Morgunblaðið - 29.11.1992, Blaðsíða 10

10
seei smsMavöK .es HUOAauvíwue aiOAjaMUDHOK
MÓRG'UNBLAÐTð SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1992
■ Margir óttast að þátta-
skil hafi ordið í samskipt-
um verkalýðshreyfingar
og ríkisvalds með efna-
hagsaðgerðunum sem
kynntar voru í vikunni
AHMAMOTUM
eftir Hjólmar Jónsson. Myndir Rúnar Þór Björnsson.
EFNAHAGSAÐGERÐIR ríkisstjórnarinnar voru eins og köld vatnsgusa yfir fulltrúa á 37. þingi Alþýðu-
sambands íslands þegar þeir mættu til þinghaldsins að morgni mánudagsins var. í fyrstunni voru menn
ringlaðir og ekki vissir um hvernig bæri að taka á málinu en mjög fljótlega spratt upp grenya sem
nú endurspeglast í kjaramálaályktun þingsins. Það voru ekki bara ráðstafanirnar sjálfar, einkum gengis-
fellingin, sem ollu gremjunni heldur ekki síður hvernig að þeim var staðið og sú tilfínning var sterk að
það hefðu orðið þáttaskil í samskiptum verkalýðshreyfingar og ríkisvalds sérstaklega ef borið er sam-
an við þau samskipti sem verið hafa síðustu tvö til þijú ár. Þessi tilfinning fyrir því að einhvers konar
þáttaskil væru að eiga sér stað var enn sterkari fyrir þær sakir að sterkur forustumaður var að hverfa
af vettvangi og nýr að taka við, sem gerir það tíl bráðabirgða þvi ekki er gert ráð fyrir að að hann
sitji nema þetta eina kjörtímabil, sem þó spannar fjögur ár.
Nú var það ekki
þannig að efna-
hagsaðgerð-
irnar kæmu
eins og þruma
úr heiðskíru
lofti. Menn
vissu að efna-
hagserfíðleik-
amir voru í brennidepli og að ríkis-
stjómin var á fundum um málið.
Forystumenn Alþýðusambandsins
höfðu ásamt fulltrúum Vinnuveit-
endasambandsisns lagt mikla vinnu
í að undirbúa tillögur í efnahags-
málum í atvinnumálanefnd aðila
vinnumarkaðarins, stjómvalda og
sveitarfélaga og þeim hugmyndum
hafði ítrekað verið reynt að vinna
brautargengi í helstu valdastofnun-
um Alþýðusambandsins. í þeim
hugmyndum var gengið út frá
óbreyttu gengi ogtilfærslu kostnað-
ar frá atvinnufyrirtækjum yfir á
einstaklinga með skattahækkunum
og gjaldtöku ýmis konar. Forystu-
menn í verkalýðshreyfingunni vom
mjög tvístígandi yfír þessum hug-
myndum og búist var við að þær
yrðu ræddar ýtarlega á þinginu og
ekki síður það hvort verkalýðs-
hreyfíngin væri ekki komin út fyrir
hlutverk sitt þegar hún tæki þátt í
og legði fram hugmyndir um álögur
á félagsmenn sína. En úr því að
efnahagsaðgerðir höfðu ekki litið
dagsins ljós í vikunni fyrir þingið
taldi fólk að tækifæri gæfist til
þess á þinginu að ræða þessar hug-
myndir og hversu langt verkalýðs-
hreyfíngin ætti að ganga í sam-
vinnu við stjórnvöld um slíka hluti.
í framhaldinu og ef til viil í ljósi
umræðunnar á þinginu myndu
stjómvöld gripa til þeirra aðgerða
sem þau teldu nauðsynlegar.
Hlutverk verkalýðshreyfingar
Það skipti mjög í tvo horn um
viðhorfið til hlutverks verkalýðs-
hreyfíngarinnar. Annars vegar
töldu menn, og þar á meðal As-
mundur Stefánsson, fráfarandi for-
seti ASÍ, að það væri ábyrgðarhluti
fyrir verkalýðshreyfínguna að sitja
hjá þegar væri verið að véla um
jafnmikla hagsmuni launafólks og
þama væru í húfí. Verkalýðshreyf-
ingin ætti að vera þess megnug að
axla ábyrgðina á erfiðum og óþægi-
legum ákvörðunum. Efnahagserfið-
leikarnir væru staðreynd og það
skipti miklu að stýra þeim aðgerð-
um sem væm óumflýjanlegar í þann
farveg sem hentaði hagsmunum
launafólks best. Annað væri
ábyrgðarhluti. Annars færi eins og
á árinu 1989 þegar kaupmáttur
hrapaði um rúmlega 10% án þess
að rönd yrði við reist og það bitn-
Nokkrir fulltrúar verkakvennafélagsins Framsóknar á þinginu. Ný forysta Alþýðusambands íslands. Talin frá vinstri Hervar Gunn-
Ragna Bergmann, formaður félagsins, fyrir miðju. arsson, 2. varaforseti, Ingibjörg R. Guðmundsdóttír, 1. varaforseti,
og Benedikt Davíðsson, forseti.
Fráfarandi miðsljórnarfólki voru þökkuð störf í þágu hreyfingarinnar, en alls hættu átta manns í mið-
stjórn. Fimm þeirra voru á þinginu þegar því var slitið og þau eru talin frá vinstri Sævar Frímanns-
son, Guðmundur Hallvarðsson, Þóra Hjaltadóttir, Kristin Iljálmarsdóttir og Asmundur Stefánsson.
aði jafnt á láglaunafólki sem þeim
sem höfðu hærri tekjur. Aðrir, og
þeir voru færri, töldu og telja það
ekki hlutverk verkalýðshreyfingar-
innar að kalla álögur yfír sína fé-
lagsmenn. Hennar hlutverk sé
miklu þrengra og hún eigi ekki að
taka þátt í að móta stefnu í efna-
hagsmálum. Það bjóði þeirri hættu
heim að hún sé gerð ábyrg fyrir
kjaraskerðingum og það sé ekki
viðunandi. Með því móti bregðist
verkalýðshreyfíngin félagsmönnum
sínum.
Hátekjuskattur til málamynda
Ef efnahagsaðgerðimar hefðu
ekki litið dagsins ljós í upphafí þings
má gera ráð fyrir að talsmenn þess-
ara tveggja viðhorfa hefðu tekist á
á þinginu og búast má við að úr
því hefðu orðið hörð skoðanaskipti.
Af þessu uppgjöri varð hins vegar
ekki, því eftir að aðgerðirnar urðu
heyrum kunnar gátu menn samein-
ast um að vera á móti þeim. Það
var greinilegt á þingfulltrúum að
það var einkum gengisfellingin sem
fór fyrir brjóstið á þeim og það mat
þeirra að með aðgerðunum væri
hagur láglaunafólks ekki varinn
sem skyldi. Sú skoðun kom ítrekað
fram að hátekjuskattur á tekjur
hærri en 200 þúsund og fyrirheit
um fjármagnstekjuskatt væm hluti
af aðgerðunum til málamynda.
Skattahækkunin væri fyrst og
fremst almenn og hátekjuskattur
skilaði ekki tekjum í ríkissjóð sem
neinu næmi. Þingfulltrúar vitnuðu
í það að forsætisráðherra hefði sagt
að leggja þyrfti á hátekjuskatt og
fjármagnstekjuskatt af sálfræðileg-
um ástæðum.
Kemur önnur gengisfelling?
Á þinginu kom fram greinilegur
skilningur hjá mjög mörgum á að
við erfíðleika væri að etja í efna-
hagslífinu og að við þeim yrði að
bregðast. Erfítt ástand í atvinnu-
málum og stórlega vaxandi at-
vinnuleysi var mönnum mjög hug-
stætt og hvað væri til ráða í þeim
efnum. Efnahagsaðgerðirnar hefðu
hins vegar þurft að leggja hlutfalls-
lega miklu þyngri byrðar á hinna
hærra launuðu og kaupmátt lægstu
launa hefði þurft að veija eins og
nokkur kostur var til þess að þing-
fulltrúar hefðu látið þær yfir sig
ganga eða jafnvel lagt blessun sína
yfír þær.
Margir telja einnig að með geng-
isfellingunni sé horfíð af braut þess
stöðugleika sem hafi verið viðfangs-
efni tveggja síðustu kjarasamninga
sem spanna síðustu þrjú ár. Verð-
lagshækkanir hafa sífellt hægt á
sér frá því í ársbyijun 1990 að þjóð-
arsáttin var gerð og síðustu mánuði
hefur verðbólga verið við núllið.
Margir telja að gengisfellingin
marki tímamót í þeim efnum og von
sé á fleiri gengisfellingum úr því
ein sé komin. Það hafi aldrei gerst
á íslandi að það hafi bara komið
ein gengisfelling eins og það var
orðað. Samskipti verkalýðshreyf-
ingar og ríkisvalds hafi beðið
hnekki. Það séu þáttaskil og þróun-
in næstu mánuði ráði úrslitum um
það í hvern farveg þessi samskipti
fara.
Kjör nýrrar forystu
Kjör nýrrar forystu setti að sjálf-
sögðu mikinn svip á þingið og þá
sérstaklega mikil leit Álþýðubanda-
lagsmanna að frambjóðanda í for-
setaembættið sem væri þeim að
skapi. Þeir gátu engan vegin fellt
sig við Pétur Sigurðssson, forseta
Alþýðusambands Vestfjarða, sem
er Alþýðuflokksmaður, og raunar
var andstaðan við Pétur miklu víð-
Nýr forseti ASÍ slítur 37. þingi
Alþýðusambandsins.
tækari. Hann naut ekki stuðnings
sjálfstæðismanna, sem gengu með
óbundnar hendur til kjörsins og
mikil andstaða var við hann innan
Landssambands íslenskra verslun-
armanna sem er næststærsta lands-
samband ASÍ með tæplega 100
þingfulltrúa af um 500 sem höfðu
heimild til að sitja þingið.
Kunnugir segja að það hafi verið
ljóst nokkriim dögum fyrir þing að
Grétar Þorsteinsson, formaður
Sambands byggingarmanna, myndi
ekki gefa kost á sér, en víðtækur
stuðningur var við hann í forseta-
embættið. Að honum frágengnum
var lagt að Erni Friðrikssyni, for-
manni Málm- og skipasmiðasam-
bandsins og fráfarandi öðrum vara-
forseta ASI að gefa kost á sér og
gerðu menn sér vonir fram á seinni-
hluta þriðjudags að það myndi
verða, en forsetakosningin átti að
fara fram að morgni miðvikudags-
ins samkvæmt dagskrá þingsins.