Morgunblaðið - 08.12.1991, Page 32

32
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 1991
Bókín um Sigurð
Guðmundsson
List og hönnun
Bragi Ásgeirsson
Það hafa einungis tvær bækur
komið í jólabókaflóðinu er skara
myndlistir, en-báðar eru þær mik-
ilsvert framlag til kynningar á ís-
lenzkum sjónmenntum, og hvor á
sinn sérstaka hátt, svo gjörólíkar
sem þær eru.
Þó er meira en hæpið að setja
bókina um Sigurð Guðmundsson
í samband við jólabókaskriðuna,
þar sem hún kom út í tilefni sýn-
ingar verka hans í Listasafni ís-
lands er opnaði 5. október og lauk
eftir framlengingu hinn 24. nóv-
ember, og gat í og með talist sýn-
ingarskrá, í öllu falli mjög gagn-
gerð og skilvirk heimild á listferli
hans.
En þetta eru sem sagt nýjar
bækur, báðar fáanlegar á jóla-
markaði og hefur þeim verið af-
bragðs vel tekið.
Bókin um Sigurð Guðmundsson
í Amsterdam, tekur fyrir listferil
hans frá upphafi og allt fram til
þess árs, en andstætt bókinni um
Guðmund Erró í París, en hér er
um að ræða hreina fræðilega út-
tekt. Fátt er sagt frá umhverfi
hans, lífí og áhrifavöldum hér
heima, eiginlega einungis með
stuttlegri og ófullkominni tilvitnun
í listamanninn sjálfan í formála
eftir Robert-Jan Muller, er nefnist
„Listamaður verður til”.
Þó er það óneitanlega dálítið á
skjön við faglega listsögu úttekt,
að gefa í skyn, að dísætar pastel-
myndir hafi opnað Sigurði dyr
Myndlista- og handíðaskólans og
segja frá (ímynduðum) tannförum
Maríu Callas á hálsi Jóns Engil-
berts!
Hér er verið að tæpa á hlutunum
og gefa eitthvað í skyn, er getur
gefíð útlendingum alrangar og
mjög villandi hugmyndir um ís-
lenzkt samfélag á þessum tíma.
Það er og margt í þessum form-
ála, sem trúlega vekur forvitni
ókunnugra og þessari forvitni er
alls ekki svalað að neinu marki.
Sigurður talar af nokkru yfír-
srttíBs. HIÐ ÍSŒNZKA BÓKMENNTAFÉLAG
Vr , SÍODMÍ'Ll 21 • PÖSTHÓI.F 8935 • 128 UKYKJAVÍK • SÍMI 91-679060 AÁ
%
1816 ar 1991
Höfundar
Sigurður A. Magnússon
Kristján Ámason
Þorsteinn Þorsteinsson
Patricia Kenig Curd
Eyjólfur Kjalar Emilsson
Vilhjálmur Amason
Þór Jakobsson
Guðmundur Amlaugsson
Þórarinn Guðnason
Sveinn Einarsson
Þorsteinn Gunnarsson
greiná eru:
Sigurbjöm Einarsson
Hrafnhildur Schram
Guðmundur J. Guðmundsson
Jón Sveinbjömsson
Einar Sigurbjörnsson
Ragnar Sigurðsson
Friðrik Þórðarson
Magnús A. Sigurðsson
Þorkell Sigurbjömsson
Þóra Kristjánsdóttir
Thor Vílhjálmsson
GRIKKLAND AR OG SIÐ
Skemmtilegar og fræðandi greinar
um Grikkland og griska menningu.
Grikkland hefúr löngum staðið mönnum fýrir
hugskotssjónum sem táknmynd varanlegra gilda
í lífí og list, þar sem viska og fegurð renna saman
í eitt. I fomöld var þar lagður sá grundvöllur sem
allt menntalíf Vesturlanda - listir og fræði,
heimspeki og vísindi - hefur síðan hvílt á.
Bókin Grikkland ár og síð hefur að geyma tuttugu
og fimm greinar eftir íslenska samtímamenn,
rithöfunda og fræðimenn á ýmsum sviðum. Þær
varpa ljósi á ólíka þætti griskrar menningar að
fomu og nýju. í bókinni eru einnig tveir kaflar með
ljóðaþýðingum úr fomgrísku og nýgrísku.
læti um íslenzka myndlist og
myndlistarmenn og hlýtur það að
vera hans mál, en ekki gæfi ég
slíkri umsögn háa einkunn á fræði-
legum grundvelli.
Önnur og heillegri mynd væri
vafalítið til af íslenzkri myndlist
ef hún hefði notið meiri skilnings
á þessum erfiðu árum, og harð-
duglegir einstaklingar er þá voru
virkir á listavettvangi hefðu getað
helgað sig henni óskiptir. Hér er
þeirra og lítið getið, er ótrauðir
börðust við vanmat, vanþekkingu
og skilningsleysi á alla vegu og
ruddu brautina.
Það er alltaf frekar frumstæð
tegund listasögu þegar að manna,
sem mikið kvað að á hinum ýmsu
tímabilum, og voru miklir áhrifa-
valdar og ruðningsmenn nýrra við-
horfa, er að engu getið líkt og
þeir hafí ekki verið ofan jarðar!
En svo þegar þessu sleppir og
farið er að grafa í persónueinkenn-
um Sigurðar og kryfja grundvöll
listar hans verður frásögnin um
skiljanlegri því að hér er R.J.
Muller svo og aðrir skrásetjarar á
heimavelli.
— Það er mikið rétt sem kemur
fram um Sigurð og var einkenn-
aridi fyrir kynslóð hans, hina svo-
nefndu hugmyndafræðilegu kyn-
slóð, hve þekkingin á list sam-
tímans var af skornum skammti
og kom hér til einhvers konar ár-
átta sem hafði svip af hópefli. Það
þótti beinlínis fínt að vita sem
minnst um listhræringar allt um
kring og listasöguna í heild, sem
margur gaf skít í, því að menn
lifðu og hrærðust í ég-inu.
Þetta var á tímaskeiði ótæpi-
legrar vímuefnaneyslu flestra
þeirra, er aðhylltust hugmynda-
fræðilegu listina og tilheyrandi
þörf þeirra til hvers konar sjálfs-
hyggju og sjálfsdýrkunar, svo sem
kemur svo umbúðalaust fram í
bókinni um Erró og raunar í fleiri
bókum, er segja frá tímunum.
Menn voru með margs kyns
læti og sprell til að vekja á sér
athygli, sem ekki er tiltökumál,
en það hafði þetta fólk allt sameig-
inlegt hve það var yfir sig ástfang-
ið af sjálfu sér og sannfært um
köllun sína, líkt og væri það í eld-
heitum sértrúarsöfnuði. Má jafnvel
halda því fram að mest dýrkaði
ismi þessara ára hafí verið „ego-
isminn”.
Dómgreindarleysi þessa fólks á
eigin verk var og viðbrugðið og
mátti ætla að það áliti allt list, sem
það snerti við og allár athafnir
sínar nýja og ferska list, þótt þær
hafí verið stundaðar um þúsundir
ára og ýmis almenn vitneskja var
þeim opinberun. Þannig má segja'
að heita vatnið hafí verið fundið
upp á degi hveijum allan áratug-
inn.
Þessu fylgdi auðvitað að taka
ljósmyndir, kvikmyndir og mynd-
bandsmyndir af sjálfum sér í öllum
mögulegum stellingum og við öll
möguleg tækifæri.
Fæstir þeirra sem iðkuðu þessa
tegund listar voru vel að sér hvað
hina almennu tæknilegu hlið
áhrærir og sumir þeirra kunnu
jafnvel varla að halda á blýanti. í
bókinni segir t.d. að Sigurður og
nokkrir félagar hans hafi lagt fyr-
ir sig glansmyndagerð og reynt
Sigurður Guðmundsson
að selja Ameríkönum, en það hafi
ekki gengið, og þó að útskýringar
hans hitti allt eins í mark, getur
það eins vel hafa verið af kunnátt-
uskorti, því að jafnvel glansmynd-
ir útheimta ákveðna tækni og visst
innsæi.
Eins og fyrri daginn voru marg-
ir kallaðir en fáir útvaldir og víst
er að Sigurður Guðmundsson fann
í þessum hugmyndafræðilegu
hræringum sinn listræna grund-
völl og hér virðist honum með
sanni ekki hafa skort innsæið, því
fljótlega á áttunda áratugnum fer
hann að gera eftirtektarverða hluti
í ljósmyndum og þróar smám sam-
an með sér mjög ljóðrænan og
heimspekilegan stíl, sem nær há-
marki síðast á áratugnum.
Sigurður kom fyrst fram í nýj-
um húsakynnum SÚM-hreyfingar-
innar á Vatnstíg seinni hluta fe-
brúar 1969, og strax á eftir efndi
listhópurinn til annarrar samsýn-
ingar sinnar og markaði þetta
tímamót því nú fengu samtökin
fastan samastað og tóku að
blómstra fyrir alvöru. Þetta kom
í kjölfar mikilla hræringa í ís-
lenzkri list á undangengnum
árum.
Sumt af þessu kom fram á nýaf-
staðinni sýningu, sem ég hef gert
skil á síðum blaðsins og endurtek
ég sem minnst af því hér.
— Það má alveg bóka, að um
þessa ítarlegu samantekt megi
segja það sama og margar bækur,
sem gefnar hafa verið út um lista-
menn erlendis í sambandi við viða-
miklar sýningar á lífsverki þeirra,
að hún er í sjálfu sér engu síðri
sýningunni. Því má og einnig slá
föstu, að hún kynni listamanninn
Sigurð Guðmundsson mun betur
en sýningin sjálf. Ekki þó einvörð-
ungu vegna textanna heldur mun
frekar fyrir hið yfirgripsmikla og
prýðilega úrval mynda.
Textarnir eru yfirleitt mjög
fræðilegir og þeir sem endast til
að lesa þá, verða vafalítið margs
vísari um heimspekina á bak við
hugmyndafræðilegu listina, en
þeir geta einnig ruglað aðra og
jafnvel heilaþvegið suma.
Nýkjörin stjón Baldurs,
■ AÐALFUNDUR Baldurs, fé-
lags ungra sjálfstæðimanna á
Seltjarnarnesi, var haldinn laugar-
daginn 16. nóvember sl. Á fundin-
um var Jíosin ný stjórn og er hún
þannig skipuð: Pétur Halldórsson
Blöndal, formaður, Arnar Rafn
Birgisson, varaformaður, Soffía
Ásgeirs Oskarsdóttir, gjaldkeri,
Óskar Torfi Viggósson og Jón
Björnsson meðstjórnendur. Fund-
arstjóri var Davíð Stefánsson for-
maður ungra sjálfstæðismanna.
Menn skulu þó ekki gleyma
því, að hugmyndafræðilega listin
er sama marki brennd og aðrar
stefnur og stílbrigði í listinni, að
hinar fræðilegu útskýringarnar
verða oftar en ekki til eftirá, þó
svo að menn gangi iðulega út frá
einhverri lausformaðri hugmynd í
upphafí. Hér fara menn jafnt að
eftir hugmynd sem innblæstri og
fræðileg skilgreining listrænna
athafna eins og innsetningar (In-
stallation), er einmitt í þá veru.
Engin umræða (dialog) þarf að
fara fram meðan á tilorðningu
listaverks stendur, heldur er frek-
ar um að ræða sjálfstætt skyn-
rænt ferli, sem getur krafíst skil-
greiningar og útlistunar eftir á og
staðið og fallið með henni.
í stuttu máli má segja, að Sig-
urði hafí öðrum fremur tekist að
virkja leikinn og gera hann að list-
rænni athöfn. Uppátæki hans geta
verið kostuleg og skúlptúrar hans
einkennast tíðum meira af hug-
mynd er kemur skoðandanum á
óvart, jafnvel í opna skjöldu, en
tilfínningalegri dýpt fyrir forminu.
Komi svo á annað borð fram rík
formræn kennd þá liggur það allt
eins og jafnvel fremur í efninu
sjálfu, stein- eða marmarablokk-
inni sem listamaðurinn velur, og
að vera verk handa hans.
En þetta er í kjarna sínum full-
gild aðferð, sem er mikið iðkuð
nú um stundir og hér hefur Sigurð-
ur náð að hasla sér völl á eftir-
minnilegan hátt. Þeir kaflar bók-
arinnar, sem koma frá honum
sjálfum í formi hugleiðinga, ljóða
og jafnvel spakmæla um lífíð og
tilveruna, bregða jafnvel skýrara
ljósi á listsköpun hans en útlistan-
ir fræðinganna er í bókina rita.
Hér koma fram ýmsar þverstæður
í þankagangi listamannsins, en
það þykir í sumum listhreyfingum
jafnvel fínt að breyta um skoðun
frá degi til dags, sem er auðvitað
kórrétt ef tilefni er til þess og sé
það viðkomandi eðlislægt, en ekki
gert af ásetningi og löngun til að
vera frumlegur.
Bókin svarar mörgum áleitnum
spurningum um list Sigurðar Guð-
mundssonar, er frábær kynning á
listferli hans svo að naumast hefur
betur verið gert á landi hér. Hún
er sem áður segir vel úr garði
gerð, ljósmyndir og litgreining upp
á það besta, en æskilegt hefði
verið að gefa fólki einnig kost á
að fá hana í mýkra bandi. Reynsla
mín er sú, að hinar miklu skrár
stórsýninga og safna, sem eru í
mjúkri umgjörð endast frábærlega
vel og eru að auki þjálli á milli
handanna. En þrískipta myndin
„Encore” á bls. 102-104, er hönn-
unarlegur misskilningur í slíkri
bók, því að hún skiptir henni og
verður smám saman til óþæginda
í uppflettingu. Hefði frekar átt að
vera aftast.
Svo sem fram hefur komið er
hér um samvinnuverkefni Máls og
menningar og bókaútgáfunnar
van Spijk, Venlo, í Hollandi að
ræða og er bókin bæði á ensku
og íslenzku. Fjölmargir hafa stað-
ið að útgáfunni bæði hvað texta
og ljósmyndir áhrærir, en ritstjóri
var Zsa Zsa Eyck en Aðalsteinn
Ingólfsson íslenzkaði enska text-
ann ásamt því að Sverrir Hólmars-
son þýddi brot eftir T.S. Eliot.
Hönnuður bókarinnar var Dick
Bakker, Eindhoven, setning henn-
ar fór fram í Odda, þrykking hjá
van Spijk, Venlo og steinþrykk hjá
Optiz Reprotechnik, Mönchen
Gladbach. Bókin er gefin út í 1.000
eintökum á ísler.zku, hollenzku og
þýsku en 3.000 á sænsku.
Þetta er þannig alþjóðleg fagleg
samvinna í bak og fyrir og því
þótti mér það býsna merkilegt að
uppgötva í bók þar sem svo til
hvert fótmál listamanns á lista-
brautinni er tíundað, að almennan
nafnalista vantar.
Dregið saman í hnotskurn hefur
hugmyndafræðilega listin fengið
betri kynningu með þessari bók
hér á landi og erlendis, en nokkur
listhreyfing, sem fram hefur kom-
ið á íslandi til þessa.