. Þar sem bær-
inn í Vogum stendur fast við vatn-
ið er silungsveiði stunduð. Einkum
veiðist þar urriði, sem leitar undir
land til að hrygna. Annars liggur
jörðin að ytri flóa, norð-austurhluta
Mývatns og teygir sig alla leið upp
í nærliggjandi heiðarlönd. Þar er
prýðilegt beitarland þar sem 300
sauðir og lömb ganga sjálfala allt
sumarið. Næst vatninu eru grasi
gróin engi sem gefa af sér góðan
heyfeng. Frá bænum er víðáttumik-
ið og fagurt útsýni yfir fjöllin um-
hverfis og vatnið, hólma þess og
engjar. Á vatninu er ótölulegur
fjöldi fugla allskonar tegundar,
einkum á vorin og sumrin. Nokkrar
tegundir hafast þar við allan vetur-
inn vegna þess að vatnið undan
Vogum frýs aldrei, jafnvel ekki í
hörðustu árum, því það er heitt, og
stafar af neðanjarðar vatnsæðum
sem liggja frá brenisteinsnáma-
svæðinu um 4 mílur frá Vogum.
Það er aðeins þessi hluti Mývatns
sem er ekki þakinn ís á vetrum.
Þess vegna halda fuglarnir þangað
til að leita skjóls og fæðu þegar
vetur gengur í garð. Þá endurómar
margan daginn glaðvært kvakið í
fuglunum sem synda á volgu vatn-
inu.“
Voga-Jón stundaði mikið silungs-
veiði þau ár sem hann átti heima
í Vogum. Hann segir: „Sérkennileg
veiðiaðferð sem notuð er hér í Vog-
um er kölluð „að setja niður“. Þess-
ar veiðar eru stundaðar um hinn
venjulega hrygningartíma. Þessi
aðferð er sem hér segir. Við förum
tveir á báti og höfum með net. Við
róum hægt og hljótt að ákveðnum
stöðum við ströndina skammt und-
an Vogalandi. Þar leggjum við net-
in í hálfhring utan um hrygningar-
svæðið og róum mjög hljóðlega til
að styggja ekki silunginn. Þegar
við erum búnir að leggja netin för-
um við í land og köstum steinum í
allar áttir til að reka silunginn í
netin. Að því búnu förum við aftur
um borð í bátinn og drögum netin
inn. Silungurinn er mjög næring-
arrík og góð fæða. Snemma vors
1855 byijaði ég að gera girðingu
umhverfís lítinn kartöflugarð um
30 faðma norður af bænum. Það
hafði aldrei verið áður reynt að
rækta þennan nytsama garðávöxt
heima í Vogum. Kartöfluuppskeran
reyndist vera um haustið þijár og
hálf skeppa.
Veturinn 1856 var óvenju mild-
. ur. Ég byijaði á smíði heyhlöðu
fyrir tvö kýrfóður. Um haustið fékk
ég 18 skeppur af kartöflum úr garði
mínum, og var enginn bóndi í Mý-
vatnssveit eins vel birgur af þeim
og hafði enginn komið sér upp garði
til að rækta þennan mikilvæga jarð-
ávöxt nema Pétur í Reykjahlíð. í
maí 1857 vann ég að því að koma
mér upp matjurtagarði skammt frá
bænum, þar sem ég þóttist vita að
grænmeti gæti dafnað þar í volgum
jarðveginum og betur en annars
staðar við Mývatn. Þegar þessu
verki var lokið setti ég niður kartöfl-
ur og sáði höfrum og káli í tvo
garða. Um haustið fékk ég góða
uppskeru af kartöflum og káli.
Snemma næsta vor byijaði ég að
reisa mér nýtt íbúðarhús og hafði
þar ýmsan hátt á með nýju sniði.
Þetta hús var sex og hálf stika á
lengd og fjórar á breidd. Alla inn-
viði keypti ég hjá kaupmanninum
á Húsavík og flutti heim á tveimur
áburðarhestum. Þiljaði ég síðan efri
hæð hússins, þar sem baðstofan
átti að vera. Vissi framhlið þess út
að vatninu, og var útsýni þaðan
yndislegt og víðáttumikið yfir
vatnsflötinn og allt um kring. Hinn
3. október bytjaði ég að taka upp
gijót í garð umhverfis grasvöllinn
við bæinn. Slíka grasvelli köllum
við tún í daglegu tali. Á nýársdag
1860 komu dætur Péturs bónda í
Reykjahlíð í heimsókn til mín að
hlusta á mig spila á fiðlu og skoða
myndasafn mitt. Mývatn var ísi lagt
fram í miðjan júní og fór ég því til
fiskjar á hveijum degi. Veiddi með
krókstjaka frá 20 og allt upp í 50
á dag. Var ísinn þakinn veiðimönn-
um sem sátu á kössum allan dag-
inn. Ég notaði allar stundir sem
gáfust til að hlaða gijótgarðinn
umhverfis túnið.
Sumardagurinn fyrsti 1864.
Móðir mín fór á fætur kl. fimm um
morgun til að hita kaffi. Þegar við
höfðum lokið við kaffið byijaði ég
að syngja sálma og lesa bænir. Því
næst gekk ég útfyrir bæjardyrnar
Inókel
-lofargóðu!
GRILLIÐ
Hagatorg • Sími 25033.
V
0
L
D V
E R
Kvöldverður í GriUinu er engum
Iíkur! Spennandi og listilega
framreidd máltíð, þjónusta í sérflokki
og stórkostlegt undirspil útsýnisins
gerir kvöldið ógleymanlegt.
Opið öll kvöld.
Mímisbar veitir gott upphaf og endi
á góðu kvöldi.
Opinn fimmtud.-sunnud. frá kl. 19:00.
K