Morgunblaðið - 18.12.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1991
Skemmtilegur,
einlægur og hlýr
___________Bækur________________
Gísli Jónsson
Ellert B. Schram
Eins og fólk er flest
Frjáls fjölmiðlun hf.
„Alls staðar mætir maður þörfinni
fyrir að þakka, fyrirgefa, hugga,
biðja, trúa. Jafnvel gleðin og ástin
eru stefnumót við almættið, vegna
þess að kærleikurinn er ávöxur trú-
arinna, alveg eins og fyrirgefningin
er afleiðing syndarinnar. Fyrirgef
oss vorar skuldir, svo sem vér og
fyrirgefum vorum skuldunautum.
Er hægt að segja meira? Er hægt
að fara fram á annað?“
Svona alvarlegur er hann Ellert
undir niðri, þó að oftar en hitt snúi
gamansemin að okkur, skopskynið,
jafnvel háð, en þó er hann aldrei
kaldhæðinn. Segja má að hann sé
hlýhæðinn.
Hann segist víða hafa komið við,
og það vitum við. Ég man best eft-
ir honum í knattspymu og pólitík.
Tvær myndir eru skýrastar fyrir
mér, svo að ég er ekkert hissa á
því, að hann hefur skrifað góða bók.
KR er að spila norður á Akur-
eyri, á nýja vellinum á Friðbjarnar-
túni, við lið ÍBA. Ellert er fýrirliði.
Ég man ekki hvernig leikurinn fór
eða hvemig hann var að öðru leyti
en því, hversu góður fyrirliði Ellert
var. KR-liðið snerist allt um hann
eins og hjól um ás, hlýddi vilja hans
og bendingum í einu og öllu. Hann
minnti mig á hljómsveitarstjóra.
Hin myndin er frá landsfundi
Sjálfstæðisflokksins á örlagastund.
Þær hafa nú ýmsar verið. Spennan,
sem lá í loftinu, var ólýsanleg.
Ætlaði Ellert að bjóða sig fram
gegn Geir, eða ekki? Hann steig í
stólinn, dulur á svip, og lét fundinn
standa á öndinni í 15 langar mínút-
ur. Og menn sveifiuðust fram og
aftur. Hann ætlar. Hann ætlar þá
ekki. Og að lokum ætlaði hann
ekki. Þrátt fyrir allt kapplyndið gaf
hann ekki kost á sér. Hann er í
eðli sínu maður friðar og sátta. Það
sýnir líka bókin, Eins og fólk er
flest. Hún er kannski daufust, þar
sem hann segir frá pólitíkinni. Ég
held reyndar að þar hafi hann hætt
of snemma. Mig minnir líka að
hann segi í bókinni að honum sé
ekki gefin mikil þolinmæði.
í bók Ellerts kennir margra
grasa: minningarbrot, ritgerðir,
smásögur, svipmyndir, ef unnt er
að greina þarna á milli. Bókin fer
léttilega og skemmtilega af stað,
t.d. þegar lýst er karlmennskuleysi
ungs drengs; dofnar ofurlítð um
miðbikið, en rís hæst í nokkrum
hluta undir lokin. Þar eru t.d. tvær
prýðilegar gerðar smásögur, önnur
sem ber sama heiti og bókin öll,
hin Á flótta undan fríinu. Dömufrí
er bráðsnjöll hugleiðing. En einlæg-
astur og alvarlegastur er Ellert í
bókarlok, það sem hann játar trú
sína og minnist móður sinnar á
fagran og minnisstæðan hátt. Þar
ratar hann hið þrönga einstigi milli
hlýrrar viðkvæmni og óskemmti-
legrar væmni. Fáir munu þeir vera
sem reist hafa foreldri sínu stæði-
legri bautasein en þarna er gert,
enda er bókin öll tileinkuð móður
hans.
Sá sem hér segir frá bók veit
mæta vel, að hjá þeim sem þarf að
skila efni í blað ekki sjaldnar en
vikulega, er andagiftin hvikull gest-
Ellert B. Schram
ur. Þættir Ellerts eru mjög misgóð-
ir og mér hefði ekki fundist nauð-
synlegt að taka þá alla í bókina.
En þá minnist ég þess líka að fólk
hefur, sem betur fer, afar misjafnan
smekk.
Eins og fólk er flest er þægileg
bók, auðveld lestrar, í góðu broti,
létt á höndum, læsileg uppi í rúmi,
letur skýrt og hæfilega stórt. Gam-
an er að lesa bók án þess að rekast
á prentvillur. Ég las reyndar bókina
ekki með prentvilluleit að mark-
miði, en ég sá enga og varð hissa,
þangað til ég las að Ásgrimur Páls-
son bæri ábyrgð á prófarkalestri.
Þá kannaðist ég við vinnubrögðin.
En efnið skiptir þó auðvitað
mestu. Bókin er skrifuð af einlægni
og góðvild. Engum er hallmælt eða
illt lagt til neins. Hún er hlý blanda
af gamni og alvöru, samin af þeirri
íþrótt sem gerði höfundinn að fyrir-
liða í íþróttum og stjórnmálum.
Einhvem tíma Jiefur hann kennt
óþyrmilega til. Vissum við ekki öll
fyrir löngu að húmor er úthverfa á
sársauka, eins og maðurinn sagði?
Aðstandendur þessarar bókar fá
góða einkunn frá gömlum kennara.
Skíðagallar - sniógallar
Barna- og unglingastærðir nr. 1 22-176. 2 litir.
Aðallitur fjólublár. Aðallitur bleikur.
Verð aðeins kr. 7.995,-
Fullorðinsgallar 2 litir. Ein-
litt rautt. Einlitt svart
Verð kr. 15.800,-
5% staðgreiðslu-
afsláttur
Oskyggnd lofgjörð
til náttúrunnar
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Jón Valur Jensson: Sumarljóð
1991, Goðorð, Reykjavík 1991.
Á öllum tímum hefur verið til fólk
sem er svo uppnumið af sjálfu lífs-
undrinu að það getur jafnvel tárvott
haldið á ánamaðki í hendi sér líkt
og skínandi demanti og dásamað
tilurð hans vegna hlutverks hans í
lífkeðjunni. Þetta hefur ekki verið
nein hræsni, heldur ósvikin forundr-
an sprottin af einlægni og hrein-
skilni sem varðveitt hafa ferskleika
bernskunnar og hæfileika til að hríf-
ast.
Slíkt fólk hefur augu næm og leit-
andi að fegurð náttúrunnar og
vitund þess nærist á þeim töfrum
er umlykur það í faðmi gróandi
umhverfis.
Að loknum lestri Sumarljóða 1991
sýnist mér að höfundurinn eigi skylt
við þennan hóp manna.
Ljóðin eru öll ort á síðastliðnu
sumri — eða nánar frá maílokum til
október. Höfundur hefur ferðast um
landið — frá Laugarvatni til Snæ-
fellsness og sem bergnuminn nálg-
ast íslenska náttúru, í ljóðum sínum,
Ú þeim tíma sem fegurð hennar og
tign á sér engin takmörk, síst í þeiiri
veðurblíðu sem var hér sunnanlands
í sumar.
Jón Valur yrkir og festir ljóð sín
á blað um leið eins og ferðamaður
sem hripar niður atburði dagsins,
svo allt reynist sem sannast í frá-
sögn hans:
Nú dimmir yfir
eins og nóttin sé að Ma á
svalur næðingur fer um greinar tijánna
droparnir byrja að falla einn af öðrum
af blaði í blað
blátt blekið rennur til í Ijóði mínu
ég stend upp
sting því í vasann
slíðra penna minna
og hef svo gönguna heim. (Bls. 9.)
Það er tvennt ólíkt að yrkja ljóð
eða segja sögu. Jón Valur virðist
ekki finna skil þar á milli.
Ljóðin eins og spretta fullgerð úr
hug hans, koma til að vera — til að
birtast án sérstakrar yfirvegunar
höfundarins. Oft fer það vel:
Hve hrikaleg er fegurð hraunsins
hins gráa og úfna
ogyndislegt lyngið og mosinn
sem þekur gjótur og dældir (bls. 49).
Höfundi gleymist að þegar ærin
hefur fætt afkvæmi sitt í kjöltu jarð-
Jón Valur Jensson
ar karar hún það af eðlisávísun svo
fegurð þess sést og því auðnast
lengra líf.
Það tjóir samt ekki að gera sig
stóran með umvandanir í þessu til-
viki. Það hefur forstjóri útgáfunnar,
Brynjar Viborg, séð. Svo næmur sem
hann er fyrir fegurð Ijóðmáls, hefur
hann virt þau verðmæti sem felast
í skáldskap Jóns Vals, góðleika,
barnslega aðdáun og einlæga ást á
landinu:
Um landið mitt fagra fer logi um engi og hús
sem lýsandi bál
þér, jarðneska fegurðsem frelsið og öræSn víð,
nú fagnar mín sál. (Bls. 15.)
Það er einsog ölvun af sælukennd
hafi hertekið höfundinn, þegar sum-
arið hefur verið svo gjöfult af því
sem býr allt í blómaskrúð með ið-
andi lífi. Og honum er það mikils-
vert að gefa öðrum hlutdeild í því
með sér. Ljóð hans tala líka mál sem
fólkið í landinu skilur. Eitt' lengsta
ljóðið í bókinni er þýðing á ljóði eft-
ir Langfellow, nefnjst það Sólskins-
dagur.
Það er sagt að höfundar horfi í
augu sín þegar hugverk þeirra eru
komin fyrir annarra sjónir. Eflaust
gerir Jón Valur það einnig og sér
þá það sem betur má fara í skáld-
skap hans:
Strýk stírurnar úr augunum
stirt bakið lætur finna til sín eftir ójafna
jörðina
en bjartur morgunninn ólgar og iðar
eins og öllu hafí verið gefinn lífsandi þessa
nótt.
Sumarljóð 1991 er 60 bls. og
geymir 29 ljóð og þeim er skipt nið-
ur í fjóra kafla sem hver ber sitt heiti.
Falleg er kápumyndin.
Heimskrmgla með
nútímastafsetningu
UT ER komin hjá bókaútgáfu
Máls og menningar Heimskringla
Snorra Sturlusonar, á 750 ára
ártíð höfundarins. Þetta er fyrta
útgáfa verksins með nútímastaf-
setningu.
Í kynningu útgefanda segir:
„Heimskringla er saga norskra kon-
unga frá Haraldi hárfagra (d. um
930) fram til Magnúsar Erlingssonar
(1161-1184). Fyrst er þó Ynglinga-
saga þar sem segir af forfeðrum
Noregskonunga allt frá ásunum
Óðni og Frey. Snorri Sturluson
(1178/79-1241) er nú almennt talinn
höfundur verksins, þótt hann sé
hvergi kallaður það í Heimskringlu
sjálfri, frekar en almennt tíðkaðist
um höfunda íslenskra miðaldarita.
Er óhætt að telja Heimskringlu eitt
höfuðverk íslenskra bókmennta og
Snorri er sennilega þekktasti höf-
undur sem landið hefur alið.
Þessi nýja útgáfa er í þrem bind-
um, fyrstu tvö bindin geyma texta
Heimskringlu en þriðja bindið er lyk-
ilbók með margvíslegu aukefni og
skýringum. Textinn er prentaður á
nútímastafsetningu og jafnframt eru
ýmsar fornar beygingar, einkum
sagna, færðar til nútímahorfs, en
mörgum fornum orðmyndum haldið.
í textabindunum er einnig að finna
vísnaskýringar og á spássíu eru til-
vísanir í töflur og kort lykilbókar.
í lykilbókinni er inngangur um
Snorra Sturluson, konungasögur og
Heimskringlu, auk upplýsinga um
handrit og útgáfur. Þar eru líka
prentaðir ýmsir textar úr fornum
ritum sem ætlað er að varpa ljósi á
Heimskringlu og hugmyndaheim
Snorra. Þá eru í bókinni 77 ættartöl-
ur og yfirlitsmyndir sem skýra
margt í flóknum konungserfðamál-
um verksins, svo og 97 landakort.
Aftast er dálítil orðabók og þar eru
líka ítarlegar skrár.
Ritstjórn Heimskringlu-útgáfunn-
ar var í höndum Bergljótar S.
Kristjánsdóttur, Braga Halldórsson-
ar, Jóns Torfasonar og Örnólfs
Thorssonar, en þau hafa áður átt
aðild að heildarútgáfu íslendinga
sagna og Sturlungu. Fjölmargir aðr-
ir fræðimenn hafa lagt útgáfunni
lið.“
Textabindin eru samanlagt 848
síður en lykilbókin 680 síður. Bindin
eru seld saman í öskju og var prent-
un og frágangur allur unninn í
Prentsmiðjunni Odda hf.
I
I
I
I
I
k
í
i
1
i
i
i
i
i