Morgunblaðið - 18.12.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1991
Rafkaup
ÁRMÚLA 24 *S: 681518

Meim en þú geturímyndað þér!
Skíöi og
skíóafatnoóur
100% vind- og
vatnsþéttur.
Glæsilegt úrval.
Erlendir her-
menn í Eyjafirði
Bókmenntir
Guðmundur Heiðar Frímannsson
Jón Hjaltason: Hernámsárin á
Akureyri og Eyjafirði, Bókaút-
gáfan Hólar, 1991.
Heimsstyrjöldin síðari var ör-
lagavaldur í lífi þjóða á þessari öld.
Breytingarnar, sem fylgdu henni,
komu fram með ýmsu ólíku móti í
ólíkum löndum. Þessi styrjöld var
ógæfa fyrir Þjóðveija og Japani,
en svo undarlegt sem það er, þá
virðist hún hafa orðið þeim til góðs,
‘þegar til lengdar lét, enda eru þau
nú sterkustu efnahagsveldi sam-
tímans ásamt Bandaríkjunum.
Kannski voru átökin og eftirköst
þessarar styijaldar afdrifaríkust
fyrir þjóðir Austur-Evrópu. Það er
eiginlega ekki fyrr en nú síðustu
tvö árin, að þær eru að losna undan
áhrifum hennar. Á Bretlandi var á
síðasta áratug hróflað við ýmsum
þeim eftirhreytum styijaldarinnar,
sem stóðu þeirri ágætu þjóð fyrir
þrifum.
Á íslandi komu áhrif styijaldar-
innar með öðrum hætti en annars
staðar, enda voru aðstæður hér ólík-
ar þvi, sem gerðist í löndunum
næst okkur. Mér er til dæmis til
efs, að styijöldin hafi haft_ sömu
efnahagsleg áhrif og hér á íslandi
í nokkru öðru landi. Um þetta hefur
verið fjallað með margvíslegum
hætti.
í þeirri bók, sem hér er til um-
fjöllunar, segir höfundurinn frá
stríðsárunum á Akureyri og í Eyja-
firði öllum. Eins og höfundur segir
í inngangi þá er hernámið bundið
við veru brezku hermannanna á
íslandi frá maí 1940, þar til ís-
lenzka ríkisstjórnin samdi við
bandarísku ríkisstjórnina árið 1941
um að taka að sér hervernd lands-
ins. Það var svo ekki fyrr en liðið
var á árið 1942, að brezku her-
mennimir kvöddu Eyjafjörð. í þess-
ari bók er fjallað um veru brezku
og bandarísku hermannanna á Ak-
ureyri og í Eyjafirði og öllum stríðs-
árunum gerð skil.
í bókinni eru níu kaflar auk inn-
gangs, niðurstaðna og mannanafn-
askráa. í inngangi og fyrsta kafla
er gerð grein fyrir bæjarbrag á
Akureyri og að hveiju brezku her-
mennirnir -komu árið 1940. I
niðurlagskafla bókarinnar er síðan
rakinn munurinn á brezku og
bandarísku hermönnunum og hvað
varð um eigur hersins.
í köflum tvö til níu er lýst og
skýrt, hvernig ólíkir hlutar herlífs-
ins gengu fyrir sig og hvernig þeir
tengdust íslendingum. Það er rakið,
hvar brezku hermennirnir komu sér
fyrir á Akureyri og nágrenni, hvern-
ig tilkoma hermannanna skapaði
húsnæðisskort, sem kom illa niður
á efnaminni fjölskyldum. Loft-
varnanefnd starfaði á Akureyri og
reyndi ýmsar leiðir til að koma boð-
um fljótt og vel til skila um hættu
úr lofti. Niðurstaðan úr því varð,
að kirkjuklukkurnar voru notaðar
til að boða vá úr lofti, sem olli
ýmsum erfiðleikum, þegar þurfti
að hringja klukkunum á öðrum
dögum en sunnudögum.
I einum kaflanum er lýst ferli
norskra hermanna á Akureyri, til-
drögum þess að norsk herdeild var
staðsett þar og hvað hún gerði og
hvað um hana varð. Einn af rauðu
þráðunum í gegnum bókin er sam-
búð hinna erlendu hermanna við
Akureyringa og Eyfirðinga. Það er
sagt frá ýmsum atvikum, þar sem
slettist upp á vinskapinn, en í flest-
um tilvikum, ef ekki öllum, tókst
að greiða úr vandanum. Þegar þetta
tímabil er skoðað nú, virðist mér
þó, að það sæti furðu, hve sjaldan
komu upp veruleg vandkvæði á
milli hins erlenda hers og lands-
manna.
Mér þótti merkilegast af þessum.
atriðum frásögnin af viðbrögðum
brezku hernaðaryfirvaldanna á
Siglufirði við ákalli Þjóðólfs 1. des-
ember 1940 um að bæjarbúar hefðu
engin samskipti við brezku her-
mennina. Þá brugðust hernaðaiyfir-
völdin harkalega við og sögðust
ekki þola ásakanir og ögranir af
þessu tæi. Þau bentu einnig á, að
hermennirnir sjálfir ættu erfiða tíð
meðal annars vegna loftárása Þjóð-
veija á borgina Sheffield, en ftestir
hermannanna í Siglufirði komu það-
an. Það er ástæða til að gleyma
því ekki, að hermennskan var mikið
álag fyrir flesta þá hermenn, sem
hingað komu. Skilningur á þessu
kemur ágætlega fram í ljóði Krist-
jáns frá Djúpalæk, sem ijallað er
um í bókinni.
Þetta er vel skrifuð bók og
skemmtileg aflestrar. Að baki bók-
inni liggja ítarlegar rannsóknir á
efninu og mér er ekki kunnugt um
annað verk, þar sem þessi tiltekni
þáttur styijaldaráranna hefur verið
rannsakaður. Lærdómur höfundar-
ins íþyngir ekki textanum á neinn
hátt, og ég hygg, að lesendum
hætti fremur til að láta sér sjást
yfir hann, en að hann trufli þá.
Höfundur sleppir beinum tilvísun-
Jón Hjaltason
um og neðanmálsgreinum en hefur
ítarlega heimildaskrá.
Nú er eftir að nefna þann þátt
bókarinnar, sem eykur verulega
gildi hennar, en það eru ljósmynd-
irnar. í bókinni er aragrúi ljós-
mynda kominn víða að. Á hverri
opnu bókarinnar er að minnsta kosti
ein Ijósmynd. Hver opna bókarinnar
er þannig upp sett, að vinstri síðan
hefur texta, sem nær að venjulegri
spássíu, en siðan hægra megin hef-
ur textann inn dreginn vinstra meg-
in, sem gefur pláss fyrir litlar mynd-
ir. Þessi uppsetning heppnast vel
og plássið, sem skapast, er ágæt-
lega nýtt. Sumar þær myndir, sem
þar eru, verða ef til vill óþarflega
litlar, en mér þótti ekki lýti að því.
En ég held, að í sumum myndatext-
anna sé gert ráð fyrir fullmikilli
staðþekkingu og ég er ekki viss um,
að ókunnugir átti sig fyllilega á,
hvað verið er að tala um. Kannski
hefði mátt hafa einhvers staðar í
bókinni kort af Eyjafirði og Akur-
eyri fyrir þann hóp lesenda, sem
ekki eru kunnugir staðháttum. En
þetta er góð bók, sem verðskuldar
að vera lesin.
ERFÐASKRÁIN
Verð kr. 1.580.-
Avaxtatertan frá Kjörís
Bourbon vanilluís með
ananasbitum og
kókos/marengsbotni:
og ekki spillir verðið!