Morgunblaðið - 19.11.1992, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1992
------------:----------:-------------|—.—
Vinstríð á íslandi
eftir Jóhann M.
Hauksson
_Er maður ber vinstri flokka hér
á íslandi saman við flokka sem telja
sig aðhyllast sömu stefnu úti í hinum
stóra heimi verður maður ráðvilltur,
veit ekki í hvom fót á að stfga og
efast um að vinstri flokkar hér séu
í raun til vinstri.
Það sem einkennir vinstri stefnu
er að hún beinist að samfélaginu,
hún vill styrkja heildina sem ein-
staklingamir íifa í og gera hana
þannig úr garði að hún geti tryggt
hveijum og einum réttindi og tæki-
færi. Vinstri stefna einkennist af
áherslu á mannréttindi, á „frelsi,
jafnrétti og bræðralag", og hún lítur
jákvæðm og bjartsýnum augum til
framtíðar, fullviss um að hægt sé
að bæta það sem aflaga fer og gera
morgundaginn betri og fegurri en
gærdaginn.
Andstæð hugmyndafræði er
íhaldssemin. Hún einkennist af þvf
að það sem er gamalt er gott vegna
þess að það er gamalt. Ihaldssamt
fólk vill ekki breyta hlutum því það
treystir ekki eðli eða skynsemi
manna til að gera betur. Sá kostur
er á því gamla að maður veit hvað
það er, meðan það sem kemur er
óþekkt og enginn veit með vissu
hvort það reynsit vel eður ei (á þess-
um hugsunarhætti eru heimspeki-
legir vankantar sem ég mun ekki
fara út í hér).
Önnur vídd er, en þar takast ann-
ars vegar á fasismi alls konar, og
frelsi og jafnrétti hins vegar. Fas-
isminn gengur undir ýmsum nöfn-
um: nasismi, kommúnismi, þjóðem-
ishyggja eða undir sjálfu fasisma-
hugtakinu. Þessi hugmyndastefna
einkennist af því að réttindum ein-
staklinga er fómað fyrir einhverjar
abstrakt og mis-súrrealískar heildin
ríki, flokk, stétt, þjóð. Gegn þessu
hafa vinstrimenn hampað mannrétt-
indahugtakinu. Mörgum kemur
sjálfsagt á óvart að ég tel kommún-
isma til hægristefnu þrátt fyrir að
hann rísi frá Marx og hans hug-
myndafræði, og þrátt fyrir að komm-
únistar hafi sjálfir alltaf talið sig til
vinstri. Þessu svara ég þannig að
litlu skipti hvað menn segja um sjálfa
sig, það mikilvæga er hvað þeir gera,
og ég held að fáir mundu treysta
sér til að segja að kommúnistar í
Sovétríkjunum og Austur-Evrópu
hafi byggt upp samfélag sem ein-
kennst hafi af frelsi, jafnrétti og
mannréttindum. Þess í stað var þetta
samfélag sem ráðamenn gerðu fyrir
sig, nómenklatúruna, á kostnað hins
almenna borgara. Annað dæmi er
að Hitler kallaði stefnu sína „þjóð-
ernissósíalisma". Víst er að nóg var
af þjóðemishyggju hjá honum, en
hann sótti næsta lítið í smiðju Marx
og annarra sósíalista.
En lítum á hvemig manni sem
telur sig vinstrisinnaðan líður hér á
íslandi er hann ætlar að velja sér
flokk. Hann litast um í kringum sig
og sér fjóra flokka. Fyrst verður
fyrir sjónum hans vinstrisinnaður
flokkur í ríkisstjóm með flokki sem
flestir telja hægrisinnaðasta flokk
landsins. Það þarf ekki að segja
neitt í sjálfu sér, hugsar hinn furðu
lostni vinstrisinni með sér, en svo
fréttir hann að þessi ríkisstjóm hef-
ur skorið velferðarkerfið niður meir
en nokkur önnur í manna minnum.
Þetta hefur stjómin gert á sama tíma
og hún hróflar ekki við milljarðarsó-
un í gömlum atvinnugreinum, og
loks virðist hún ekki hafa neinar
áætlanir um hvemig eigi að bæta
þjóðfélagið og búa það undir fram-
tíðna. Nei, nú hefur vinstrisinninn
sannfærst um að Alþýðuflokkúrinn
sé ekki sá sem hann leitar að.
En framsóknarflokkurinn, getur
verið að hann reynist betur? Hann
staldrar ekki lengi við á þeim víg-
stöðvum því honum verður hugsað
til þess hvað þessi flokkur skiptir
auðveldlega um skoðun, og virðist
segja það sem þarf til að ná góðri
kosningu án þess að detta í hug að
efna það sérstaklega. Hann er ein-
ungis fastur fyrir er veija þarf gaml-
ar atvinnugreinar, þar sem önnur,
landbúnaður, sem þarf að dragnast
með landbúnaðarmafluna á bakinu,
virðist hafa þá náttúm að kosta
meira en hann gefur af sér. Er eitt-
hvað vinstrisinnað við þessa íhalds-
semi, hugsar okkar maður, og svar-
ar sér fljótt: nei!
Hann gefur þó ekki upp von því
enn em tveir flokkar eftir. En svo
verður hann var við að þeir einkenn-
ast ekki síst af því að vera á móti
Ysa var það heillin
Heimilishorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Það er bæði þaégilegt og hag-
kvæmt að kaupa það ríflega af
fiski til að sjóða, ekki síst þegar
það er ýsan okkar góða, að eftir
verði nóg í aðra máltíð. Margar
aðferðir em til að gera góðan
mat úr soðinni ýsu og er þá sleppt
að minnast á gratín og plokkfisk,
sem er mjög góður matur og al-
gengur. Þegar ganga á frá fiski
til geymslu þarf auðvitað að íjar-
lægja roð og bein, setja yfir skál-
ina álpappír eða annað, soðinn
fiskur geymist ágætlega í kæli-
skáp I nokkra daga. Hér fylgja
með uppskriftir af réttum úr soð-
inni ýsu, fyrir þá sem ekki hafa
komið sér upp eigin aðferðum til
að nýta fisldnn sem afgangs er.
Fiski-„krókettur“
500 g soðin ýsa
1 msk. smjör eða smjörlíki
3 msk. hveiti
1 bolli
vatn)
1 bolli mjólk
1-2 eggjarauður
salt og pipar
eggjahvíta og rasp (eða brauð-
mylsna).
FÍskurinn tekinn í sundur í litia
bita. Búinn er til jafningur úr
smjörlíki, hveiti og mjólk eða
fisksoði. Þegar jafningurinn er
orðinn kaldur er fiskur, eggja-
rauður og kiydd sett saman við.
Úr jafningnum era mótaðar boll-
ur með skeið, þeim velt upp úr
eggjahvítu og raspi (eða brauð-
mylsnu), og látnar bíða aðeins
áður en þær era steiktar á pönnu.
Bollumar eiga að vera gullin-
brúnar. Soðnar kartöflur og
grænmetissalat borið með.
Enskt fisk-buff
350-400 g soðin ýsa
2 soðnar kartöflur
1 msk. kartöflumjöl
1 egg
2 msk. brytjað dill
salt og pipar
smjör til að steikja úr
Fiski og kartöflum stappað
saman, egg og kartöflumjöl sett
saman við. Síðast er dill (eða
önnur kiyddjurt) sett saman við
og kryddað að smekk. Búin til
„buffstykki" eða bollur, steikt á
pönnu við vægan straum. Hægt
er að hafa hvaða sósu sem vill
með, t.d. heita pakkasósu, eða
búin er til köld sósa.
Köld sósa: 1 dl kotasæla, 1 dl
kaffiijómi, sýrður ijómi eða
mjólk. 2 msk. sýrðar agúrkur
brytjaðar smátt. Soðnar kartöflur
og salat með.
Falinn fiskur
3-4 dl soðinn fiskur
2 dl soðin hrísgijón
2 dl soðið makkaróní
2 harðsoðin egg
2 hrá egg
1 stór laukur
púrra, magn eftir smekk
‘/2-1 dl mjólk
pipar og salt
múskat
ostur í bitum
rifinn ostur
Hrísgrjón og makkaróní soðið,
egg, púrra og laukur brytjað
smátt. Mjólk, eggjum og kryddi
hrært saman í skál, fiskur, hrís-
gijón, makkaróní og ostbitar
settir saman við. Allt sett í ofn-
fasta skál, rifnum osti stráð yfir
og bakað í 30-40 mín. við 225°C.
Osturinn má ekki verða of dökk-
ur. Soðnar kartöflur
og grænmetissalat
með.
Fiski-„fríkadeUur“
400 g soðinn fiskur
200 g soðnar kartöflur
1 egg
salt og pipar
graslaukur
Fiski og kartöflum
stappað saman, eggi
og kryddi bætt út í og
hrært vel. Gerðar úr
þessu kringlóttar kök-
ur, tekið með skeið og
síðan flatt út. Velt upp
úr hveiti eða brauð-
mylsnu og steikt á
pönnu. Soðnar kartöfl-
ur, grænmetissalat og
brætt smjör borið með.
Jóhann M. Hauksson
„Það eru engir vinstri
flokkar hér á landi,
flokkar sem einkennast
af því að fólk horfi
bjartsýnum, djörfum
augnm fram á við, full-
visst um að þess bíði
betri tíð með blóm í
haga, að það geti breytt
og bætt þjóðfélagið.“
nýjungum og af þjóðemishyggju.
Þeir em á móti EES-samningnum
vegna þjóðemishyggju, þeir vilja ekki
missa sjálfstæði og fullveldi, þó að í
raun sé þessi missir hverfandi - og
umdeilanlegt hvort hann sé nokkur.
Kvennalistinn er á móti álveri, sjálf-
sagt af því að það er ljótt eða eitt-
hvað slíkt, og öfl innan Alþýðubanda-
lagsins em sömu skoðunar. Raunar
hefur einn af foringjum síðamefnda
flokksins lýst sér sem þjóðlegum
íhaldsmanni, en þetta mundi umsvifa-
laust setja hann á bás langt til hægri
hvarvetna nema hér.
Það em engir vinstri flokkar hér
á landi, flokkar sem einkennast af
því að fólk horfi bjartsýnum, djörfum
augum fram á við, fullvisst um að
þess bíði betri tíð með blóm í haga,
að það geti breytt og bætt þjóðfélag-
ið. Hér era engir flokkar sem móta
stefnu til að fylgja, heldur einkenn-
ast þeir af því að þeir bregðast að-
eins við því sem að höndum ber, og
þá oft á misvitran hátt. Vinstri flokk-
ar hér virðast fastir í fortíðinni, sitja
önugir úti í homi, og setja á sig
hundshaus, er breytingar ber á
góma.
Þetta er slæmt, ekki bara fyrir
vinstrisinnað fólk eins og mig, sem
finnur engan flokk til að vera í og
beijast fyrir, heldur einnig fyrir þjóð-
félagið allt, því það skortir alla fram-
tíðarsýn. Hlutir eru látnir reka á
reiðanum eins lengi og við verður
komið, á þeim tímum er róttækra
aðgerða er þörf, ef ekki á illa að
fara. Hér á landi vantar djarfan
vinstriflokk sem berst undir merkj-
um nytjahyggjunnar, og býr til skyn-
samlega og góða áætlun fyrir fram-
tíðina sem hann berst svo fyrir með
höfuðið hátt og stoltur. Hér vantar
flokk með framtíðarsýn, þar sem
framtíðarsýnin er ekki bara í kosn-
ingabaráttu, heldur varanleg.
Höfundur er nemi í
stjómmálafræði ogheimspeki við
Háskóla íslands.
Mannaveiðarinn Harrison Ford á flótta undan „útlaganum“ Rut-
ger Hauer í framtíðarvestranum endurbætta, Blade Runner.
Af tilfinninga-
málum vélmenna
um og á hún að líta út einsog Scott
vildi í upphafi en fékk ekki ráðið
fyrir yfirboðumm sínum hjá Wam-
er. Er skemmst frá að segja að
hann breytti fyrst og fremst þess-
um tveim þáttum, klippti önnur út
og jók við og betrambætti tónlist-
ina. En allt var efnið til staðar í
filmugeymslum Wamer Bros.
Nú er áratugur liðinn frá því að
myndin var frumsýnd, minnið svik-
ult og breytingamar smávægileg-
ar. Endirinn er tvimælalaust til
bóta, enn skýrari áhersla lögð,
haldið ykkur nú, á tilfinningalff
vélmennanna. Þráðurinn sá sami.
Mannaveiðarínn Ford er fenginn
til að hafa uppá fjóram, afar full-
komnum vélmennum (Hauer,
Cassidy, Hannah og James), sem
hafa verið í þrældóm á einum ný-
lenda Jarðarbúa einhverstaðar útí
buskanum. Þau hafa gert uppreisn
um borð í geimskipi á leið til jarð-
ar. Ætlun þeirra að eiga betri daga
framundan og em til alls vís.
Annars hefur Blade Runner ekki
elst neitt sérlega vel. Sviðsmyndin,
litimir, götulífið, allt er þetta jafn
magnað og ógnvekjandi sem fyrr,
enda tímamótaverk sem við emm
búin að sjá eftiröpuð í fjölda mynda.
En hægagangur atburðarásarinnar
á ekki við kvikmyndahúsagesti
samtímans sem eiga því að venjast
að spennumyndir minni helst á
glæfraferð í rússíbana með ógn og
skelfíngu æ í sjónmáli. Engu að
síður er myndin velkomin tilbreyt-
ing, forvitnilegt að sjá hvemig leik-
stjórinn mistæki vildi að hún liti út
í upphafi og tækifæri fyrir yngri
áhorfendur að sjá eina af athyglis-
verðari myndum siðasta áratugar.
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Saga Bíó:
„Blade Runner - The Director’s
Cut“
Leikstjóri: Ridley Scott. Handrit:
Hampton Fancher og David
Peoples, byggt á sögunni “Do
Androids Dream of Electric
Sheep?“. Tónlist: Vangelis. Sjón-
rænar brellur: Douglas Trum-
bull. Leiksvið: Syd Mead og
Lawrence G. Paul. Kvikmynda-
tökustjóri: Jordan Cronenweth.
Aðalleikendur: Harrison Ford,
Rutger Hauer, Sean Young,
Edward James Olmos, Brion
James, Daryl Hannah, Joanna
Cassidy. Bandarisk. Warner
Bros 1992. Endurskoðuð útgáfa
frummyndarinnar frá 1982.
Réttur áratugur er liðinn frá því
leikstjórinn Ridley Scott hristi upp
í kvikmyndahúsagestum með fram-
tíðarvestranum Blade Runner.
Menn vom alls ekki sammála um
gæði hennar, þeir vom þó mikið
fleiri sem hrifust af þeirri óvistlegu
og gleðisnauðu sýn sem við mönn-
um blasti i Los Angeles borg árið
2019, sem er sögusviðið. Hefur
Blade Runner fyrir margt löngu
verið tekinn í tölu „cult-“ mynda.
Tvennt var það þó sem fór fyrir
brjóstið á jafnvel einlægustu aðdá-
endum hennar; persóna Fords tal-
aði inná myndina og mjúkur endir-
inn þótti ekki í samhengi við
grimmdina sem á undan hafði
gengið. En núna, tíu ámm síðar,
er komin ný útgáfa á markaðinn,
endurskoðuð af leikstjóranum sjálf-