Morgunblaðið - 19.11.1992, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1992
Vandamál sjáv-
arútvegsins
Ríkisstyrkir og
tollar EB
eftir Baldur Péturs-
son
í grein minni 8. og 15. okt. sl.
var Qallað um ytri starfsskilyrði í
sjávarútvegi, s.s. náttúruleg skilyrði
og efnahagsleg skilyrði. I þessari
grein verður áfram íjallað um ytri
starfsskilyrði sjávarútvegs, sérstak-
lega fískvinnslunnar, nánar tiltekið,
tolla og ríkisstyrki samkeppnis-
landa, s.s. Evrópubandalagsins til
fiskvinnslu innan þess.
Ef takast á að lagfæra rekstrar-
skilyrði sjávarútvegsins í framtíð
s.s. fískvinnslunnar hér á landi verð-
ur að taka á orsökum vandamál-
anna, s.s. samkeppnismismun fisk-
vinnslu hér á landi gagnvart físk-
vinnslu EB vegna ríkisstyrkja EB,
þar sem þeir falla ekki niður með
EES-samningunum. Það er frum-
skylda stjómvalda að sjá svo um
að einstaka atvinnugreinum, s.s.
Gskvinnsiu sé ekki gróflega mis-
munað í starfsskilyrðum gagnvart
erlendum samkeppnisaðilum, s.s.
fiskvinnslu EB og/eða öðmm inn-
Iendum atvinnugreinum, s.s. útgerð,
en það misrétti er tilefni í sérstaka
umfjöllun síðar.
Stefna EB í fiskvinnslu
í sjávarútvegsstefnu EB er skýrt
kveðið á um það að nauðsynlegt sé
að efla fiskvinnslu og fullvinnslu
innan landamæra þess. Einn liður í
þessari stefnu er að tryggja hráefni
fyrir fískvinnslu innan EB með til-
tækum aðgerðum. Þau tæki sem
EB hefur notað í þessum tilgangi
eru tollar og ríkisstyrkir. Einu gild-
ir hvor leiðin er notuð, þar sem af-
leiðing beggja leiðanna er sú sama,
þ.e. gerir fískvinnslu EB mögulegt
að bjóða samsvarandi hærra verð í
óunninn físk frá öðrum löndum, s.s.
íslandi, sem tollum og ríkisstyrkjum
nemur. Það þarf því ekki að koma
á óvart að útflutningur á óunnum
físki hafí farið vaxandi á seinustu
árum. Þessi stefna er reyndar með
sömu einkennum og beint var gegn
nýlendum fyrr á árum (nýlendu-
stefna), með skelfilegum afleiðing-
um fyrir mörg hráefnislönd, þar sem
iðnþróun og fullvinnslu var í raun
haldið niðri á stigi frumframleiðslu,
með afleiðingum minni verðmæta-
sköpunar, minni hagvexti og verri
lífskjörum en ella í viðkomandi lönd-
um. Líklegt er að þessi stefna EB
eigi töluverðan þátt í því að full-
vinnsla fískafurða er svo skammt á
veg komin hér á landi sem raun ber
vitni. Einnig hefur það haft áhrif
að einhliða gagnaðgerðum íslend-
inga hefur ekki verið beitt.
Þessi stefna EB lendir verr á ís-
landi en öðrum löndum þar sem físk-
vinnsla og sjávarútvegur er marg-
falt meiri hlutfallslega á íslandi en
öðrum löndum, s.s. Noregi. Við slík-
um þvingunaraðgerðum er hægt að
bregðast á tvennan hátt, ef ekki er
hægt að ná samkomuiagi í tvíhliða-
eða alþjóðasamningum: Annars veg-
ar með sambærilegum ríkisstyrkjum
innanlands til viðkomandi greinar
(s.s. fiskvinnslunnar) eða jöfnunar-
gjöldum á það hráefni sem sam-
keppnin er um (eða kvótaskerðingu
á útfluttan óunninn fisk). Í slíkum
tiifellum sem þessum bregðast sam-
keppnislönd á Vesturlöndum nær
undantekningarlítið við á viðeigandi
hátt (nema Island, s.s. vegna físk-
vinnslu í mörg ár), til að jafna
starfsskilyrði viðkomandi atvinnu-
greina, þannig að hin „fíjálsa sam-
keppni" sé ekki stórlega brengluð
og geti því farið fram á jafnréttis-
grundvelli milli einstakra landa.
Það getur verið veruleg hætta á
því að sum lönd hreinlega útrými
eða skaði varanlega heilar atvinnu-
greinar annarra landa með stórlegri
mismunun í ytri starfsskilyrðum,
s.s. ríkisstyrkjum og tollum, ef slík-
um aðgerðum er ekki svarað í þeim
löndum sem fyrir slíku verða með
gagnaðgerðum sem vega upp mis-
mununina og óréttlætið. Forsenda
eðlilegrar atvinnu- og iðnþróunar
einstakra landa, er að ytri starfsskil-
yrði séu sem jöfnust á milli landa
og eðlileg samkeppni sé ekki stór-
lega trufluð með aðgerðum s.s. rík-
isstyrkjum og tollum. Beiti sam-
keppnislönd ríkisstyrkjum og toll-
um, ber að mæta slíku í þeim lönd-
um sem fyrir slíku verða með gagn-
aðgerðum, í samræmi við ákvæði í
alþjóðasamningum, og jafnréttis-
ákvæði stjómarskrár og innlendum
lögum öðrum.
í Noregi er ríkisstyrkjum einnig
beitt til þarlendrar fiskvinnslu (þeir
hafa íjármagn), og standa því
norskar fískvinnslur mun betur að
vígi að því leyti gagnvart EB. ísland
hefur ekki beitt neinum gagn-
aðgerðum vegna tolla og ríkis-
styrkja, s.s. jöfnunargjöldum eða
kvótaskerðingu vegna útflutts
óunnins físks. Eins og flestir vita
er núverandi 20% kvótaskerðing
vegna útflutts óunnins fisks vegna
allt annarra ástæðna, þ.e. vegna
þess að þeir sem sigldu út með óunn-
inn físk í upphafi kvótakerfís fengu
sérstakan 25% kvótabónus umfram
aðra vegna þess tíma sem fór í sigl-
ingar. Því má segja að útflutningur
sé ekki lengur sérstaklega verðlaun-
aður hjá þeim sem fengu slíka upp-
bót. Hjá þeim sem fengu ekki slíka
uppbót, má segja að um einhveija
skerðingu sé að ræða. Skerðingin
er þó hvergi nærri 20% þar sem
ekki er tekið tillit til vigtunaraðferða
erlendis og rýmunar sem nemur
allt að 10% þar sem aflinn er ekki
vigtaður áður en hann fer út. Skerð-
ingin í raun er því ekki nema 10%
hjá þeim sem fengu ekkí uppbót í
upphafi kvóta. Jafnframt skal bent
á að svokölluð Aflamiðlun jafnar á
engan hátt samkeppnismismunun
innlendrar fískvinnslu gagnvart er-
lendri vegna tolla og ríkisstyrkja
EB.
Tollar EB
Á undanfömum ámm hefur ís-
lensk fískvinnsla mátt búa við vem-
lega tolla inn á markað EB í flestum
tilfellum þó í sumum tilfellum séu
ekki tollar á físki héðan til EB (þökk
sé bókun 6), s.s. í frystum fískflök-
um, þó slíkt sé nánast undantekn-
ing. Þannig era hæstu tollar að
upphæð tæplega 20% á flök (fersk
og salt) sem jafngilda tæpum 40
kr/kg á óunninn físk. Með öðram
orðum þá getur fískvinnsla innan
EB boðið allt að 40 kr. hærra verð
Baldur Pétursson
„Tollahindranir og rík-
isstyrkir EB skerða því
samanlagt samkeppnis-
stöðu íslenskra fisk-
vinnslu allt að 40%, eða
tæplega 80 kr. á hrá-
efniskíló á óunninn fisk,
á þeim afurðum sem
tollar eru hvað hæstir
og svo hefur verið í
mörg ár.“
á hvert kg af óunnum fiski frá ís-
landi en íslensk fiskvinnsla getur
gert, vegna tolla á unnar afurðir
þeirra íslensku. Samkeppnisskerð-
ing fslensku fískvinnslunnar var og
er því allt að 20% eða jafngildi tæpra
40 kr. per hráefniskíló, einungis
vegna tolla, undanfarin mörg ári!
Þetta gildir sérstaklega um fersk
flök og saltfískframleiðslu, en gildir
í raun um greinina í heild þar sem
möguleikar greinarinnar í heild era
skertir sem þessu nemur til að fram-
leiða þessar afurðir og fleiri. Þess
vegna hefur framleiðsla þeirra ekki
verið meiri en raun ber vitni. Áhrif
ríkisstyrkja era svo þessu til viðbót-
ar! Það þar því ekki að koma á óvart
að vandamálin hafi hrannast upp í
Skipting botnfiskaflans, eftir
verkunaraðferðum, i tonnum 1981 — 1991
Ársverk í fiskiðnaði (í landi) 1981 — 1992
400-r-
lOSOOr----
10D00-
9500
9000-
BOOO'
7SOO
7000
Land-
frysting
risitl. i*i. jc..i 1392.
Söltun og
hersla
Sjófryst,
útfl.ísf.
51 52 53 54 55 56 57 85 59 90 91 92
Hcimild: Þjófthoyaabfnun
Pantaðu tíma - engin bið!
SÓLNING Smiðjuvegi 34, sími: 44880 og 43988
íslenskri fískvinnslu á undanfömum
áram.
Ríkisstyrkir EB
Til viðbótar tollum koma ríkis-
styrki EB og annarra ríkja, s.s.
Noregs til fískvinnslunnar, sem
nema milljörðum króna. Þannig
vora ríkisstyrkir EB árið 1991 til
fiskvinnslunnar 28 milljarðar og til
útgerðarinnar um 36 milljarðar eða
samanlagt um 64 milljarðar til sjáv-
arútvegs. Sé tekiö mið af aflamagni
þar og hér yrði samsvarandi styrkur
til sjávarútvegsins á íslandi um
17,6 milljarðar eða jafngildi um 1,5
milljónum kr á ársverk í sjávarút-
vegi, þ.e. fiskvinnslu og útgerð.
Þetta samsvarar u.þ.b. öllum launa-
greiðslum í fískvinnslu og útgerð
hér á landi.
Ríkisstyrkir til fiskvinnslu innan
EB samsvara því u.þ.b. 20%-25%
rekstrarstuðningi til íslenskrar fisk-
vinnslu, og því samsvarandi sam-
keppnisskerðingu gagnvart físk-
vinnslu EB. Þessi samkeppnisskerð-
ing íslensku fískvinnslunnar gagn-
vart fiskvinnslu EB vegna ríkis-
styrkja samsvarar tæpum 40 kr. per
hráefniskíló á óunninn físk!! Tolla-
hindranir og ríkisstyrkir EB, skerða
því samanlagt samkeppnisstöðu ís-
lenskra fískvinnslu allt að 40% eða
tæplega 80 kr. á hráefniskíló á
óunninn fisk á þeim afurðum sem
tollar eru hvað hæstir og svo hefur
verið í mörg ár!!! Umræður um að
fella niður aðstöðugjald, era smá-
munir í samanburði við það sem
fiskvinnslan hefur mátt þola vegna
ríkisstyrkja og tolla EB. Með gagn-
aðgerðum á því sviði má ná veru-
legri hagræðingu í samkeppnisskil-
yrðum.
Það þarf því engan að undra að
innlend fiskvinnsla hafi ekki getað
boðið sambærilegt verð í samkeppni
við fískvinnslu innan EB fyrir óunn-
inn físk. Afleiðingin er sífellt vax-
andi útflutningur á óunnum fiski
og hnignandi fiskvinnslu á íslandi,
verri nýting §árfestinga, aukinn
taprekstur, aukið atvinnuleysi (Suð-
umes 12% hjá konum) sérstaklega
í þeim greinum sem verst era sett-
ar. Þetta má bæði sjá af veralegri
aukningu í útflutning á óunnum
fiski og minnkandi hlut landvinnslu
í botnfiskaflanum um 40% (!!!) á
seinustu árum. Þetta kemur jafn-
framt fram í 30% fækkun starfs í
fískvinnslu í landi (stöðvun, gjald-
þrot) frá 1987, sem jafngildir um
3000 ársverkum eða á bilinu 4000
- 5000 störfum ef reiknað er með
hlutastörfum að einhveiju leyti.
Þetta tjón hefði ekki þurft að vera
svo veralegt sem raun ber vitni,
hefðu íslensk stjómvöld bragðist við
með viðeigandi gagnaðgerðum (ein-
hliða) fyrir löngu vegna tolla og rík-
isstyrkja EB, s.s. með sambærilegri
kvótaskerðingu eða jöfnunargjöld-
um vegna útflutts óunnins fisks.
Líklegt er að tjón þetta nemi mörg-
um milljörðum fyrir fiskvinnsluna á
undanfömum árum. Tjónið er bæði
beint og óbeint þar sem greininni
hefur verið haldið niðri á stigi frum-
framleiðslu og hún hefur því ekki
getað þróast í átt til meiri úrvinnslu
en raun ber vitni. Slíkt tjón hefur
margfölduriaráhrif yfir langan tíma
og hamlandi áhrif á hagvöxt og iðn-
þróun. Verði ekki bragðist við vegna
ríkisstyrkja 20-25% EB (sem ekki
falla niður með EES) til fískvinnsl-
unnar má búast við áframhaldandi
hnignun íslenskrar fiskvinnslu af
þessum ástæðum. Þetta gildir sér-
staklega um fískvinnslufyrirtæki
sem kaupa á mörkuðum og era án
kvóta.
Aðgerðarleysi; fiskvinnsla EB
tekin framyfir þá íslensku
Með aðgerðarleysi undanfarin
mörg ár í þessum málum, hafa þeir
aðilar (m.a. stjómvöld) sem ekki
hafa tekið á þessu misrétti, verið
að taka fískvinnslu EB fram yfír
íslenska fiskvinnslu.
I alþjóðasamningum og sam-
þykktum svo sem hjá OECD er sér-
staklega mælt með að ríkisstyrkir
hafi ekki truflandi samkeppnisáhrif
á greinar í fijálsri samkeppni. Um
þetta er t.d. ákvæði um iðnaðarvör-
ur sem nota landbúnaðarvörur sem
hráefni í fríverslunarsamningi EB
og íslands frá 1972 og núverandi
EES-samningi. Þetta er gert með
verðjöfnunargjöldum á viðkomandi