Morgunblaðið - 16.09.1992, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. SEPTEMBER 1992
NORRÆNT GIGTARAR 1992
Vísindasjóður til að efla
islenskar gigtarrannsóknir
eftir Helga
Valdimarsson
II. grein
Gigtarfélag íslands stendur nú
fyrir viðamikilli fjársöfnun í sér-
stakan sjóð á vegum félagsins sem
ætlaður er til að efla gigtarrann-
sóknir hérlendis. í fyrri hluta
greinarinnar var einkum fjallað um
þær gigtarrannsóknir sem stund-
aðar hafa verið á íslandi undanfar-
in ár, markmið þeirra og forsend-
ur. Hér verður fjallað um nokkur
viðfangsefni sem íslenskir vísinda-
menn geta unnið að á næstu árum
ef nægilegt fé fæst til að efla ís-
lenskar gigtarrannsóknir.
Klínískar rannsóknir
Nauðsynlegt er að endurmeta
heilsufar sem flestra einstaklinga
fyrrnefndra gigtarætta, bæði þá
sem hafa ein-
kenni um gigt-
sjúkdóma og
þá sem ekki
kenna sér
meins. Aðferð-
ir til að greina
og flokka ikt-
sýki og rauða
úlfa hafa
breyst og orðið
að mun ná-
kvæmari á nýl-
iðnum árum. Þetta endurmat gefur
jafnframt tækifæri til að safna
efniviði til erfðafræðilegra og
ónæmisfræðilegra rannsókna.
Erfðarannsóknir
Safna þarf erfðaefnum úr blóð-
frumum heilbrigðra og sjúkra með-
lima gigtarættanna og einnig úr
smærri fjölskyldum þar sem komið
hafa upp fleiri en eitt tilvik af ikt-
sýki eða rauðum úlfum. Beitt verð-
ur genaþreifurum til að kanna
byggingu þeirra gena sem eru lík-
legust til að stuðla að tilurð þess-
ara sjúkdóma. Á þennan hátt er
hægt að bera saman gerð þessara
gena hjá þeim sem eru heilbrigðir
og sjúkir í þessum fjölskyldum.
Finnist einhveijir erfðaeiginleikar,
sem eru sérkennandi fyrir veika
íjölskyldumeðlimi, er hægt að ein-
angra hlutaðeigandi gen og fjöl-
falda þau og raðgreina með svo-
nefndri PCR-tækni. Með þessu
móti er m.a. hægt að ákvarða að
hvaða leyti afurð sjúkdómsgen-
anna er frábrugðin afurð samsvar-
andi gena í ættarmeðlimum sem
eru heilbrigðir. í þessu sambandi
getur orðið mjög lærdómsríkt að
fylgjast náið með ungum ættar-
meðlimum sem eru ennþá heil-
brigðir enda þótt þeir beri sjúk-
dómsgenin. Reglubundnar rann-
sóknir á slíkum einstaklingum geta
leitt í ljós hvers konar umhverfís-
þættir (sýklar) og ónæmistruflanir
marka upphaf sjúkdómsins.
Ónæmisrannsóknir
Iktsýki. Sjúklingar með iktsýki
mynda sérstök mótefni, svonefnda
gigtarþætti. Framleiðsla þessara
gigtarþátta er líklega afleiðing
þeirrar brenglunar, sem orsakar
sjúkdóminn, en jafnframt er ljóst
að gigtarþættirnir valda að ein-
hveiju leyti þeim liðskemmdum
sem iktsýkisjúklingar fá. Greindar
hafa verið nokkrar tegundir gigt-
arþátta og benda rannsóknir sem
nýlega hafa verið gerðar hér á
íslandi til þess að ein ákveðin gerð
gigtarmótefna (tegund A) hafi
áhugaverða sérstöðu bæði hvað
varðar tilurð og gang iktsýki.
Brýnt er að fylgja þessari uppgötv-
un eftir með rannsókn á þgim
erfðaþáttum sem stjóma myndun
þessa gigtarþáttar og hafa þegar
verið gerð drög að áætlun fyrir
slíka rannsókn. Jafnframt þarf að
athuga margvíslegar aðrar mögu-
Iegar truflanir í ónæmiskerfi ein-
staklinga sem eru ennþá einkenna-
lausir en hafa erfðaupplag til að
fá iktsýki og einnig þá sem hafa
sjúkdóminn á frumstigi. Þessar
rannsóknir byggjast einkum á
notkun einstofna mótefna til að
eiginleikagreina eitilfrumur en
einnig á greiningu og mælingu
efna sem þessar frumur framleiða
við ræktun.
fyJl-<jýculfÍ*U4
Olíufyllti rafinagnsofninn frá ELFA LVI e^krefi framar!
• Þægilegur
og jafn hiti.
• Enginn bruni á
ryki sem þurrkar loftið.
• Lágur yfirborðshiti.
ELFA LVI ofnarnir
eru frameiddir í
Svíþjóð með sama
gæðastaðli og útliti og
venjulegir vatnsofnar.
Hagstætt. verð og greiðsluskilmálar
!:/■
Einar Farestveit & Co.hf.
Borgartúni 28 S 622901 og 622900
„Forsenda þess að hægt
verði að nýta áskjósan-
legar aðstæður hér-
lendis til að varpa ljósi
á orsakir gigtsjúkdóma
er að landsmenn styðji
við bakið á Gigtarfélagi
íslands við öflun fjár í
vísindasjóð félagsins.
Ef vel tekst til ætti slík-
ur sjóður að gera ís-
lenskum vísindamönn-
um kleift að hafa frum-
kvæði á alþjóðlegum
vettvangi í rannsóknum
á gigtsjúkdómum.“
Rauðir úlfar. Sjúklingar með
þennan sjúkdóm mynda margvís-
leg mótefni gegn eigin vefjum er.
mest ber þó á mótefnum gegn
ýmsum þáttum sem eru í frumu-
Helgi Valdimarsson.
kjörnunum. Rannsókn sem gerð
hefur verið hérlendis bendir ein-
dregið til þess að ákveðinn galli í
svonefndu komplímentkerfí geti
átt beinan þátt í tilurð þessa sjúk-
dóms og hefur tekist að halda ís-
lenskum sjúklingi með slíka galla
því sem næst heilbrigðum í mörg
ár með því að gefa þann komplí-
mentþátt sem skortir.
Þetta er mjög mikilvæg vitn-
eskja vegna þess að hún bendir til
þess að einn eða fleiri af þeim
erfðaeiginleikum, sem geta stuðlað
að tilurð rauðra úlfa, sé að finna
í þeim genum sem framleiða komp-
límentþætti. Jafnframt þarf að
huga að genum sem hafa áhrif á
starfsemi eitilfruma sem stýra
ónæmisviðbrögðum. Þessar frum-
ur þarf jafnframt að rannsaka með
svipuðum ónæmisfræðilegum að-
ferðum og þeim sem áður var
minnst á fyrir iktsýki. Beina þarf
þessum rannsóknum fyrst og
fremst að einkennalausum meðlim-
um ætta sem hafa arfgenga til-
hneigingu til að fá rauða úlfa og
einnig að þeim sem hafa sjúkdóm-
inn á byijunarstigi.
Meðferðar- og faralds-
fræðirannsóknir
íslendingar hafa einnig tekið
virka þátttöku í meðferðarrann-
sóknum, s.s. notkun nýrra ónæmis-
bælandi lyfja við sóragigt (psorias-
isliðagigt) auk þátttöku í alþjóðleg-
um rannsóknum með ný lyf sem
sífellt er verið að þróa við iktsýki,
slitgigt og vefjagigt. Stöðugt er
unnið að faraldsfræðirannsóknum
á útbreiðslu gigtsjúkdóma, s.s. ikt-
sýki, rauðra úlfa, herslismeina og
fjölvöðvagigtar og þörf er á slíkum
rannsóknum á beinþynningu. Ætl-
unin er að halda rannsóknarstarfi
af þessu tagi áfram hérlendis og
auka það ef fjárhagurinn leyfir.
eftirEddu
Bjarnadóttur og
Jórunni Sörensen
í 9. grein laga nr. 21/1957 um
dýravernd segir svo:
Þegar dýr eru deydd, ber að hafa
í huga að deyðing fari fram með
jafnhröðum og sársaukalitlum
hætti og frekast er völ á.
Með öðrum orðum þá er bannað
með lögum á íslandi að murka lífið
úr nokkurri skepnu. Samt virðist
það vera þegjandi samkomulag hjá
stórum híuta þjóðarinnar að þessi
lög skuli ekki gilda um öll dýr —
allra síst þau sem við teljum keppa
við okkur um fæðu. Meðal þeirra-
eru þau dýr sem við nefnum einu
nafni varga. Þeim er kennt um flest
illt sem hendir bústofn okkar eða
þau villtu dýr sem við nýtum. Refur
og minkur teljast til vargdýra.
Hvernig gengið er að þessum dýrum
er þjóðinni til vansæmdar. Lögum
samkvæmt eru þau réttdræp. Við
leyfum okkur að dæma refinn til
útrýmingar — spendýr sem átti
heima á Islandi í mörg þúsund ár
áður en menn stigu hér fæti. Og
ekki er vandað til drápsaðferða
þegar þessi dýr eiga í hlut. Allt er
leyfilegt. Greni dýranna svæld,
lagðir eru fyrir þau dýrabogar svo
eitthvað sé nefnt. Svo yfirgengilega
finnur fójk til þeirra skyldu sinnar
að þessum dýrum sé komið fyrir
kattarnef að það lætur hendur
standa fram úr ermum- svo um
munar hvert sinn er það verður
vart við mink eða ref. Fólk ræðst
að þeim með gijótkasti eða lurk og
lesa mátti á síðum dagblaðs fyrir
skömmu að hetja nokkur hafi gert
sér lítið fyrir og keyrt yfír ref. Það
er nefnilega örugg leið til þess að
verða þjóðhetja og fá birta mynd
af sér í blöðunum að kála ref eða
mink og fá svo peningaverðlaun að
auki fyrir skottið.
C-blað Morgunblaðsins sunnu-
daginn 26. júlí sl. er að miklum
hluta helgað öldruðum manni, en
samkvæmt greininni virðist eftir-
lætisiðja hans vera að drepa. Það
Edda Bjarnadóttir
er eins og rödd Skugga Sveins rymji
gegnum kallinn: „Drepum, drepum.
Aldrei skal guggna, aldrei vægja.“
í greininni kemur m.a. fram að
dýradráparinn notar fótboga sem
dýrið festist í og drukknar þegar
það brýst um og reynir í örvinglan
að losna. Þessa boga notar kallinn
þótt hann eigi kost á öðrum sem
drepa samstundis. Ekki verður á
nokkurn hátt merkt við lestur grein-
arinnar að sá sem hana ritar geri
sér ljóst, né bendi viðmælanda sín-
um á, að hér sé um ótvírætt laga-
brot að ræða. Það er nú öðru nær.
Dráparinn er hafinn til skýja og
lokaorð hans um að verðmæti lifaðs
dags séu fólgin í hversu mörgum
dýrum honum hafi tekist að murka
lífið úr eru síður en svo gagnrýnd.
Að það er þetta sem við höfum
fyrir ungu kynslóðinni sést best á
frétt í Morgunblaðinu 29. júlí sl.
Þar er frásögn af litlum börnum
sem dunda sér lengi við að pjakka
með priki í minkahvolpa með dyggri
aðstoð sumra vegfarenda, sem eiga
leið hjá, meðan aðrir láta sér nægja
ánægjuna af að horfa á atganginn.
Jórunn Sörensen
„Minkurinn og refurinn
eru lifandi verur og
eiga sinn tilverurétt.“
í frásögninni af þessum atburði
segir orðrétt: „ ... að þau hafi verið
búin að pikka svo oft í yrðlinginn
að hann hafí allur verið orðinn úf-
inn og tættur og prikið útatað í
blóði.“ í lok greinarinnar segir að
börnin hafi verið „ansi lúin eftir
þennan erfiða dag“.
Sem betur fer komast börn á síð-
ur dagblaðanna fyrir fleira en að
misþyrma dýrum. Öðru hveiju má
sjá í dagbók Morgunblaðsins mynd-
ir af börnum sem hafa unnið af
dugnaði og fórnfýsi við að safna
munum, auglýsa og halda tombólur
til ágóða fyrir allskyns góðgerðar-
starfsemi. Aldrei fylgir þó nákvæm
frásögn af mikilvægi þessarar sjálf-
boðavinnu sem sýnir skilning barn-
anna á því hversu brýnt það er að
allir leggist á eitt til að hjálpa þeim
sem eru hjálpar þurfi. Það er ekki
Esjan og teskeiðin