Morgunblaðið - 19.11.1992, Page 51

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1992
51
I
I
I
I
I
í
I
3
I
I
Hugleiðing um íslenskan iðnað
Frá Steinari Pálssyni:
AÐUR en rætt verður um framtíð
innlends iðnaðar gæti verið rétt að
rifja upp sögu innréttinganna á átj-
ándu öldinni. Þá er best að líta í
Sögu íslendinga VI. bindi og VII.
bindi. „Haustið 1751 sigldi Skúli
fógeti tíl Kaupmannahafnar til að
undirbúa stofnun Innréttinganna.
Hann fékk góðar undirtektir hjá
konungi. Þá var sú stefna uppi hjá
konungi og landstjórn, að efla sem
mest iðnað í ríkinu." í Sögu íslend-
inga VI. segir enn: „Hann fékk öllu
framgengt sem hann sótti um og
reyndar nokkru meira, er framlagið
úr konungssjóði var hækkað í 10
þúsund ríkisdali." Hér var hugsjónin
að koma upp innlendum iðnaði. En
fleira var haft í huga. Keyptar voru
tvær fiskiduggur, önnur 32 smálest-
ir að stærð, hin 34 smálestir. „Ekk-
ert samkomulag náðist við Hör-
mangarafélagið um kaup á afurðum
stofnananna, en stjórnin var hin ein-
arðasta og úrskurðaði allt í vil Skúla
og stofnananna."
Innréttingarnar áttu nokkurt
blómaskeið áður en ijárkiáðinn hetj-
aði og erfitt gerðist að fá nothæfa
ull. Endalok þeirra urðu þau að Al-
menna verslunarfélagið, sem tók við
rekstri þeirra 1764, „hafði engan
áhug'a sýnt á því að efla þær, þvert
á móti dröfnuðu þær skjótlega niður
í höndum þess og var það eflaust
ekki þeim á móti skapi er fyrir félag-
inu stóðu.“ „Keyrði um þverbak, er
verslunarfélagsstjórnin setti Arv
Guðmansen yfir stofnanirnar 1767,
en stjórn hans varð með þeim hætti
að helst virtist að því stefnt að koll-
varpa þeim sem fyrst -og vendileg-
ast. Verkafólkinu var sagt upp vinnu
tugum saman, en kosti þeirra sem
eftir voru, þröngvað með ýmsum
hætti, ekkert skeytt um að sjá þeim
fyrir verkefni, né öðru er hafa
þurfti." En hvað varð um fólkið, sem
vann við stofnanirnar, þegar þær
iiðu undir lok á áttunda áratug átj-
ándu aldarinnar? Afdrif þess urður
hörmuleg sem vænta mátti. Þá voru
líka Móðuharðindin skammt undan.
Ég held að gott sé að hugleiða
þessa sögu Innréttinganna, um leið
og rætt er um framtíð iðnaðar á
okkar dögum. Ekkert bendir til að
eðlilegt hafi verið að láta Innrétting-
arnar líða undir lok, svo skjótt. En
lítum nú á okkar tíma.
Þegar ég heyrði í útvarpinu sagt
frá gjaldþroti Álafoss, þóttist ég
heyra að skuldir hafi verið 2.300
milljónir, en eignir, mér heyrðist
sagt 10 milljónir. Hvemig má slíkt
ske þar sem um er að ræða tvær
verksmiðjur, byggingar og vélar',
fyrirtæki sem veitti mörg hundruð
manns atvinnu, en býsna lítið virðist
vera eftir þegar upp er staðið. Nú
hefur allur tónninn í umræðunni um
þetta gjaldþrot verið þannig að mað-
ur gæti haldið að þessum fjármunum
hefði verið fleygt í sjóinn. Þarna var
þó aflað gjaldeyris. Margar þjóðir
■ borga með nær öllum sínum útflutn-
ingi. Hallinn sem stendur eftir þegar
Álafoss er kominn á hausinn, er í
rauninni niðurgreiðslan með ullar-
vörunum, sem fluttar voru út, hluti
af kaupi fólksins sem vann að fram-
leiðslunni, Mér hefur fundist vanta
umræðu um þetta gjaldþrot á ein-
hveijum vitlegum grundvelli. Var
þetta gjaldþrot, svona snögglega
nauðsynlegt? Var málið gaumgæfi-
lega rannsakað áður en fyrirtæki,
sem veitti mörg hundruð manns at-
vinnu, var tekið umsvifalaust til
gjaldþrotaskipta?
Fortíðarvandinn var bjartsýni,
sem stundum reynist um of. Það
stendur ekki á köpuryrðum í þeirra
garð sem reyndust of bjartsýnir, frá
mönnnum sem sjálfir hafa aldrei
komist nálægt neinum atvinnu-
rekstri, en þykjast þó hafa manna
best vit á slíkum hlutum. En nú er
allt útlit fyrir að framtíðarvandinn
verði svartsýni og kjarkleysi og þar
af leiðandi atvinnuleysi. Þá gæti
seinni vandinn orðið verri hinum
fyrri. Þegar við lítum á framtíð iðn-
aðar hér á landi, sýnist mér rétt að
líta til dæmis á skipsmíðarnar. Ég
er hvorki sjómaður né iðnaðarmað-
ur, en þó blöskrar mér að sjá skipa-
smíðar okkar þurfa að leggjast niður
vegna samkeppni við erlenda skipa-
smíði, sem öll er ríkisstyrkt. Mér
sýnist það ekki geta gengið, að við
sem erum fískveiða- og siglingaþjóð,
leggjum skipasmíðar niður vegna
óheilbrigðra undirboða erlendra
skipasmíðastöðva. „Hvað eigum við
nú til bragðs að taka Búkolla mín?“
sagði strákurinn í sögunni af Bú-
kollu. Gott væri ef menn í háum
stöðum gætu komið með viturleg
svör. Framundan virðist vera stöð-
ugur samdráttur í landbúnaði og
ekki getur þeim fjölgað sem lifa á
fiskveiðum. Þá verður ekki annað
séð, en áð nú verði að snúa sér af
alvöru að iðnaðinum. Hinum niður-
greidda erlenda iðnaði má líkja við
tröllskessuna í sögunni af Búkollu.
Ný þyrfti einhver að geta svarað því
hvað til bragðs skal taka, með jafn
áhrifaríkum hætti eins og Búkolla
forðum daga.
Nú á dögum þora hinir hugrökk-
ustu menn í hvorugan fótinn að
stíga, vegna ótta við að verða grun-
aðir um sósíalisma. En önnur var
öldin þegar Skúli var að undirbúa
stofnun Innréttinganna. Þá var kon-
ungur Friðrik V. Nú undrumst við
hin góðu svör konungs og land-
stjórnar við erindi Skúla. Ekki verða
þeir grunaðir um sósialisma. Þetta
var meira að segja fyrir daga
frönsku stjómarbyltingarinnar, með
sína háleitu hugsjón um frelsi jafn-
rétti og bræðralag.
STEINAR PÁLSSON
Hlíð, Gnúpveijahreppi
Heimska og fáfræði eru sitthvað
Frá Torfa Ólafssyni:
FIMMTUDAGIUNN 5. nóvember
hlýddi ég á útvarpsþáttinn Þjóðar-
sálina, þar sem rætt var af hita
um þá staðreynd að tillagan um
þjóðaratkvæðagreiðslu hafði verið
felld á Alþingi. Tvennt var ég ekki
sáttur við í þessum umræðum.
Hið fyrra var að fylgjendur þjóðar-
atkvæðagreiðslu stöguðust á því
að andstæðingar þjóðaratkvæða-
greiðslu hefðu talið að almenning-
ur væri of heimskur til að greiða
atkvæði um mál eins og það.
Ég hef engan heyrt halda því
fram og þykist vita að þama hafi
verið ruglaðsaman orðunum
„heimska" og „fáfræði", en það
er sitthvað. Af viðtölum við veg-
farendur sem sýnd voru í sjónvarp-
inu var ljóst að margir voru ótrú-
lega fáfróðir um þessi mál, vissu
ekki einu sinni hvort við værum í
EFTA eða EES. Það sannar þó
ekkert um gáfnafarr þessa fólks
en sýnir það sem margan grunar
að fólk hafi annaðhvort ekki nennt
eða haft nægan áhuga til að kynna
sér málið. Það sýndi því fáfræði
en um gáfnafar þess vitum við
ekki neitt.
Hitt atriðið var að einhver kona
spurði hvers vegna aldrei væri
tekið neitt tillit til andmælahópa.
Mér finnst svarið við því liggja
í augum uppi. Við kjósum fólk til
alþingis til að fara með okkar mál
og mynda ríkisstjórn. Við höfum
falið því fólki að fara með umboð
okkar og þeir sem verða í minni-
LEIÐRÉTTING
Rangt fæðingarár
Heimild, sem blaðið studdist við
í gær, er sagt var frá fæðingarári
Einars Jónssonar myndhöggvara,
reyndist ekki traust. Hann fæddist
árið 1874, ekki 1868.
hluta verða að sætta sig við það.
Þeir fá tækifæri síðar til að koma
þeim að sem þeir kjósa heldur, ef
þeir fá nægilegt fylgi til þess.
Minnihlutinn hefur fullt frelsi
til að láta í ljós skoðanir sínar og
reyna að telja um fyrir þeim sem
ekki eru á sama máli með þeim
rökum sem tiltæk kunna að vera
en frelsi til annars hefur hann
ekki í siðuðu þjóðfélagi. Andmæla-
hópar geta rökrætt og efnt til
Frá Þóroddi F. Þóroddssyni:
í TILEFNI af bréfi Gunnlaugs Þórð-
arsonar er birtist í Morgunblaðinu
13. nóvember 1992 óskar undirrit-
aður að benda á eftirfarandi:
Náttúruspjöll þau sem rætt er
um eru ekki á friðlýstu svæði. Þau
eru á austurbakka Jökulsár á Fjöll-
um sunnan Upptyppinga í svo-
nefndri Krepputungu. Gunnlaugur,
og ýmsir fleiri, virðast hafa staðið
í þeirri meiningu að verknaðurinn
hafi verið framinn fyrir augum
starfsmanna Náttúruverndarráðs í
Þjóðgarðinum í Jökulsárgljúfrum,
sem er á vesturbakka Jökulsár ríf-
lega 100 km neðan Upptyppinga,
en svo var ekki.
Gunnlaugur telur listamönnun-
um það til afsökunar að hvergi sjá-
ist að um náttúrufriðun sé að ræða
á umræddu svæði. Það er nú svo að
í landinu gilda ýmis almenn lög sem
ekki er minnt á með viðvörunar-
merkjum við hvert fótmál þar sem
hugsanlega væri þörf á, enda yrði
lítil prýði af slíku. En í lögum um
náttúruvemd nr. 47/1971 segir í
19. gr.: „Hvers konar áletranir á
náttúrumyndanir eru óheimilar. “
Líklegt er að í Hollandi séu svipuð
lagaákvæði og enginn getur afsak-
funda og friðsamlegra aðgerða til
þess að afla sínum sjónarmiðum
fylgis en ef það tekst ekki verða
þeir að sætta sig við að vera í
minnihluta og hlíta vilja meirihlut-
ans. Reyni þeir að beita yfirgangi
eða ofbeldi sýnir það að þeir að-
hyllast ekki lýðræði heldur „anark-
isma“ eða stjómleysi og við slíku
gjalda lýðræðissinnar varhuga.
TORFI ÓLAFSSON,
Melhaga 4, Reykjavík
að lagabrot með því að hann hafi
ekki þekkt lögin.
Náttúruvemdarráð frétti af um-
ræddum gjörningi 1989. Það var
þá mat starfsmanna ráðsins að
áletrunin myndi veðrast fljótt og
hverfa og valdi ekki stórtjóni þar
sem hún er á afviknum stað auk
þess sem önnur mál væru brýnni á
verkefnalista en að leggja mikla
vinnu í að afmá umrædda áletrun.
Hins vegar má líta svo á að opin-
ber umræða um gjörninginn hefði
mátt fara fyrr af stað með það sjón-
armið í huga að minnka líkurnar á
að slík spjöll verði framin á ný.
Gunnlaugur telur hér augljóst
dæmi um sofandahátt Náttúm-
vemdarráðs. Gott er að halda
mönnum að verki og veita stofnun-
um aðhald en ég veit ekki til þess
að Gunnlaugur hafi kynnt sér starf-
semi Náttúruverndarráðs þannig að
hann geti haft slík orð um stofnun-
ina. Býð ég því honum, og öðrum
sem áhuga hafa, að koma og kynna
sér hvernig starfsemi ráðsins er
háttað áður en felldur er dómur um
sofandahátt þess.
ÞÓRODDUR F. ÞÓRODDSSON,
framkvæmdastjóri Náttúru-
verndarráðs,
Laugavegi 105, Reykjavík.
V í ðáttulistaverk
eða náttúruspjöll
JOLATILBOÐ
15% afsláttur
af hreinlœtis- og blöndunartœkjum,
stálvöskum o.fl.
^ VATNSVIRKINN/ f
ÁRMÚLA21 -SÍMAR 686455-685966
Innanhússarkitekt ráðleggur
viðskiptavinum Metró
Guðrún Benediktsdóttir innanhússarkitekt, FHÍ,
verður í versluninni Metró
fimmtudag og föstudag kl. 14-18 og laugardag kl. 11-14
og veitir viðskiptavinum ráðleggingar um allt er varðar
innréttingar, gólfefni, hreinlætistæki og litaval í málningu.
GROHE Villeroy & Boch
Verið velkomin í Metró og þiggið ókeypis ráðgjöf.
JUVMETRÓ
___________í MJÓDD__________
ÁLFABAKKA 16 • REYKJAVÍK • SÍMI 670050
Vantar þig
nýtt sjónvarp??
Eigum ennþá eftir örfá litsjónvarps-
tæki á alveg frábæru verði!!
20" litsjónvarpstæki
m/fjarstýringu.
Verð frá
kr. 25.900,- stgr.
Hágæöa myndband m/fjarst. + 2 stk. 3ja
tíma spólur. Verð aðeins kr. 25.900,- stgr.
Þú finnur varia betra verð!!!
□ Vasaútvarp m/heyrnatólum kr. 800
U Vasadlskó kr. 1.440
U Vasadiskó m/útvarpi kr. 1.990,-
U Útvarpsklukkur frá kr. 1.400
□ Útvarpsklukkur m/segulbandi frá kr. 3.400
□ Heyrnartól frá kr. 200
□ Bíltæki m/segulbandi frá kr. 3.900
□ Biltæki með geislaspilara kr. 26.900
U Bílahátalarar frá kr. 1.600 parið
U Bílamagnarar frá kr. 3.500
U Hljómtæki án geislaspilara frá kr. 13.900
□ Hljómtæki með geislaspilara frá kr. 19.900
□ 14" sjónvörp m/fjarstýringu kr. 24.600
□ 20" sjónvörp m/fjarstýringu kr. 29.900
U 21" sjónvörp m/fjarstýringu og textavarpi kr. 49.900
U Ferðatæki (útvarp - segulband) frá kr. 3.900
U Ferðaútvörp frá kr. 1.300
Þýskt
gæðamerki
Hefur þú efni á að sleppa þessu?
TÓNVER
Garöastræti 2, sími 627799.
Sendum hvert á land sem er.
Munalán Ábyrgð