Morgunblaðið - 20.11.1992, Page 30

30
MORGUNBLAÐÍÐ FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1992
Þingsályktunartílllaga um
aukaaðild að VES væntanleg
Samningur undirritaður með fyrirvara í dag
AUKAAÐILD íslands að Vestur- Evrópusambandinu, VES, var rædd
utandagskrár í gær. Stjórnarandstaðan gagnrýndi mjög meintan skort
á samráði við Alþingi og að ríkisstjórnin skyldi hafa ætlað sér að stað-
festa samning um aukaaðild án þess að bera hann undir þingið. Mörg-
um stjórnarandstæðum sýndist að Islendingar væru að gerast aðilar
að „hernaðararmi hinnar sameiginlegu utanríkisstefnu EB“. Sjálfstæð-
ismennirnir Eyjólfur Konráð Jónsson (S-Rv) og Guðmundur H. Garð-
arsson (S-Rv) tóku undir þennan málflutning.
^ Að beiðni Steingríms Hermanns-
■ sonar (F-Rn) var dagskrá 57. fundar
Alþingis rofin í gær til þess að unnt
væri að ræða í hálftíma um fyrirætl-
anir ríkisstjórnarinnar um aukaaðild
að Vestur-Evrópusambandinu, VES.
En fram hefur komið á fundi í utan-
ríkismálanefnd að Eiður Guðnason
umhverfisráðherra mun í dag 20.
nóvember undirrita fyrir íslands
hönd samning um aukaaðild að VES.
Steingrímur Hermannsson
(F-Rn) sagði það ótrúleg tíðindi að
ríkisstjómin hefði ákveðið að skrá
okkur í nýtt hernaðarbandalag og
hyggðist utanríkisráðherra láta und-
irrita samning um aukaaðild 20.
nóvember. Þetta hefði ekki verið
rætt á Alþingi. Steingrímur sagði
að mörg minni mál hefðu verið ítar-
lega rædd á þingi. Steingrímur sagði
að sá texti sem ætti að undirrita
hefði ekki fengist til skoðunar í utan-
ríkismálanefnd. Það kom fram í
ræðu málshefjanda að þetta banda-
lag hefði verið stofnað fyrir mörgum
árum fyrir forgöngu Frakka til mót-
vægis við aðild Bandaríkjanna að
NATO. Það hefði lengst af farið lít-
ið fyrir þessu bandalagi en með
Maastricht-samkomulaginu hefði
þetta bandalag fengið aukið hlutverk
og vægi. Því væri ætlað að vera
„hemaðararmur hinnar sameigin-
legu utanríkisstefnu EB“. íslandi,
Noregi og Tyrklandi hefði verið boð-
in aukaaðild til þess að hafa aðgang
að „útvörðum Evrópu". Steingrímur
taldi að íslendingar ættu ekkert er-
indi í VES, „nema það væri kannski
vilji ríkisstjómarinnar að við gengj-
um í EB?“
Langnr aðdragandi
Jón Baldvin Hannibaisson utan-
ríkisráðherra vildi benda á að þetta
mál hefði haft langan aðdraganda.
Hans-Dietrich Genscher utanríkis-
ráðherra Þýskalands hefði í desem-
ber á síðasta ári skrifað bréf og
boðið til viðræðna um aukaaðild.
Þessu erindi hefði verið svarað já-
kvætt og í júlímánuði hefðu skilmál-
ar og skuldbindingar aukaaðildar
legið ljósir fyrir og verið kynntir í
ríkisstjóm og fyrir utanríkismála-
nefnd. Hvað fælist í aukaaðild væri
skilgreint í svonefndri Petersberg-
yfiriýsingu. Utanríkismálanefnd
hefði einnig fengið skriflega greinar-
gerð í september um mat á stöðu
málsins 16. þessa mánaðar hefði
utanríkismálanefnd verið gerð grein
fyrir jákvæðri niðurstöðu viðræðna
sem hefði lokið 10. þessa mánaðar.
Utanríkisráðherra sagði að í aðild-
arsáttmálsskjalinu væri lögð áhersla
á að varðveita Atlantshafssamstarf-
ið; VES væri hinn evrópski þáttur
Atlantshafssamstarfsins. Jafnframt
hefði verið orðið við okkar kröfum
um að ekkert í þessu skjali breyti í
neinum öðram skuldbindingum og
réttindum gagnvart NATO.
Skilmálar aukaaðildar
Utanríkisráðherra gerði nokkra
grein fyrir skilmálum aukaaðildar
að VES, Petersberg-yfirlýsingunni,
m.a. að aukaðilar hefðu þátttökurétt
og málfrelsi á fundum sambandsins
en gætu ekki komið í veg fyrir sam-
róma ákvörðun aðildarríkja. For-
mennskulandið eða helmingur aðild-
arríkja gætu þó takmarkað þátttöku
á fundum við ríki sem ættu fulla
aðild. Aukaaðilar gætu tengst vam-
aráætlun með föstum tengilið, þ.e.
áheymarfulltrúa. Aukaaðilar gætu
að eigin ákvörðun tengst ákvörðun-
um aðildarríkja og gætu tekið þátt
í framkvæmd þeirra nema því aðeins
að formennskulandið eða helmingur
aðildarríkja ákvæði annað. Aukaað-
ilar gætu tekið þátt í vamaraðgerð-
um VES, ef þeir legðu til liðsafla.
Utanríkisráðherra tók fram að ís-
lendingar hefðu bókað að af þeirra
hálfu kæmi slíkt ekki til greina.
Utanríkisráðherra átti í nokkrum
erfiðleikum með að tilgreina ná-
kvæmlega hver kostnaður yrði við
þessa aukaaðild að VES en hlutur
Islands væri umsaminn 0,1%.
Utanríkisráðherra sagði að með
aðild að VES væram við að aðlagst
breytingum sem væra að gerast inn-
an NATO og tryggðum að sjónar-
mið okkar kæmu fram í þessum
samtökum.
Augti og eyru Bandaríkjanna
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
taldi svör og rök ráðherra fyrir aðild
Mannvirkjasjóður NATO
greiðir 1,3 milljarða í
ljósleiðarakerfi á íslandi
- Mannvirkjasjóður Atlantshafsbandalagsins greiðir tæplega 1,3
mil(jarða króna af 2,5 mil(jarða króna kostnaði við uppbyggingu (jós-
leiðarakerfisins hér á landi. Þetta kom fram í svörum við fyrirspurn
frá Birni Bjamasyni (S-Rv) um ljósleiðara og kostnað við lagningu
þeirra.
Halldór Blöndal samgönguráð-
herra svaraði í gær fyrirspum frá
Bimi Bjamasyni (S-Rv) um ljósleið-
ara og kostnað við lagningu þeirra.
Meðal þess sem þingmaðurinn
spurði um var hver væra tengsl ljós-
leiðarakerfisins við ratsjárstöðvar
vamarliðsins og ratsjárkerfí þess?
Bjöm innti einnig eftir því hver
hefði verið heildarkostnaður við
lagningu ljósleiðara umhverfis land-
ið og hvemig þessi framkvæmd
hefði verið Qármögnuð?
Það kom fram í svöram sam-
gönguráðherra að með samingi árið
1989 við utanríkisráðuneytið og
Póst- og símamálastofnunina hefði
vamarliðinu verið tryggðar fjar-
skiptalínur til allra sinna stöðva um
ljósleiðarakerfi. Vegna þessa væra
lagðar sérstakar lagnir út frá ljós-
leiðarakerfmu inn á allar ratsjár-
stöðvar varnarliðsins. Samgöngu-
ráðherra sagði að heildarkostnaður
við ljósleiðarakerfið yrði um 2,5
milljarðar króna þegar það yrði
fullbyggt. Væri þessi framkvæmd
fjármögnuð úr rekstri Pósts- og
símamálastofnunar og einnig legði
Mannvirkjasjóður Atlanthafs-
bandalagsins fram 22 milljónir
Bandaríkjadala (tæpar 1300 millj-
ónir ISK) sem stofnframlag. Mun
þessi upphæð að hluta til vera fyrir-
fram greidd leiga fyrir afnot af ljós-
leiðarakerfínu.
okkar heldur rýr. Hún taldi líklegt
að þessum þremur ríkjum sem boðin
hefði verið aukaaðild væri ætlað að
vera augu og eyra Bandaríkjanna
innan Vestur-Evrópusambandsins.
Hún sagði að nú blasti ný heims-
mynd við og íslendingar yrðu að
skilgreina sína öryggishagsmuni upp
á nýtt. Hún vildi að við skiigreindum
þá okkar öryggi útfrá umhverfis-
þáttum og væri henni næst að halda
að hlutleysi tryggði okkar öryggi
best. Hún vildi fá nánar upplýst
hvort þetta mál hefði verið rætt í
þingflokkum stjórnarliða.
AIMÍMSI
Björn Bjarnason (S-Rv) formaður
utanríkismálanefndar tók undir þá
skoðun Ingibjargar Sólrúnar Gísla-
dóttur að ný heimsmynd blasti við.
Það væri mikilvægt að taka ákvarð-
anir sem aðlöguðu okkur að þessum
breyttu aðstæðum og aukaaðild
væri skynsamleg ákvörðun til að
tryggja okkar hagsmuni og öryggi.
Það væri ekkert í þessu sem skaðaði
okkar hagsmuni eða samstarf okkar
við Bandaríkjamenn eða NATO.
Athugasemdalaust
hneykslismál
Eyjólfur Konráð Jónsson (S-Rv)
gagnrýndi að ríkisstjómin gerði ekki
betur grein fyrir þessu stórmáli.
Eyjólfur Konráð sagðist ekki vita til
þess að aukaaðild að VES hefði ver-
ið samþykkt í þingflokki sjálfstæðis-
manna. Á fundi í gær hefði verið
sýnt lítið plagg. Allt væri þetta með
eindæmum. Menn yrðu að skilja að
EB ætlaði sér að fara þær leiðir sem
það ætlaði sér að fara. Með hvaða
vopnum sem væri og með þeim
bandamönnum sem það finndi. Hann
hvatti þingmenn til að hugsa vel sinn
gang. Málið væri augljóst; þetta
væri hneykslismál.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði að þetta mál hefði verið rætt
í ríkisstjóm og að sjálfsögðu alln-
okkram sinnum í þingflokki sjálf-
stæðismanna. Reyndar hefði á þing-
flokksfundi 15. júlí verið bókaður
sérstakur stuðningur við það að taka
upp viðræður um aukaaðild að þessu
bandalagi. Jafnframt hefði að frum-
kvæði Eyjólfs Konráðs Jónsonar ver-
ið bókað að það kæmi fram að ís-
lendingar væru vopnlaus þjóð og
ætluðu sér að vera það áfram. Og
á þingflokksfundi á miðvikudeginum
í þessari viku, hefði málið verið rætt
og í upphafí fundar hefði verið sér-
staklega beðið um athugasemdir.
En það hefði enginn gert slíka at-
hugasemd.
Stjórnarandstæðingarnir, Páll
Pétursson (F-Nv), Svavar Gests-
son (Ab-Rv) og Steingrímur Her-
mannsson gagnrýndu ákvörðun rík-
isstjórnarinnar harðlega og alla með-
ferð þessa máls. Þeim var til efs að
meirihluti væri fyrir þessari aukaað-
ild á Alþingi.
NATO að breytast
Jón Baldvin Hannibalsson utan-
ríkisráðherra lagði áherslu á að allir
meginþættir þessa máls hefðu verið
kynntir. Utanríkisráðherra sagði
NATO vera á breytingarskeiði. Atl-
anthafsbandalagið væri að verða
eins konar tvíhliða bandalag. Það
stefndi í þá átt að aðildarríki VES
réðu ráðum sínum saman sem hin
hin evrópska stoð í NATO. Þau
NATO-lönd sem hefðu þar enga
aðild tækju þá áhættu að standa
frammi fyrir teknum ákvörðunum
sem orðnum hlut. Með aukaaðild
gætum við komið okkar sjónarmið-
um á framfæri. Utanríkisráðherra
minnti á að bandarísk stjórnvöld
væra eindregið meðmælt því að lönd
eins og Noregur og ísland stigju
þetta skref.
Þegar hér var komið við sögu var
sá tími sem ætlaður hafði verið til
þessarar umræðu útrunninn en
margir þingmenn vildu ekki skilja
við þetta mál eftir einungis 36 mín-
útna umræðu. Gæsla þingskapa var
rædd í rúman stundaríjórðung. Guð-
mundur H. Garðarsson (S-Rv)
sagði ummæli utanríkisráðherra um
stöðu NATO vera röng. Það væri
ekki rétt að það hefðu orðið breyt-
ingar á stöðu Atlantshafsbandalags-
ins. Bandaríkjamenn, Kanadamenn
og Bretar hefðu marglýst því yfir
að staða NATO væri óbreytt. Skiln-
ingur utanríkisráðherra væri rangur.
Það hefði ekkert það gerst sem rétt-
lætti það sem utanríkisráðherra
leggði til. Að ísland gerðist aðili að
einni stofnun EB með þeim hætti
sem hér væri verið að gera. Hann
vildi mótmæla svona vinnubrögðum
og því að verið væri að smeygja ís-
landi á fyrsta stigi inn í Evrópu-
bandalagið.
Skyndifundur og þingsályktun
Geir H. Haarde (S-Rv) formaður
þingflokks Sjálfstæðisflokksins
greindi frá því að Björn Bjarnason
formaður utanríkismálanefndar væri
nú að boða nefndarmenn til fundar
um þetta mál og hann vænti þess
að menn ræddu þetta mál í nefnd-
inni og biðu með frekari umræðu
þar til síðar ef ástæða þætti til.
Orðið var við tilmælum Geirs H.
Haarde og tekið til við að ræða
næsta mál á dagskrá. En rúmri
klukkustund síðar tilkynnti Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkis-
ráðherra að í framhaldi af skyndi-
fundi utanríkismálanefndar, myndi
hann taka það upp á ríkisstjórftar-
fundi á föstudegi beita sér fyrir því
að þingsályktunartillaga um þessa
aukaaðild yrði lögð fram á Alþingi
við fyrsta tækifæri. Enda yrði undir-
ritun samningsins um aukaaðild með
löghelguðu formi, þ.e.a.s. með fyrir-
vara um samþykki Alþingis. En að-
ildin yrði staðfest fyrir sína hönd
af Eiði Guðnasyni umhverfisráð-
herra í fyrramálið. Stjórnarandstæð-
ingum þótti þessi lausn eftir atvikum
fullnægjandi. Geir H. Haarde sagði
að hér hefði tekist farsæl lausn í
erfíðu máli. Utanríkisráðherra hefði
lagt sig fram til að koma til móts
við óskir stjómarandstöðunnar og
menn náð góðu samkomulagi.
Áburðarverksmiðja rík-
isins verði að hlutafélagi
Landbúnaðarráðherra, Hall-
dór Blöndal, hefur lagt fram
frumvarp um stofnun hlutafélags
um Áburðarverksmiðju ríkisins
er heiti Áburðarverksmiðjan hf.
Gert er ráð fyrir að rikissjóður
verði eigandi allra hlutabréfa við
stofnun þess. Landbúnaðarráð-
herra fer með eignarhlut riki-
sjóðs i félaginu. Honum verði
heimilt að setfa öll hlutabréfin í
félaginu eða hluta þeirra.
í greinargerð með frumvarpinu
sem lagt var fram í gær segir að
þrátt fyrir að ijárhagur Áburðar-
verksmiðju ríkisins standi traustum
fótum þá ríki óneitanlega óvissa um
framtíð fyrirtækisins. Samfara
samdrætti í framleiðslu landbúnað-
arvara hafi notkun tilbúins áburðar
dregist saman hér á landi og sé
meiri samdráttur fyrirsjáanlegur.
Verði nýjar reglur Samþykktar á
vettvangi GATT megi búast við enn
meiri samdrætti. Einnig er bent á
að samkvæmt samningi um evr-
ópskt efnahagssvæði, EES, falli
niður einkaréttur ríkisins til sölu á
tilbúnumi áburði frá og með 1. jan-
úar 1995.
I greinargerðinni er ennfremur
bent á að Áburðarverksmiðja ríkis-
ins sé langstærsta og þýðingar-
mesta fyrirtækið á sviði efnaiðnað-
ar hér á landi. Fyrirtækið búi yfír
víðtækri reynslu og sérhæfmgu á
ýmsum sviðum efnaiðnaðar, s.s. í
framleiðslu á vetni með rafgrein-
ingu og meðhöndlun þess. Því sé
brýnt að búa þannig um hnúta að
verksmiðjunni verði sköpuð skilyrði
til að takast á við óvissa framtíð.
„Sem stofnun í eigu ríkisins hlýtur
hún að teljast vanbúin til þessa
verkefnis. Þess vegna er lagt hér
til að rekstarformi verksmiðjunnar
verði breytt í hlutafélag."
Frumvarpið gerir ráð fyrir að rík-
isstjóminni verði heimilt að leggja
Áburðarverksmiðju ríkisins, þ.e.
verksmiðjuna sjálfa ásamt öllu
fylgifé hennar, til hins nýja hlutafé-
lags. Ríkissjóður verði eigandi allra
hlutabréfa í félaginu við stofnun
þess og fari landbúnaðarráðherra
með eignarhlut ríkissjóð í félaginu.
Honum verði heimilt að selja öll
hlutabréfín í félaginu eða hluta
þeirra.
í 6. grein framvarpsins er ákveð-
ið: „Fastráðnum starfsmönnum
Áburðarverksmiðju ríkisins skal
boðið sambærilegt starf hjá hinu
nýja hlutafélagi og þeir gegndu
áður hjá Áburðarverksmiðju ríkis-
ins. Ákvæði 14. greinar laga nr.
38/1954 um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins á því ekki við
um þá starfsmenn."
7. grein framvarpsins gerir ráð
fyrir að Áburðarverksmiðjan hf.
yfirtaki eignir og rekstur Áburðar-
verksmiðju ríkisins 1. janúar 1993.
í bráðabirgðaákvæðum með
frumvarpinu segir að Áburðarverk-
smiðjan hf. skuli hafa á hendi einka-
sölu á tilbúnum áburði en sú einka-
sala falli niður þegar ríkissjóður
hafi selt meirihluta hlutafjár í félag-
inu, þó eigi síðar en 1. janúar 1995.
Ábyrgð ríkissjóðs á lánasamningum
Áburðarverksmiðju ríkisins helst til
loka samningstíma þeirra skuld-
bindinga. Áburðarverksmiðjan hf.
yfirtaki skuldbindingar Áburðar-
verksmiðju ríkisins við stofnun og
veiti jafnframt ríkissjóði fullnægj-
andi veð í eignum sínum sem trygg-
ingu fyrir skaðleysi ríkissjóðs vegna
ábyrgðarinnar.