Morgunblaðið - 08.10.1991, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. OKTÓBER 1991
16
r-—- i .v •—
Tiutancv
Hcílsuvörur
nútímafólks
21" -25"- 28" -35"
NICAM - STEREO
Teletext, íslenskir stafir.
Tryggðu þér framtíðartæki
frá stærsta framleiðanda

heims á myndlömpum.
HAGSTÆTT VERÐ
Góð
greiðslukjör. j
Farestvett&Co.hf
»,«111622901.
VERIÐ
VELKOMIN
í KRÆSINGARNAR HJÁ
SVÖRTU PÖNNUNNI
Nú erum við með sérstök
tilboð í hverjum mánuði
Októbertilboð
Fiskismellur
Fiskur, franskar
og remolaði 490kr.
Stórir hópar
fá gos og eftirrétt
Stórir hópar 15-50 manns sem
koma og borða hjá Svörtu
pönnunni fá gos og eftirrétt í
kaupbæti.
Breskur kynningarfrömuður og íhaldsmaður:
Stj órn Thatcher gekk allt
of langt í einkavæðingunm1
DOUGLAS Smith heitir miðaldra Breti sem nú er staddur hér landi
og er meðal kunnustu sérfræðinga í Bretlandi á sviði kynningar
fyrirtækja. Smith er hér í boði Kynningar og Markaðar og flutti
aðalræðuna á fundi á Hótel Sögu á fimmtudag um kynningarmál.
Smith fylgir íhaldsflokknum að málum og sat í borgarstjórn hverf-
isins Haringey í London í 25 ár, var borgarstjóri þess í nokkur ár.
í hverfinu býr álíka margt fólk og í Reykjavík, að sögn Smiths.
Kona hans á núna sæti í borgarsljórn, einnig fyrir íhaldsflokkinn.
Blaðamaður Morgunblaðsins ræddi við Smith um skoðanir hans á
flokkadráttum í íhaldsflokknum og einkavæðingarstefnu ríkis-
stjórnar Margaret Thatcher sem hann gagnrýnir og segir hafa
gengið út í öfgar.
„Ég hef aldrei verið stuðnings-
maður ystu hægriaflanna í flokkn-
um,” segir Smith. „Ég er félagi í
Umbótahópnum (The Tory Re-
form Group) sem er talinn vinstra
megin í flokknum, flestir vilja nú
ekki nefna þetta sínu rétta heiti
en kalla sig heldur miðjumenn.
Við erum einhvers staðar í grennd
við sjónarmið Edwards Heaths,
fyrrverandi forsætisráðherra.
Ætli ég megi ekki kallast mjög
virkur flokksmaður og þá aðallega
í hlutverki þess sem reynir að
koma málum og mönnum á fram-
færi.”
- Eru íhaldsmenn að digna í
baráttunni, er fijálshyggjan og
trúin á einkavæðingu á undan-
haldi? .
„Nú í fyrsta lagi er ekki margt
eftir til að einkavæða! Eina sviðið
sem eitthvað er rætt um að ráði
eru ríkisjámbrautimar og kola-
námurnar. Þetta er hvorttveggja
erfítt viðureignar. Hveijum er eig-
inlega hægt að selja járnbrauta-
teinana? Annars get ég nefnt
dæmi um misheppnaða stefnu í
málum jámbrautanna. Bretar em
nú að grafa göng undir Ermar-
sundið í samvinnu við Frakka.
Franska stjómin eyðir stórfé í að
leggja teina fyrir mjög hraðskreið-
ar og nýtískulegar járnbrautir sem
meðal annars eiga að þjóna
Ermarsundsleiðinni. Þeir og
reyndar Þjóðveijar líka era
ákveðnir í að notfæra sér ábatasa-
man markað í Bretlandi fyrir
framleiðslu sína og þá þurfa sam-
göngutækin að vera tilbúin í tæka
tíð. Þegar göngin verða opnuð á
næsta ári verðum við ekki búnir
að koma okkur upp neinum lestum
af þessu tagi, það er ekki einu
sinni búið að ákveða hvar teinar
fyrir þær eigi að liggja! Breska
jámbrautarfélagið hefur ekki get-
að fjárfest í þessum nýjungum
vegna þess að fyrirtækið fær eng-
an stuðning til þess frá stjórnvöld-
um og getur því ekki fjármagnað
framkvæmdirnar. Stefnan í þess-
um málum er fjarstæða, auðvitað
á ríkisvaldið að tryggja fjármagn-
ið, annars verður einfaldlega ekk-
ert úr framkvæmdinni.
Flokkurinn hefur heitið því að
huga að einkavæðingu jámbraut-
anna ef við höldum velli í næstu
kosningum sem líklega verða í
-apríl eða maí á næsta ári. Önnur
loforð um einkavæðingu hafa ekki
verið gefin. Kolanámúrnar yrðu
erfiðar í sölu vegna þess að þær
hafa verið reknar með tapi fram
á síðustu ár og kaupendur því
varla á hveiju strái.
Við erum búin að einkavæða
almenn samgöngutæki þ.e.a.s.
strætisvagna og rútur, sömuleiðis
flugvellina, ríkisflugfélagið gamla,
British Airways, rafveiturnar,
vatnsveitumar, gasfyrirtækin, og
símafélagið sem nú heitir Telecom.
Thatcher mikill leiðtogi
Sagnfræðingar eiga eftir að
telja að Margaret Thatcher hafí
verið mikil leiðtogi, að minnsta
kosti fram til 1987. Hún lét ekki
auðveldlega telja sér hughvarf í
baráttunni við verkalýðssamtökin
og það var þörf á slíkum leiðtoga
þegar hún tók við. En hennar tími
var liðinn og þess vegna féll hún,
það var ekkert samsæri sem felldi
hana. Við íhaldsmenn eigum kosn-
ingar í vændum. Fall Thatcher og
baráttan um eftirmanninn olli að
sjálfsögðu nokkram flokkadrátt-
um hjá okkur. Ein af ástæðum
þess að John Major sigraði var
að hann var talinn heppileg mál-
amiðlun sem öllum fannst vel
viðunandi. Það síðasta sem honum
kæmi til hugar núna væri að ergja
veralegan hluta flokksmanna með
því að breyta um stefnu of skyndi-
lega. Eftir kosningamar grunar
mig að hann geri miklu meiri
breytingar í áttina að sjónarmið-
um vinstriaflanna í flokknum. En
núna reynir hann að gera báðum
örmum til geðs því að fjölda
manna fínnst enn að Thatcher
hefði átt að vera áfram við völd.
Ég spái umskiptum í stefnunni
gagnvart Evrópubandalaginu, tel
að Major vilji ganga mun hraðar
til verks í átt til samrana, t.d. í
mynteiningarmálum og á fleiri
sviðum. En skilyrðið er auðvitað
að hann vinni í kosningunum.”
- fú segir að vinstriarmurinn líti
á Major sem sinn mann. En Thatc-
her studdi hann ákaft gegn Micha-
el Heseltine. Hvers vegna?
„Það er rétt, hann er okkar
maður. Ég hef þekkt John Major
í rúma tvo áratugi, hann var full-
trúi í borgarstjóm eins úthverfis-
ins í London, Lambeth. Við urðum
góðir vinir, eram báðir krik-
ketunnendur og leikum oft saman,
og ég studdi hann í leiðtogakjörinu
gegn Heseltine. Major myndi aldr-
ei segja að stefna Thatcher hafi
verið gölluð, hann gæti það varla
því að hann gegndi háum ráð-
herraembættum fyrir hana.
Thatcher studdi hann í leiðtoga-
kjörinu af því að hún taldi hann
besta kostinn af þeim sem áttu
einhveija möguleika. Ekki gat hún
stutt Heseltine sem hafði yfirgefið
stjórn Thatcher og síðan barist
gegn henni.”
- Thatcher sagði að þið vinstri-
íhaldsmenn værað blautgeðja og
þið eruð einnig sakaðir um illa
dulið dálæti á ríkisafskiptum, að
minnsta kosti í samanburði við
harðvítuga fijálshyggjumenn.
Hveiju viltu svara þessu?
„íhaldsflokkurinn hefur staðið
fyrir mikilli einkavæðingu og eng-
ir íhaldsmenn vilja aukin ríkisaf-
skipti eða miðstýringu. Þetta er
að minnsta kosti viðkvæðið en ég
er ekki viss um að raunveraleikinn
sé alveg í samræmi við það. Hátt-
settir embættismenn í ráðu-
neytunum í London hafa mikil
áhrif á flokkinn og framkvæmd
stefnunnar. Það er kaldhæðnislegt
að á Thatcherárunum hrifsaði
miðstjómarvaldið í London til sín
æ meiri völd á kostnað sveitar-
sjórna. Sem stendur geta sveitar-
sjórnir aðeins ráðstafað sjálfar
14% þess fjár sem þær afla, af-
gangurinn fer til ríkisins sem
ákveður hvernig því skuli varið.
Þetta er í andstöðu við þróunina
í öðrum Evrópulöndum, andstöðu
við þróunina hér á Islandi, skilst
mér. Á hinn bóginn hefur okkur
tekist að losa framleiðsluatvinnu-
vegina við ríkiskrumluna og hleypt
--------------------
•-I
Morgunblaðið/Kristján G. Amgrímsson
Douglas Smith: „Ridley fékk þá
flugu í höfuðið að leigubílstjórar
í London ættu ekki að vera háðir
töxtum heldur ætti að vera hægt
að semja við þá í hvert sinn”.
af stokkunum allri einkavæðing-
unni sem ég nefndi. Þetta er afar
sérkennilegt, við höfum haldið
fram á við en jafnframt aftur á
bak.
Einkavæðing á villigötum
Margir í þeim armi flokksins
sem ég tilheyri segja að sumt af
því sem var einkavætt hefði átt
að vera áfram í opinberri eigu.
Ástæðan er sú að mikilvægt
markmið, raunveraleg og frjáls
samkeppni, næst ekki og getur
varla náðst á öllum sviðum, verð-
lag og þjónusta mótast þá ekki
af markaðslögmálum. Það var allt
í lagi að einkavæða British Airwa-
ys vegna þess að fyrirtækið á í
samkeppni við önnur flugfélög og
samkeppnin verður vonandi til
þess að fargjaldaverð verður í
samræmi við eftirspurnina. En
þegar vatnsveiturnar eru einkav-
æddar eða rafveiturnar, hvar er
þá öll samkeppnin? Venjulegur
notandi á rauninni ekki aðra
möguleika en þann að kaupa þjón-
ustuna af fyrirtækinu á staðnum
eða á svæðinu, ekki fer fólk al-
mennt að grafa eigin brunn í garð-
inum eða fá sér dísilrafstöð. 1
stuttu máli, við teljum að of langt
hafi verið gengið. Niðurstaðan í
t.d. vatnsveitumálunum er að
franskir aðilar hafa keypt margar
veitnanna, verðið á þjónustunni
og laun ráðamanna fyrirtækjanna
hafa hækkað upp úr ollu valdi.
Þeir era famir að fjárfesta í hótel-
um í staðinn fyrir að gefa okkur
kost á hreinna vatni, eins og marg-
ir telja brýna þörf á, eða lækka
verðlagið.
Auðvitað eiga notendur margir
hveijir einhvem hlut í fyrirtækjun-
um en þeir ráða minnstu, hlutur
hvers er of lítill til þess. Stjórn-
völd hafa á sínum snæram eftir-
litsmenn sem eiga að reyna að
gæta hagsmuna venjulegra neyt-
enda og halda verðlagi á þjónustu
áðumefndra fyrirtækja í skefjum.
En þeim hefur reynst verkefnið
erfitt. Helst geta þeir reynt að
hóta lagasetningu ef fyrirtækin
taka ekki sönsum.
Strætisvagnaferðum fækkar
Ég helgaði mig einkum sam-
göngumálum í störfum mínum að
sveitarstjórnarmálum og get nefnt
dæmi um einkavæðingu sem ekki
á rétt á sér. Alls staðar í ríkjum
Evrópubandalagsins verða stjórn-
völd að styrkja almenningssam-
göngur með fé eigi þær að vera
viðunandi. Röksemd þeirra er sú
að þar sem hagvöxtur og atvinnu-
þróun byggjast á því að hægt sé
að flytja fólk og varning hratt og
örugglega milli staða sé eðlilegt
að styrkja þessa starfsemi. Allir
hagnist á því þegar upp sé staðið
að vegakerfið sé ekki ofnotað.
Börn, gamalt fólk og fátækir geta
ekki ekið um í eigin bílum. Hvern-
ig á þetta fólk að komast til
borgarinnar ef það býr uppi í sveit?
Við höfum einkavætt samgöng-
urnar og uppskeram nú sífellt *
færri strætisvagnaferðir, hækk- ^
andi farmiðaverð og sjáum að fyr-
irtækin selja mannvirki og einkum g
lóðir sínar sem oft era verðmæt- "
ar. Reyni einhver að hefja sam-
keppni í smáum stíl beita fyrirtæk-
in öllum mætti sínum til að bijóta
viðkomandi á bak aftur, þá er
skyndilega nóg af ferðum á leiðum
samkeppnisaðilans og verðið lágt!
Sá sem reynir að byija með einn
eða tvo vagna er einfaldlega of
veikur til að hefja baráttu gegn
þessum einokunaraðferðum með
lögsókn og lætur því í minni pok-
ann. Strætisvagnafyrirtækin eru
orðin gróðafyrirtæki. Ég get nefnt
sem dæmi að einkaaðilar keyptu
fyrirtæki fyrir 900 þúsund pund
[um 90 milljónir ÍSK) af sveitar-
félagi sem ég þekki vel. Eignir
fyrirtækisins vora metnar á sjö
milljónir punda [700 milljónir *
ÍSK]. Þeir héldu áfram rekstrin- "
um, fækkuðu smám saman leið-
um, breyttu sumum hverfastöðv- g
um sínum í skrifstofuhús og ™
græddu of fjár á braskinu. Nýju
eigendumir era fjórir menn sem
stjómuðu fyrirtækinu þegar það
var í opinberri eigu. Hvar hafa
þeir eiginlega fengið þetta fé ann-
ars staðar en úr vösum mínum og
annarra skattgreiðenda? Þetta er
hættan við einkavæðingu. Þessi
ráðstöfun var andstæð öllu sem
heitir heilbrigð skynsemi.
Ég varaði við einkavæðingu í
samgöngumálunum en árangurs-
laust. Nú er ég smeykur um að
sumir kjósendur eigi eftir að launa
okkur lambið gráa. Fjöldi gamals
fólks úti á landsbyggðinni, sem g
kosið hefur íhaldsflokkinn, er ™
mjög háður strætisvagna- og rútu-
ferðum. Þessir kjósendur finna j
sárt fyrir lélegri þjónustu einka-
fyrirtækjanna.
„Hálfbijálaðir prófesorar” |
Einkavæðingin hófst á skyn-
samlegum nótum í upphafi níunda
áratugarins en endaði sem ragl.
Hugmyndin var ekki gagnrýnd að
neinu ráði en margir skoðana-
bræður mínir vora fullir efasemda,
einkum þegar líða tók á valda-
skeið Thatcher. En þú mátt ekki
gleyma að breskur forsætisráð-
herra er nánast einræðisherra í
ríkisstjóm og flokki meðan hann
heldur embættinu. Auðvitað þarf
meirihluti flokksins á þingi líka
að vera traustur. Sá harði kjarni
sem studdi Thatcher hefði auk
þess farið sínu fram hvernig sem j
við hefðum látið og þeir voru í '
meirihluta í þingflokknum. Bresk
ríkisstjóm hefur yfírleitt 350 - 400 |
þingsæti á bak við sig og má gera
ráð fyrir að um hundrað þeirra
séu annaðhort í ríkisstjórninni |
sjálfri eða gegni valdamiklum
embættum fyrir hana. Þessi hópur
er sjaldan reiðubúinn að hætta
völdum sínum með því að ganga
gegn forsætisráðherranum.
Margar af hugmyndunum um