Morgunblaðið - 19.11.1992, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1992
25
ráðleggingar lækna um sjúkrahús-
vist hefði ákærði verið látinn sæta
einangrunarvarðhaldi sem haft
hefði stórfelld heisluspilllandi áhrif
á hann. Hann hafi verið yfirheyrð-
ur á handtökustað án þess að
gætt hefði verið ákvæða réttarf-
arslaga.
Ragnar sagði skjólstæðing sinn
haldinn sjúkdóminum schizophren-
ia paranoid, geðklofi með of-
sóknarívafi, og væri haldinn þeim
einkennum þess sjúkdóms að vera
framtakslaus og við ákveðnar að-
stæður leiðitamur og finnast hann
hafa misst stjórn á eigin lífi þann-
ig að frjáls vilji hans fái engu
breytt um atburði heldur séu það
örlög sem ráði.
Um aðdraganda málsins sagði
Ragnar að ákærði hefði í byijun
árs farið til Kólumbíu að heim-
sækja fólk sem tengdist honum og
þar hefðu mál atvikast svo að hann
hafi tekið að sér að flytja pakka
til Danmerkur fyrir menn. í Kaup-
mannahöfn hefði enginn mætt til
stefnumóts þar sem afhending átti
að fara fram og í stað þess að
kanna hvort ekki mætti gera sér
fé úr því sem væri í töskunni hefði
Steinn orðið félítill, ekki getað
greitt veitingahússreikning. í
framhaldi af því hefði hann lent í
lögreglunni sem haft hefði sam-
band við foreldra hans sem sendu
út flugmiða og peninga til að hann
kæmist heim til íslands.
Hugur Steins hefði hins vegar
staðið til þess að snúa aftur til
Kólumbíu enda hefði ekkert beðið
hans á íslandi nema fangelsisaf-
plánun á refsidómi sem hafíst hefði
skömmu eftir heimkomu. í fangels-
inu hafi hann kynnst þeim manni
sem varð tálbeita lögreglunnar og
Steinn hafi gert í því að segja þess-
um manni ýkjusögur af sjálfum
sér, enda talið þarna mikilsháttar
mann á ferð sem búið hefði í
stærsta eins manns klefa fangels-
ins og haft ótakmarkaðan aðgang
að síma og heimsóknum og í raun
rekið fyrirtæki sitt úr fangelsinu.
Ottaðist um líf vina sinna
Þessi maður, sem ætti ódæmt
mál vegna aðildar að smygli hing-
að til lands á 3 kg. af hassi, hefði
gefið í skyn þekkingu á fíkniefna-
markaðinum og boðið Steini aðstoð
við að losna við kókaínið, meðal
annars í gegnum viðskiptasam-
bönd í Hollandi. Slík lausn hefði
verið ákærða að skapi þar sem
Kólumbíumennirnir hefðu sagt við
hann að gegn 40 þúsund dala
greiðslu gæti hann orðið laus mála
gagnvart þeim, annars mætti hann
vænta þess að vinir hans í Kólumb-
íu þyrftu að óttast um líf sitt.
Ragnar sagði að fyrir ákærða hefði
aldrei vakað að dreifa efninu hér-
lendis og hann hefði ekkert að-
hafst til að koma efninu út fyrr
en þessi maður sem hann hefði
hitt í fangelsinu hefði komið til
sögunnar og tekið völdin.
Fór hluti sýnishornsins
í dreifingu?
Ragnar sagði að umbjóðandi
hans hefði fengið tálbeitunni 50
grömm af kókaíni sem sýnishorn
þann 30. júlí og svo virtist sem
8,8 grömm af því hefðu komist á
efnaskrár lögreglunnar og það út-
þynnt. Hann sagði að fleiri en lög-
reglan hefðu aðgang að nafnlaus-
um heimildarmönnum í undirheim-
unum og hans heimildir hermdu
að mikið magn af kókaíni hefðu
borist í umferð fyrstu dagana í
ágúst. Mætti álykta sem svo að
annaðhvort tálbeitan eða lögreglan
kynnu skýringar á því að svo fór.
Þá sagði hann að ekki einn eyrir
af þeim 80 þúsund krónum sem
lögreglan segðist hafa fengið tál-
beitunni til að kaupa sýnishorn
fyrir hefðu skilað sér í vasa ákærða
en miðað við upplýsingar lögreglu
um að gramm af kókaíni seldist á
um 10 þúsund krónur hefðu þeir
peningar átt að nægja til að kaupa
8,8 grömm af efninu.
Ragnar reifaði það að tálbeitan
hefði útvegað ákærða bíl og sagst
skyldu útvega honum íbúð, vinnu
og peninga, allt í því skyni að ögra
honum til að fremja glæpinn. Tál-
beitan hafi gengið fram af miklum
áhuga í málinu, enda eftir miklu
að slægjast fyrir tálbeituna að
kaupa sig undan refsingu fyrir eig-
in brot.
Veijandinn lýsti kvöldinu 17.
ágúst þegar málið kom upp á yfir-
borðið eftir ökuferð þeirra Steins
og tálbeitunnar um bæinn. Ekki
hefði verið faglega staðið að ólög-
legri hlerun Björns Halldórssonar
á samskiptum mannanna í bílnum.
Björn hefði sjálfur tekið það upp
á segulband af samtölunum sem
honum hefði þótt henta að eiga á
bandi.
Eftir að Steinn hefði sótt heim
til sín tvær töskur með efninu hefði
tálbeitan tvívegis stoppað í sjoppu
til að hringja og Steini hefði orðið
ljóst að hann væri genginn í gildru
en talið sig á valdi örlaganna og
engu geta um það breytt með
fijálsum vilja. Á þeim tíma hefði
hann ekki grunað að um gildru
lögreglunnar væri að ræða. Menn-
irnir hefðu farið að vinnustað tál-
beitunnar og á meðan hún hefði
farið í símann enn einu sinni hefði
Steinn komið efninu fyrir í hillum
á lager fyrirtæksiins og talið lífi
sínu betur borgið ef hann væri
ekki með efnið í bílnum. Ákærði
væri viss um að því aðeins hefði
tálbeitan getað flutt efnið aftur í
bílinn að hann væri sjónhverfinga-
maður, sem kynni að vera, en einn-
ig væri athyglisvert að nægur tími
hefði liðið frá árekstrinum á Vest-
urlandsvegi uns leit í Subaru-bíln-
um hófst til þess að dugað hefði
til að sækja efnið í Faxafen og
koma því fyrir í bílnum.
Stórfelld mistök lögreglunnar
Ragnar rakti að skömmu eftir
að tálbeitan hvarf úr Subaru-bíln-
um við Bugðulæk hefði venjulegum
fólksbíl verið ekið upp að bíl
ákærða vð Sundlaugarnar í Laug-
ardal og út hefðu stokkið tveir
menn klæddir í gallabuxur og leð-
uijakka og hefðu þeir baðað út
öllum öngum og hlaupið að bíl
ákærða sem ekki hefði komið til
hugar að lögreglan væri á ferð.
Því hefðu viðbrögð hans borið þess
merki að hann hefði talið líf sitt í
bráðri hættu og ekið í burtu en
þá verið eltur á 5-7 óeinkenndum
bílum allt að árekstursstað. Á þess-
ari ferð hefði ekki verið skeytt um
umferðarreglur og hraðatakmark-
anir. Þessu hættuástandi sem lög-
reglan hefði stofnað til hefði lokið
á Vesturlandsvegi með hörmuleg-
um árekstri við lögreglubíl. Þar
hefði lögreglumaður, sem engan
þátt átti í því sem á undan var
gengið og þeim miklu mistökum
sem stjórnandi lögreglunnar hefði
gert í aðdraganda málsins, beðið
mikið heilsutjón.
Við handtökutilraunina og eftir-
förina hefðu lögreglu orðið á mis-
tök en rétta leiðin til að takast á
við þau mistök væri ekki sú að
refsa skjólstæðingi sínum.
Ragnar sagði að þegar hann
drægi saman málið einkenndist
það af því að ákærði teldi sig eng-
in áhrif geta haft á atburðarásina
heldur væri hann undir nauðung
sem væri eitt einkenni sjúkdóms
hans. Hann hefði verið undir nauð-
ung ytri atburða í ferðinni til Kaup-
mannahafnar frá Kólumbíu og
einnig í hlýðni sinni við Kólumbíu-
mennina sem hótað hefðu að vinna
vinum hans þar í landi mein ef
hann færi ekki að vilja þeirra og
flytti efnið með sér til íslands.
Nauðungin hefði haldist hér á landi
þar sem hann kynntist tálbeitunni
sem leiddi hann í gildru. í þá gildru
hafi hann gengið vitandi vits en
undir nauðung. Þegar lögreglan
hafi stofnað til hins vásama elt-
ingaleiks hafi Steinn verið ótta-
sleginn og það verði að hafa í
huga þegar sekt og sakleysi sé
metið.
Siðferðileg staða tálbeitu
Eins og sækjandi málsins vék
veijandinn að því hvaða sögu beit-
ing tálbeitu (agent provocateur)
ætti sér hér á landi og erlendis og
hóf þá umíjöllun á tilvitun í söguna
um góða dátann Sveik þar sem
tálbeita lögreglu hefði setið um að
fá krárgesti til að segja eitthvað
ólöglegt um Ferdinand erkihertoga
og Frans Jósef keisara. Þessi tál-
beita hefði hlotið þau örlög að vera
étin af hundunum sínum og í þeim
örlögum fælist gríðarlegur sið-
ferðilegur áfellisdómur.
Ragnar kvaðst ósammála sak-
sóknara um að enginn vafi væri á
að beiting tálbeitu væri heimil og
kvaðst telja að beita ætti um þetta
efni lögmætisreglunni sem feli í
sér að krefjast beri réttarheimildar
í lögum fyrir beitingu óhefðbund-
inna aðferða sem feli í sér að unn-
inn sé refsiverður verknaður til
þess að afla megi sönnunargagna
eins og um sé að ræða í þessu máli.
Engin ástæða til
að nota tálbeitu
Veijandinn rakti fjölmörg atriði
þar sem hann taldi að lögreglan
hefði gerst sek um refsiverðan
verknað við rannsóknina og sagði
það grundvallaratriði að ef byggja
eigi refsidóma á slíkum aðferðum
og ljá þeim lögmæti þurfi að vera
fyrir því sérstök lagaheimild.
Ragnar Aðalsteinsson kvaðst
sammála skilgreiningu sækjand-
ans á þeim skilyrðum sem vera
þyrftu til staðar til að beita mætti
tálbeitu í máli, enda kæmi sú skil-
greining fram við álit helstu fræði-
manna. í fyrsta lagi þyrfti að vera
til staðar rökstuddur grunur um
skipulagða brotastarfsemi í at-
vinnuskyni en ekki tilraunakennt
fikt eins og í þessu máli. Ljóst
yrði að vera að hefðbundnar að-
ferðir kæmu ekki að gagni en í
þessu máli teldi hann að hefð-
bundnar aðferðir svo sem húsleit
hefðu komið að sama gagni en án
þeirra fórna sem færðar hefðu
verið í þessu máli.
Ákvörðun um beitingu tálbeitu
þyrftu æðstu stjórnendur lögreglu
að taka en Björn Halldórsson hefði
fjóra yfirmenn á lögreglustöðinni
og hefði ekki rætt málið við neinn
þeirra. Þá skuli lögreglumaður
koma fram sem tálbeita en ekki
brotamaður og alls ekki brotamað-
ur sem eigi yfir höfði sér ákæru
og dóm vegna brots, eins og tál-
beita þessa máls. Ekkert þessara
skilyrða ættu við í þessu máli.
Stórfelld mistök í Laugardal
Þá rakti veijandinn að hann teldi
að í öllu málinu hefði lögreglan
ýtt undir atburðarásina og þanið
hana til hins ýtrasta. Hvað varðaði
glæfraaksturinn væri ljóst að ef
ekki hefðu komið til aðgerðir lög-
reglunnar í því máli hefði ekki sá
skaði orðið sem kom á daginn að
varð. Stórfelld mistök hefðu verið
gerð með handtökutilrauninni við
Laugardal þegar einum bíl hefði
verið beitt til að handtaka ákærða
þegar fjórir aðrir lögreglubílar
hefðu verið í 15-30 sekúndna fjar-
lægð. Síðan hefi gráu verið bætt
ofan á svart með eftirför sem ver-
ið hefði stjórnlaus af hálfu lögregl-
unnar.
Loks sagði Ragnar Aðalsteins-
son að teldi dómurinn þrátt fyrir
allt að saknæmisskilyrði væru til
staðar og dæma þyrfti Steini Ár-
manni Stefánssyni refsingu þá
bæri að taka mið af framburði
Högna Oskarssonar geðlæknis fyr-
ir dómi um andlegt ástand sak-
borningsins og skert sakhæfi hans.
Dómurinn verði því að meta hvort
refsivist sé líkleg til að bera árang-
ur eða hvort réttargeðdeildin á
Sogni muni veita læknisfræðilega
meðferð sem komið geti ákærða
að gangi en í því tilfelli geti komið
til álita að dæma honum vist á
þeirri stofnun.
Þá rakti veijandinn að hann teldi
að ýmsar refsilækkunarástæður
bæri að hafa í huga. Ákærði hefði
gert allt sem honum hefði verið
kleift til að upplýsa málið og með-
al annars veitt lækni leyfi til að
fjalla fyrir rétti um viðkvæm einka-
mál til að varpa ljósi á málið. Þá
skorti huglæg refsiskilyrði því
ákærði hefði engan brotavilja haft.
TILBOÐ
VIKIJNNAR
HUMAL
fiskbolluk
CA.390gPAKKI
12&r
SS1944
2PAKKAR
+hrísgrjon
hellás
lakkrískonfekt^
lkg
ÁÐX
1 399,-
flávorite
kornoliá
710 v&
ÁÐ13K
145,-
amebískgæða
hánv)K1.lo1 9
PVOTTASTY^ l59r
HAGKAUP
- allt í einni ferd