Morgunblaðið - 29.11.1992, Blaðsíða 30

„ÖÐRUVÍSI ævisaga“ segir á bókarkápu „Lífsins dóminó“,
æviminninga Skúla Halldórssonar tónskálds sem auk þess
var skrifstofustjóri Strætisvagna Reykjavíkur um hálfrar
aldrar skeið. Höfundur er Órnólfur Árnason.
Yfirlýsingin „öðruvísi ævisaga“ er útskýrð með því að
Skúli hlífi sér ekki við því að fjalla um þau mál sem aðrir
leyna eða láta liggja í þagnargildi. Það mun eiga jafnt við
um ástamál, leyndustu persónulega viðburði í lífi Skúla og
hans nánasta umhverf is, sem og það að horfast í augu við
sjálfan sig og fjalla um takmarkanir sínar og mistök ekki
síður en það sem oftar er talið mönnum til hróss. Skúli
skoðar umhverfi sitt og samferðarfólk af sömu hreinskilni
og sjálfan sig.
Bemskuminningar Skúla frá
Flateyri og ísafirði eru litað-
ar af óvenjulegum heimilis-
aðstæðum. Foreldrar Skúla voru
Unnur, elsta dóttir Theodóru og
Skúla Thoroddsen, og Halldór „Gorg-
ur“ Stefánsson. Þau fluttu með böm
: sín suður til Reykjavíkur eftir að
Halldór hafði verið sviptur héraðs-
læknisembætti fyrir drykkjuskap.
Aftan á kápu „Lífsins dóminós"
standa eftirfarandi orð: Hvers vegna
var þessi lærisveinn Krisnamurtis svo
veikur fyrir holdsins lystisemdum?
Hvers vegna gerðist tónskáldið skrif-
stofustjóri hjá Strætisvögnum
Reykjavíkur? Hver samdi vinsælasta
dægurlag í heimi?
Síðasta spumingin vísar til þess
hvort lagið Domino sem fór sigurför
um heiminn fyrir tæpum ijörutíu
ámm hafi verið stolið frá Skúla Hall-
dórssyni, eins og STEF hélt fram og
kærði til alþjóðastofnana á sviði höf-
undarréttar.
Lífshlaup Skúla spannar einstak-
lega vítt svið og er fullt af andstæð-
um. Hann er með annan fótinn í list-
inni og hinn á skrifstofunni, annan
fótinn í náttúrulækningum og kenn-
ingum Krishnamurtis, hinn í sukki
og kvennafari. Samferðafólk hans í
lífinu er sömuleiðis af öllum stéttum
og tegundum.
Hér fara á eftir fáeinar giefsur
úr bókinni.
Gorgur læknír
„Litli Goggi! Pabbi þinn er fullur,
litli Goggi. Presturinn og hann em
að syngja. Þeir em fullir. Gorgur
læknir er blindfullur. Ætlar þú Iíka
að verða fyllibytta þegar þú ert orð-
inn stór?“ Þetta vom stórir strákar,
eilefu eða tólf ára. Dúa sortnaði fyr-
ir augum. Hann beygði sig niður.
Strákamir vissu hvað það þýddi og
tóku til fótanna. Hann lét steinvöl-
umar vaða á eftir þeim og gladdist
yfir sársaukaópinu í öðmm stráknum
sem varð fyrir steini áður en hann
komst í hvarf við homið á Ásgeirs-
versluninni.
Nú náði gráturinn tökum á honum.
Fyrst ætlaði hann að hlaupa heim
en hætti við og fór þess í stað á bak
við pakkhús þar sem enginn sá til
hans. Svo mundi hann allt f einu
eftir því að í pakkhúsinu vora nú
geymd öll líkin af skipbrotsmönnun-
um af Talisman á meðan verið var
að smíða utan um þau Idstur að
senda þau f suður. Hann var gripinn
ofsahræðslu og hljóp þangað sem
hann átti vísast slcjól án þess að
þurfa að greina frá orsök óhamingju
GluggaÖ í
œviminningar
Skúla
Halldórssonar
tónskálds sem
Örnólfur
Árnason hefur
skráÖ
sinnar, en það var hjá Ásbimi vini
hans, öldraðum einyrkja sem ræktaði
rófur, næpur og kartöflur.
Halldór læknir hafði verið í bind-
indi um nokkurt skeið enda spritt-
þurrð í apótekinu. Svo kom strand-
ferðaskipið fyrir viku og stórri kerra
með góssi var ekið heim að læknis-
húsinu. Dúa hnykkti við að sjá þar
risastóran, grænan glerkút með
áletraninni „Spiritus concentratus."
Nú var stutt í þá breytingu á föður
hans sem drengurinn hefði viljað
gefa mikið til að sjá aldrei gerast. í
svip Halldórs komu grófir drættir og
hann varð allur annar maður. Og þó
að móðirin héldi ljúfmennsku sinni
og jafnaðargeði hvað sem á dundi,
vantaði mikið upp á venjulega gleði
hennar.
Fiskisagan flaug. Ekki leið á löngu
áður en presturinn kom ríðandi á
harðaspretti innan úr fírði. Síðan
dreif að hina drykkjufélaga Halldórs
og svo auðvitað aðra þorstláta sem
komu þeirra erinda að kaupa hunda-
skammt af lækninum. Gvendur á
Görðum var yfirleitt sprettharðastur
hundaskammtsmanna. Hunda-
skammtur var spíritus út á lyfseðil.
Á bannáranum höfðu margir læknar
drjúgan skilding upp úr áfengisfíkn
fólks. Hundaskammturinn var 210 g
af spíritusi og jafngilti að áfengis-
magni einni flösku af brennivíni.
Halldór var feitlaginn en léttur á
fæti og kvikur mjög í hreyfingum.
Hann var fríður sýnum með stálgrá
augu, beint nef og jarpt, liðað hár
sem snemma fór að þynnast. Halldór
átti létt með nám og þó að hann
þætti snemma nokkuð svallsamur
lauk hann stúdentsprófi sautján ára
Skúli Halldórsson
gamall og útskrifaðist sem læknir
tuttugu og tveggja ára, yngstur
kandídata til þess tíma. Áður en
Halldór hóf læknisstörf hélt hann til
Danmerkur í sérfræðinám og lauk
prófí sem fæðingarlæknir.
Drykkjuskapur Halldórs ágerðist
eftir að hann var orðinn héraðslækn-
ir á Flateyri. Margt bendir til að
hann hafi átt við innri vansæld að
stríða og drykkjusýki náði æ fastari
tökum á honum. Þegar hann drakk
byijaði hann snemma á morgnana g
náði sér vel á strik fyrir hádegi. Síð-
an lagði hann sig og svaf nokkuð
úr sér svo að hann gat drakkið sig
fullan í annað sinn sama daginn.
Þetta kallaði Halldór að „tvíhlaða.“
Hann fiór aldrei í önnur hús til að
drekka heldur fór drykkjan öll fram
á kontómum. Ef einhveijir sátu þar
að sumbli þegar sjúkling bar að garði
viku gestimir út rétt á meðan læknir-
inn sinnti starfinu.
Halldór hafði ekki áhuga á um-
gengni við aðra en stöku útvalda.
Einkum þurfti að uppfylla strangar
kröfur um gáfnafar. Og aldrei slak-
aði Halldór á vandfysi í kunningja-
vali þegar hann drakk hversu langir
og strangir sem túramir urðu. Það
vora helst tveir menn sem hann taldi
nógu greinda til að drekka með. Það
vora Kristján Ásgeirsson góðvinur
fiölskyldunnar, sem sjálfur fór vel
með vín, og séra Páll í Holti sem
ekki var neinn hófsmaður fremur en
læknirinn.
Gondólar hugans
„Ja, hvert i hoppandi, sýslumað-
ur,“ segir þessi lágvaxni, skeggprúði
maður skrækri röddu. „Það munar
ekki um það, þú ætlar bara að færa
móður þinni gondól í jólagjöf. Þú ert
höfðingi eins og þú átt kyn til.“
Smíðaverkstæðið, eða handa-
vinnustofan, þar sem þeir Guðmund-
ur kennari frá Mosdal og lærisveinn
hans bogra yfir heimablaðið Familie
Joumalen og virða með lotningu fyr-
ir sér mynd af gondól, er í öðram
enda skemmuhúss þar sem afi Dúa,
Skúli Thoroddsen, rak eitt sinn kaup-
félag sem hann hafði komið á lag-
gimar ásamt með Sigurði vini sínum
í Vigur og fleiri framfarasinnuðum
dánumönnum. Guðmundur frá Mosd-
al er ekki allra, en hann leiðbeinir
þessum unga sveini með Skúlanafn-
inu hjartfólgna og aðstoðar hann af
alúð við að saga út gondólinn handa
frú Unni Thoroddsen og mála hann
í öllum regnbogans litum svo að
hann verði að minnsta kosti jafn-
skrautlegur og fyrirmyndin í Familie
Joumalen.
„Þú ert skolli handlaginn, sýslu-
maður,“ segir Guðmundur og fær sér
í nefið úr forláta pontu, sem gefur
lítið eftir gripnum er hann smíðaði
fyrir Halldór lækni að gefa Skúla
mági sínum Thoroddsen í tilefni af
kjöri hans á Alþingi fyrir fsfírðinga
árið áður en hann dó. „Þegar þú
ákvaðst að verða píanisti missti þjóð-
in gott smiðsefni.“
Hlýlegt og gamansamt mas Guð-
mundar er einB og fiarlægt öldugjálf-
ur. Dúi er hættur að heyra orðaskil.
Móðir hans Unnur hertogafrú í Fen-
eyjum hefur léð honum gondólinn
góða og nú 8iglir hann léttgáraðan
hafflöt merlaðan daufbleiku mánask-
ini ásamt heitmey sinni og jafnöldru
Ágústu Jóhannsdóttur stórkaup-
manns. Hún er vel hent og vel eygð,
dökk á brún og brá, en ekki með
breitt nef og þykkar varir eins og
sumar stúlkurnar í dönsku blöðun-
um, heldur er hún fínleg og tignar-
leg, kurteis og siðpráð.
Það er gott í sjóinn þama á fen-
eysku síkjunum. I skutnum stendur
róðrarmaður með tröllaukna ár. í
skini frá ljóskerinu sem Dúi tyllir á
þóftuna fyrir aftan sig eftir að hafa
brugðið því á loft til að skoða fram-
an í elskuna sína, sér hann nú að
ræðarinn er enginn annar en Olli
heitinn Torfa frá Sólbakka, kominn
með þrístrendan hatt og vel við skál
að vanda. Dúa hlýnar um hjartaræt-
umar að vita af þessum væna manni
við stjómvölinn, þótt slompaður sé,
þegar farið er um skuggaleg og við-
sjárverð síkin með svo dýrmætan
farm sem Ágústu.
Ágústa var yngst fjögurra systra
sem mér leist vel á allar en ég var
bara ástfanginn af Ágústu. Hún bjó
í næsta húsi við mig í Silfurgötunni
og svo voram við líka í sama bekk.
Ég elskaði hana í mörg ár þó að
aldrei fengj ég svo mikið sem að
kyssa hana nema í draumum dags
og nætur. Sigríður systir Ágústu
spilaði einstaklega vel á píanó og var
ég sífellt að snuðra kringum húsið.
Þessar indælu systur fluttust seinna
báðar til útlanda. Sigríður hélt til
Ítalíu en Ágústa giftist til Ameríku.
Hjarta bæjarins
„Þetta er eins og í líkhúsi, Dúi
minn," segir Guðmundur prófessor í
læknisfræði við Háskóla íslands,
móðurbróðir hans, og lítur yfir stof-
una. Klukkan er tíu á sunnudags-
morgni. í sófum og stólum sofa nú
vært ungmenni þau sem mestan
þróttinn höfðu haft um nóttina.
Sigurður Grímsson lögfræðingur
og síðar leikdómari Morgunblaðsins
situr bísperrtur í hægindastól, munn-
urinn opinn eins og hann hafi sofnað
í miðri ræðu. Tómas Guðmundsson
kollega hans og skáld liggur mak-
indalega á bakinu í græna sófanum
og hrýtur og blístrar á víxl. Á gólf-
inu hvíla Sveinbjöm Arinbjamarson
og Magnús Konráðsson verkfræðing-
ur, vonbiðill heimasætunnar Maríu.
Sveinbjöm sefur á hliðinni með tóma
ginflösku undir vanganum og heklað-
ur dúkbleðill hefur verið lagður yfir
andlit á honum.
Dúa þykir flestir heldur ræfilslegir
ásýndum í birtu morgunsólarinnar
sem fellur óvægin á föl andlitin gegn-
um fínlega og fagurgerða stórísa frá
Theodóra Thoroddsen. Flöskur og
glös standa og liggja á borðum og
gólfi. Stgarettustubbar eru víða þar
sem þeir eiga síst heima.
Tvítugur háskólanemi, kaup-
mannssonur frá ísafirði, sem Dúi
þekkir bara í sjón, sefur í armlausum
stól, sem dottið hefur aftur og liggur
á bakinu. Ungi maðurinn er ljómandi
snyrtilega búinn, í vesti og jakka,
með bindið hert upp í háls, hátíðleg-
ur á svip með krosslagða arma og
fætuma up í loft. En einhver hefur
klætt hann úr öðrum skónum og
stóra táin, með hörmulegri kartnögl,
stendur út um gat á sokknum hans.
Þetta stingur spaugilega í stúf við
virðuleika þessa unga, ísfirska
menntamanns, ssem frægur er innan
Thoroddsensfiölskyldunnar, líkt og
I
I
i
i
i