Morgunblaðið - 19.11.1992, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1992
39
Skólakerfi á villigötum?
Starfsmenntun á
framhaldsskólastigi
eftir Albert Einarsson
Fyrirkomulag skólahalds og
menntamála hefur talsvert verið til
umræðu að undanfömu. Efasemdir
eru uppi um ágajti íslenska skóla-
kerfisins, bæði grunn- og fram-
haldsskólans. Nýlegar rannsóknir
og kannanir gefa ástæðu til þess
að efast og skoða málið gaumgæfi-
' lega og eru því velkomnar jafnvel
þó þær segi ekki mikið meira og
hægt sé að túlka þær á marga vegu.
Það er deginum ljósara og hefur
verið lengi að skólakerfið er á
marga lund á villigötum. í þessari
grein ætla ég að fjalla einvörðungu
um framhaldsskólann.
Menntaskólar eða fjölbrautir
Með íjölbrautakerfinu, þ.e.
áfangaskólunum, bættist skólakerf-
inu liðsauki. Fyrir voru menntaskól-
ar með bekkjaskipulagi og nokkrir
sérskólar. Áfangaskólamir þróuð-
ust í raun án laga og annars heildar-
skipulags en þess sem þeir skópu
sjálfir. Ef markmið fjölbrautakerf-
isins hefur nokkum tímann verið
fastmótað og skýrt hefur það alla-
vega glatast og kerfið sveigst stöð-
ugt í áttina að hefðbundna mennta-
skólanum. Hafí það verið markmið-
ið var engin ástæða til þess að setja
kerfíð af stað í upphafi. Hafi mark-
miðið verið að búa til öðmvísi skóla
með önnur markmið en hefðbundna
menntaskólans, þá hefur það ekki
tekist nema að litlu leyti. Fjöl-
brautaskólarnir skila yfírgnæfandi
meirihluta nemenda sinna sömu leið
og menntaskólarnir gera og hafa
gert ágætlega, þ.e. til áframhald-
andi náms á háskólastigi. Hafí
markmið fjölbrautaskólanna verið
að nýta kosti áfangakerfisins til
þess að flétta saman almenna
menntun óg starfsmenntun og skila
nemendum út í samfélagið með
góða undirstöðu og/eða réttindi til
starfa, hefur því ekki verið náð í
aðalatriðum.
Lítill sem enginn greinarmunur
er gerður á hefðbundnum mennta-
skólum og fjölbrautaskólum, a.m.k.
eru þeir hikstalaust bomir saman
í ranpsóknum og mati á starfsem-
inni. Líklega vegna þess að þessir
skólar eru almennt taldir gegna
svipuðu hlútverki.
Samanburður ætti að vera og er
raunar ótraustur vegna þess að um
er að ræða tvennskonar skólagerðir
sem a.m.k. að hluta til hafa mjög
svo ólík markmið.
Margir áfangaskólanna flétta
saman almenna menntun og starfs-
menntun og því er ekki að leyna,
að enda þótt almenna menntunin,
þ.e. stúdentsprófsbrautirnar, sé yf-
irgnæfandi, setja starfsmennta-
brautimar svip sinn á störf þessara
skóla. Sú ofuráhersla sem lögð er
á stúdentsprófsbrautir hefur einnig
orðið til þess að draga verulega úr
þeirri nýsköpun sem áfangakerfíð
býður upp á í starfsmenntun. Þetta
gerist bæði innan skólanna sjálfra
og ekki síður með því að nám það
sem fram hefur farið í sérskólum á
framhaldsskólastigi hefur ekki orð-
ið liður í starfí íjölbrautaskólanna.
Það er nauðsynlegt að gera skýr-
ari greinarmun á hefðbundnum
menntaskólum, sem hafa það aðal-
markmið að skila nemendum til
háskólanáms, og áfangakerfisskól-
um, sem hafa það sem aðalmark-
mið að búa nemendur undir störf í
samfélaginu.
Sérskólarnir
Sérskólamir eru böm síns tíma.
Þeir urðu til við hlið menntaskól-
anna og gegndu hver fyrir sig
ákveðnu afmörkuðu hlutverki.
Stýrimannaskóli, vélskóli, iðnskóli,
sjúkraliðaskóli, o.s.frv. í mörgum
tilvikum er um einokunarskóla að
ræða, þ.e. ekki er hægt að stunda
tiltekið nám nema við viðkomandi
skóla eða með hans heimild. Með
tilkomu fjölbrautaskólanna færðist
í fýrstu aðeins iðnnámið þar inn og
síðar einstaka námsbrautir eins og
sjúkraliðanámið. Eðlilegt hefði ver-
ið að færa smám saman mestan
hluta sérskólanámsins inn í fjöl-
brautaskólana, sem hafa orðið tij
og vaxið í öllum landshlutum. í
sumum tilvikum ætti að færa náms-
svið sérskólanna ofar, þ.e. í blöndu
efri hluta framhaldsskóla og neðri
hluta háskólastigs og sameina
skóla. Þannig skapaðist svigrúm
m.a. fyrir styttri starfsmennta-
Albert Einarsson
„Hvað snertir fram-
haldsskóla í sjávar-
byggðum er það heldur
nöturleg staða að þurfa
að vísa öllum frá sem
vilja fiskvinnslumennt-
un.“
brautir í fjölbrautaskólunum sem
um leið væru aðfaranám að sérskól-
um til framhaldsnáms fyrir þá nem-
endur sem það vildu. Hinir færu
sem sérhæfðir starfsmenn út í at-
vinnulífið. Vaxandi þörf atvinnulífs-
ins fýrir menntað starfsfólk hefur
ekki verið svarað og verður ekki
með núverandi skipan mála.
Nýjar námsbrautir
Nýjar atvinnulífstengdar náms-
brautir eiga ekki auðvelt uppdráttar
Ölvun við stjórn býður hættu heim
eftirPál V.
Daníelsson
Mitt í umræðunni um þjóðar-
nauðsyn þess að allir standi saman
og búi sig til átaka til að vinna
gegn atvinnuleysi og bæta stöðu
„Tíminn líður eins og óð fluga“
sagði gamall útvarpsstarfsmaður,
Thorolf Smith, eitt sinn á góðra
vina fundi í Ríkisútvarpinu. Þá var
allt í „beinni útsendingu", eins og
stundum er sagt nú, þegar mikið
ber við. Ekkert hægt að kalla aftur
af því sem sagt var í hljóðnemann.
Töluð orð urðu ekki aftur tekin.
Miklu skipti að starfsmenn væru
vökulir og við öllu búnir. Þröng
húsakynni, erill og ferill, æfíngar
og undirbúningur fengu takmark-
aðan tíma. Allt varð að gera á hrað-
fleygri stund. Þá var eins gott að
hvergi skeikaði og traustar hendur
væru að verki í flokki tæknimanna.
í hópi þeirra var margur sem kunni
vel til verka. Einna fýrst kemur í
hugann Stefán Linnet, en hann
verður sjötugur í dag.
Stefán réðst til Ríkisútvarpsins
árið 1946. Hann hafði þá stundað
störf loftskeytamanns á togurum
hér við land, en einnig unnið um
skeið hjá bandarískri stjórnstöð
vestanhafs. Þegar Stefán réðst til
starfa hjá Ríkisútvarpinu varð það
þegar ljóst að þar fór verkmaður
góður er kappkostaði jafnan að
leysa hvert starf af lipurð og trú-
mennsku. Hann var ljúfur í lund
og léttur í máli. Háttvís í fram-
komu, en gamansamur á góðri
stund, enda á hann til þeirra að
telja, sem^höfðu hvað best skop-
atvinnuveganna og þjóðarinnar
allrar taka sig til ölkærir menn og
halda bjórhátíð og þá er hámarki
náð þegar fólk veltur út af á götum
úti og verður að fá lögreglu til að
koma því til síns heima. Þetta á
að vera þáttur í menningunni enda
við hæfí fyrst menningin, sem stað-
skyn. Þarf ekki iengra að leita en
í vísur sem til skamms tíma voru á
hvers manns vörum, Konuvísur eft-
ir Ingimund og braginn um Nikkól-
ínu, sem Bjarni Bjömsson gerði
frægar á sinni tíð með söng sínum.
Faðir Stefáns, Kristján Linnet bæj-
arfógeti, var höfundur fjölda gam-
anvísna, sem hvert mannsbam
kunni.
Mér er ljúft að minnast þess að
Stefán var einn hinn besti sam-
starfsmaður sem hægt var að óska
sér á morgunvöku í Ríkisútvarpinu.
Þar unnum við saman um áratuga-
skeið. Þar mátti jafnan ganga að
vísri góðvild hans og hjálpsemi.
Greind hans og verkhyggni, höndin
hög, en umfram allt vilji hans til
góðra verka, sem stýrði starfí hans.
Þegar Stefán hætti útsendingar-
starfí, sem svo er kallað, hvarf hann
að hljóðritun og afritun og varð-
veislu gamals útvarpsefnis, ýmissa
þátta og efnis frá fyrri tíð, sem
geymt er í fórum Ríkisútvarpsins.
Með alúð og nákvæmni hefír hann
bjargað mörgu, sem annars hefði
farið í glatkistuna gaflalausu. Hefír
hann unnið þar ómetanlegt starf
og aukið þar mörgu við það sem
Jón Sigbjömsson og Sigurður Hall-
grímsson höfðu áður vel unnið.
Sú stofnun sem hefir á að skipa
starfsmönnum á borð við Stefán
Linnet er vel á vegi stödd.
ið hefur af sér eld og ísa, einokun
og óáran um aldir er allt í einu
komin á það stig að dómi menning-
arfrömuðanna, sem talið hafa sig
sjálfskipaða gæslumenn, að hún
muni líða undir lok lendi hún í 14%
virðisaukaskatti. Hvort skatturinn
væri réttlátur eða ekki læt ég
íslendingar eiga því láni að fagna
að hafa öðru hveiju fengið hæfileg-
an skammt af erlendu blóði, sem
hefir orðið þjóð vorri til heilla. Ég
nefni þar t.d. Linnetsættina. í Hafn-
arfirði er til Linnetsstígur, kenndur
við forföður Stefáns. Knútur Zims-
en borgarstjóri í Reykjavík flutti
með sér fagra tijáplöntu úr garði
Linnets kaupmanns í Hafnarfírði
og gróðursetti við bústað sinn Gimli
í Lækjargötu. Svo er stórkostleg
ljósaauglýsing við Ráðhústorgið í
Kaupmannahöfn þar sem Linnets-
kaffi er auglýst stórum ljómandi
stöfum.
Ég vona að afmælisdagur Stef-
áns verði honum og konu hans El-
ínu Sigurðardóttur ljómandi dagur
og framtíðip verði þeim góð.
Pétur Pétursson þulur.
Afmæliskveðja
Stefán Linnet
liggja á milli hluta að þessu sinni.
Með vínflöskuna á lofti
Ástandið í efnahagsmálum er
mjög alvarlegt meðal margra þjóða.
íslendingar hafa ekki farið varhluta
af því. Þeir þurfa virkilega að taka
á til að veijast stórum og þungbær-
um áföllum. Þar verður hvert sæti
að vera skipað dugmiklu fólki með
ósljógvaða dómgreind. Vandamálin
verða ekki leyst með brennivíns-
flöskuna á lofti. Ekki viljum við
hafa hóp fólks sem búið er til átaka
í ölvunarástandi. Ekki viljum við
hafa verkstjórann ölvaðan. Ekki vilj-
um við hafa bflstjórann sem ekur
okkur ölvaðan. Ekki viljum við hafa
flugstjórann í vímuástandi. Ekki vilj-
um við að læknirinn fái sér í staup-
inu áður en hann gerir á manni
aðgerð og þannig mætti lengi telja.
En stjórnmálamenn?
En hvemig er þá með stjórnmála-
mennina? Er það ekki sama þar?
Viljum við hafa sveitarstjómamenn
í ölvunarástandi við störf og
ákvarðanatöku? Viljum við að al-
þingismenn veifí vínglasinu við
hvert tækifæri sem býðst? Og hvað
með ráðherrana? Þar era menn sem
í raun verða ávallt að vera færir
til ákvarðanatöku án tillits til reglu-
bundins vinnutíma. Þeir eru varð-
gæslumenn sem aldrei mega klikka.
Og sannleikurinn er sá að því meira
stjómunarstarfi sem fólk gegnir því
ábyrgara verður það að vera í þessu
efni. Eitt víxlspor getur orðið landi
og þjóð dýrt.
Tvær þjóðir
Við erum með tvær þjóðir í land-
inu. Önnur er sú vímulausa, sem
vinnur verk sín vel og er ekki að
marki til vandræða. Hin er vímu-
þjóðin. Hjá henni eru mestu vand-
ræðin. Þar þróast ofbeldið, lögbrot-
in á flestum sviðum, sjúkdómarnir,
félagslegu vandamálin, siðleysið og
öll nienningarleg eymd. Flestir
halda sig geta tilheyrt báðum þess-
í framhaldsskólakerfinu. í fyrsta
lagi vantar talsvert upp á að kröfur
atvinnulífsins um hæfni séu skil-
greindar. í öðra lagi vantar mennta-
stefnu sem tekur mið af þörfum
atvinnulífsins og gerir skólum kleift
að verða við hæfniskröfum. í þriðja
lagi standa sérskólar beinlínis í vegi
fyrir þróun nýrra ^ atvinnulífs-
tengdra námsbrauta. í fjórða lagi
má nefna tregðu innan skólakerfís-
ins til þess að þróa atvinnulífstengd-
ar námsbrautir og sveigja af stúd-
entsáherslunni.
Ágætt dæmi er menntun á sviði
sjávarútvegs og fiskvinnslu. Hlutur
fjölbrautaskólanna á þessu sviði er
lítill sem enginn ef undanskilið er
nám til skipstjómar og vélstjómar
á smábátum. Fiskvinnsluþátturinn
er sér á báti. Þar ræður ríkjum einn
skóli, Fiskvinnsluskólinn í Hafnar-
fírði, og er honum ætlað það hlut-
verk að annast nær alla fískvinnslu-
menntun í þessum undirstöðuat-
vinnuvegi okkar. Það er nauðsyn-
legt að einokunarstöðu skólans
verði aflétt, þannig að framhalds-
skólar fái tækifæri til þess að vinna
atvinnulífinu gagn. Hvað snertir
framhaldsskóla í sjávarbyggðum er
það heldur nöturleg staða að þurfa
að vísa öllum frá sem vilja físk-
vinnslumenntun. Við Verkmennta-
skóla Austurlands liggja fyrir tillög-
ur um sjávarútvegsbraut og físk-
vinnslubrautir og ítarlegar tillögur
hafa fyrir alllöngu verið sendar
Fræðsluráði sjávarútvegsins, um
nýsköpun á þessu sviði.
Fiskvinnsluskólinn er eins og
aðrir sérskólar bam síns tíma og
þarf að ganga í gegnum endumýjun
lífdaga eða leggjast af. Það er nauð-
synlegt að stýra og skipa mennta-
málum úr ráðuneyti í samvinnu við
aðra, svo sem atvinnulífíð, en einok-
un á jafn almennu sviði og menntun
er, getur aldrei leitt til annars en
stöðnunar.
Höfundur er skólameistari
Verkmenntaskóla Austurlands.
Páll V. Daníelsson
„Vímuþjóðin leysir ekki
þann vanda sem við er-
um í. Aldamótakynslóð-
in skildi það. Hún bjó
sig til átaka án vímu.“
um þjóðum en það tekst fáum að
skaðlausu. Annaðhvort hnjóta þeir
sjálfír á vegi vímunnar eða aðrir
sem reyna að feta í fótspor þeirra
bíða tjón, líkamlegt og eða andlegt.
Hvor þjóðin leysir vandann?
Vímuþjóðin leysir ekki þann
vanda sem við erum í. Aldamóta-
kynslóðin skildi það. Hún bjó sig
til átaka án vímu. Og hún náði
góðum árangri. Nú ættum við að
feta í fótspor hennar. Það kostar
ekkert að kasta frá sér brennivíns-
flöskunni, það hefur enginn farið á
hausinn út af því. Og þarna ættu
ríkisstjórn og alþingismenn að hafa
forystu. Þá munu aðrir eftir fylgja.
Nú liggur mikið við, efnahagur
þjóðarinnar, sómi hennar, já sjálft
sjálfstæði hennar. Það getur nefni-
lega glatast á meðan við liggjum
úti á víðavangi ofurölvi eftir bjór-
hátíðir eða annað ölteiti.
Höfundur er viðskiptafræðingvr.