Morgunblaðið - 29.11.1992, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1992

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Jámblendinn
vemleikinn
Meginauðlindir þjóðarinnar,
gróðurmoid og nytjafiskar,
sín nýtingarmörk. Markaður-
inn setur búvöru framleiðslumörk.
Aðstæður í lífríki sjávar og stofn-
stærð nytjafiska setja sjávarútveg-
inum aflamörk. Nauðsynlegt þótti
því að nýta þriðju auðlindina, vatns-
orkuna og jarðvarmann, til að mæta
atvinnu- og tekjuþörf vaxandi þjóð-
ar. í þeim efnum var orkufrekur
iðnaður nærtækasti kosturinn.
Hann hefur skapað fjölda starfa,
bæði beint og óbeint, skilað samfé-
laginu verulegum skatttekjum og
komið vatnsafli okkar í verð og
gjaldeyri.
Skiptar skoðanir voru hins vegar
um eignarhald stóriðjufyrirtækja
sem hér yrðu starfrækt og kröfðust
gífurlega mikils stofnkostnaðar og
áhættuíjármagns. Það var sjónar-
mið hinna forsjálli í þessum efnum
á sjöunda og áttunda áratugnum
að við ættum að reisa og reka raf-
orkuverin sem hinn orkufreki iðnað-
ur þarfnaðist, en taka að öðru leyti
okkar á þurru í sölu raforkunnar,
störfum, sem orkuiðnaðurinn skap-
aði, bæði í framleiðslu og þjónustu
við framleiðsluna, og í skattheimtu
til ríkis og sveitarfélaga.
Þeir hinir sömu héldu því fram
að hyggilegt væri að láta erlenda
aðila sem bjuggu að fjármagni,
tækniþekkingu og markaðsyfir-
ráðum um áhættuna af eign og
rekstri framleiðslufyrirtækjanna,
a.m.k. fyrst í stað meðan þau væru
að komast yfír byrjunarörðugleika
og festa sig í sessi á heimsmark-
aði. Þetta sjónarmið réð ferð við
byggingu og rekstur álversins í
Straumsvík.
Á valdatíma Alþýðubandalagsins
í iðnaðarráðuneytinu á fyrstu árum
áttunda áratugarins var á hinn bóg-
inn „mótuð ný stefna að því er varð-
ar orkufrekan iðnað“, eins og segir
í nefndaráliti fulltrúa Alþýðubanda-
lagsins á Alþingi í apríl 1975, „að
hugsanlegt fyrirtæki yrði að veru-
legum meirihluta í eigu íslenzka rík-
isins“. Þetta sjónarmið réð ferð við
eignarhald járnblendiverksmiðjunn-
ar á Grundartanga. íslenzka ríkið á
55% hlutafjár í jámblendiverksmiðj-
unni, norska fyrirtækið Elkem 30%
og japanska fyrirtækið Sumitomo
.15%.
Rekstur jámblendiverksmiðjunn-
ar, sem hóf störf árið 1979, hefur
aðeins skilað arði í tvö rekstrarár
af fjórtán. Hún hefur átt í veruleg-
um erfiðleikum síðustu misserin
vegia niðursveiflu í verði jámblend-
is. í fréttaskýringu Morgunblaðsins
sl. fímmtudag segir um þetta efni:
„Þær 3.400 milljónir króna sem
íslenzka ríkið hefur sett í verk-
smiðjuna hafa að mestu leyti tapast
og á næstu dögum ætti að ráðast
hvort þær em að fullu glataðar."
Ríkisstjómin hefur og þurft nú í
haust og þarf augljóslega áfram að
veita fyrirtækinu umtalsverða fjár-
muni sem lent geta á skattgreiðend-
um. „Til að tóra næstu misseri telja
jámblendismenn sig þurfa 560 m.kr.
til viðbótar frá eigendum", segir í
þessari fréttaskýringu. Ef erlendir
meðeigendur halda að sér höndum
lenda þessir viðbótarfjármunir alfar-
ið á íslenzka ríkinu/skattgreiðend-
um ef fyrirtækinu á að gefast kost-
ur á að standa af sér niðursveifluna
í verði framleiðslunnar, sem enginn
veit raunar hve lengi stendur.
Á móti þeim áhættufjármunum
sem íslenzka ríkið/skattgreiðendur
hafa axlað í þessu sambandi koma
að sjálfsögðu nokkrir ávinningar
tekjumegin í uppgjörið, einkum í
formi atvinnu, orkusölu og gjaldeyr-
is. Þeir ávinningar hefðu hins vegar
jafnt verið til staðar þótt áhætta
eignar og rekstrar jámblendiverk-
smiðjunnar hefði alfarið verið hjá
erlendum aðilum eins og varð með
álverið. íslenzka ríkið/skattgreið-
endur hefðu á hinn bóginn sparað
sér nokkra milljarða króna.
Það er því dómur reynslunnar,
járnblendinn veraleikinn, að sjónar-
mið Alþýðubandalagsins um meiri-
hlutaeign íslenzka ríkisins í járn-
blendiverksmiðjunni á Grundar-
tanga var rangt og hefur kostað
íslenzka ríkið/skattgreiðendur vera-
lega fjármuni.
I
f
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1992
25
„Málskrúðsmold-
veður“
EKKERT SKÁLD
fer varhluta af gagn-
rýni; jafnvel árásum.
Og því meira skáld,
því meiri gagnrýni.
Kröfumar era meiri en til meðal-
skussa. En þá fá skáldin líka einnig
lofsamlega dóma og geta að lokum
vel við unað; Iífíð og iistin leita jafn-
vægis.
Það næddi einnig um Einar Bene-
diktsson. En hann gaf líka höggstað
á sér. Einsog Jónas. Eða Grímur
Thomsen þegar Eiríkur Magnússon
í Cambridge réðst á hann. Það er
sjaldnast lognmolla um stórgeðja
skáld. Þau hafa sjaldnast klapplið
á sínum snæram.
Einar Benediktsson skrifaði af-
leitan ritdóm um Gunnar Gunnars-
son sem brauzt af einstakri karl-
mennsku og vegna ósvikins skáld-
legs upplags til mikils frama í Höfn
og víðar, t.a.m. í Þýzkalandi, þóað
sá frami sé nú minni en áður einsog
verða vill. Einar gerði „árásina“í
Skírni. Grein hans heitir Landa-
mörk íslenzkrar orðlistar (1922).
Mér er nær að halda Einar hafi
ekki unað því að þessi íslenzki
skáldlingur hlyti svo góðar viðtökur
með Dönum, enda landvarnarmaður
að eðli og erfðum og fyrirleit víst
ekkert meira en ef Islendingur
skrifaði á dönsku (gerði grín að
dönskum framburði í ljóði og réðst
á — sen í greinarkomi). Hann seg-
ir það bregði aldrei fyrir andagift,
skáldskap eða stíl hjá Gunnari;
hann skorti anda, málsmennt og
smekkvísi; stundum sé líkast því
hann skrifí í nokkurs konar óráði;
maður verði að stíga niður á lægstu
þrep meðal auvirðilegustu ritsmíða
samtímans til að finna líkingu við
bækur hans. Einkenni Gunnars séu:
tómahljóð, hugsanavillur, smekk-
leysur og uppgerð. 0g hann klykk-
ir út með því að segja að af öllum
svonefndum sjálfmenntuðum skáld-
um Islands standi Guðmundur Frið-
HELGI
spjall
jónsson hæst: „G.F.
er skáld, en Gunnar
Gunnarsson ekki.“
Einar bendir á að Ibs-
en hafi sagt það sé
skáldskapur „að flytja
út landamæri", það
hafi Guðmundur Friðjónsson gert
en ekki Gunnar Gunnarsson. Fáir
íslenzkir höfundar hafa þó „flutt
út landamærin" eins og Gunnar
Gunnarsson, enda mikill skáld-
sagnahöfundur hvaðsem þjóðþótt-
arafstöðu Einars leið. Grein hans
sýnir rækilega sannleiksgildi þeirra
orða gamals fólks, að ekki koma
allir dagar í böggli. Fyrst sjálfur
skáldkonungur íslands, Einar Bene-
diktsson, gat flaskað svo eftirminni-
lega, hvað þá um hina minni spá-
mennina?
En þetta er ekkert einsdæmi.
Jónas var { fullum rétti þegar hann
gagnrýndi rímnabullið í Fjölni forð-
um daga, en hann skýtur yfir mark-
ið, þegar hann ræðst eingöngu á
lágkúru Sigurðar Breiðflörðs, en
lætur sig engu skipta perlumar í
ljóðrænum skáldskap hans. Og illa
ferst Jónasi að tala um „óþverra
og viðbjóð“ þegar hann afgreiðir
þennan fátæka og illa farna skáld-
bróður sinn, hvað þá þegar hann
segist „að sönnu ekki [hafa] lesið
Svoldar-rímur og þekki þær ekki,
en fyrst hann [Sunnanpósturinn]
telur þær saman við rímurnar af
Tristrandi og Indíönu og hvuru-
tveggja rímurnar eru eftir sama
manninn, þá geri ég ráð fyrir hinar
muni ekki taka þeim stórmikið
fram“(!) Fyrst vanþókun og áreitni
geta ruglað Jónas í rírninu með
þessum hætti, hvað þá um hina
minni spámenn?
Þá sem eru ekki skáld, en lifa á
skáldskap einsog flær á starra.
Jafnvel Jónas Hallgrímsson,
listaskáldið góða, sást ekki fyrir í
þessum eilífa bókmenntahasar,
enda hafði Sigurður gefið höggstað
á sér. Jónasdýrkaði gerviskáld eins-
og Eggert Ólafsson svo ég miði við
orð einsog gervismiður, en vó að
Sigurði sem átti fallega ljóðræna
taug. En þar réð bókmenntasmekk-
ur Jónasar ekki ferðinni, a.m.k.
ekki alfarið, heldur önnur sjónar-
mið: þ.e. menningarpólitísk. Eggert
átti lofið skilið, en ekki sem skáld
(nema í tveimur eða þremur vísum,
en kannski er það nóg þegar öllu
er á botninn hvolft). Jónas hafði
drakkið í sig frelsisanda Eggerts
Ólafssonar, fengið hann með móð-
urmjólkinni — það réð úrslitum(!)
Ást hans á Eggerti, t.a.m. í Huldu-
ljóðum er óskiljanleg ef þessar for-
sendur era ekki hafðar í huga.
Það var ekki Jónas sem gekk af
rímunum dauðum, heldur þær sjálf-
ar. Þær höfðu gengið sér til húðar.
Lokið hlutverki sínu. Jafnvel Einar
Benediktsson gat ekki endurvakið
þær, hvorki í formála sínum fyrir
Úrvalsritum Sigurðar Breiðfjörðs
(1894), né Ólafs rímu Grænlend-
ings:
Grundir fólnuð byrgja blóm.
Bleika gröfin þegir.
Undir Fjölnis dauðadóm
dísin höfuð beygir...
Falla tímans voldug verk,
varla falleg baga.
Snjalla ríman stuðlasterk
stendur alla daga,
segir hann m.a. í mansöngnum
þarsem hann minnist bæði Sigurðar
Breiðfjörðs og Bólu-Hjálmars.
Og í formálanum segir Einar til-
gangur hans með útgáfu Úrvalsrit-
anna sé sá „að skýra fyrir mönnum
hveija hæfileika til skáldskapar
Sigurður Breiðfjörð hafi átt...“.
Hann talar um hvað mikið sé til
„af yndislegum, blíðum og svip-
hreinum ljóðum Sigurðar", nefnir
ýmis beztu Ijóð hans „sem eru prýði
og sómi fyrir bókmenntir vorar“ —
en minnist á hann hafi skort mennt-
un Jónasar.
M.
(meira næsta sunnudag.)
Kvótinn er
della
HÉR í BLAÐINU OG
víðar hefur verið
fjallað um athafna-
skáld og því ekki úr
vegi að nefna þau hér
í bréfinu.
Athafnaskáldin gerðu ekki út á forréttindi;
eða eignir annarra. Þau hefðu afgreitt kvót-
ann einsog Einar Oddur Kristjánsson sem
hefur komist nær grasrótinni en nokkur annar
athafnamáður sem verið hefur í forystu at-
vinnurekenda síðustu misseri. Einar Oddur
sagði í samtali hér í blaðinu 6. september sl.
að mikill meirihluti útgerðarmanna væri óvilj-
ugur að hverfa frá kvótakerfinu vegna þess
að útgerðarmenn teldu hagsmunum sínum
ógnað með því. Mestu verðmæti í útgerð
væra fólgin í kvótaeigninni eins og við sjáum
nú þegar rætt er um eignir Einars Guðfinns-
sonar vestur í Bolungarvík og raunveralega
væri kvótaeignin eina verðmætið sem bank-
arnir teldu veðhæft, eins og hann komst að
orði. „Menn óttast þvi að með því að falla frá
kvótakerfínu muni þeir standa verr eignalega.
En þetta er grandvallarmisskilningur," bætti
Einar Oddur við. En það er þá aftur galli á
gjöf Njarðar að útgerðarmenn eiga ekki kvót-
ann og hér í blaðinu hefur margoft verið gagn-
rýnt að með hann hefur verið farið eins og
eign. Jafnvel skattyfírvöld hafa krafist þess
að kvótinn sé bókfærður sem slíkur en það
er að sjálfsögðu alveg út í hött og mótmæli
útgerðarmanna í þéim efnum hafa átt við rök
að styðjast þótt þeir hafi margir hveijir reynt
eða viljað líta á kvótann sem eign sína þegar
það hentar. Að fyrirmælum Alþingis er kvót-
inn líka framseljanlegur svo að sjósóknuram
er vorkunn. Þeir bera ekki ábyrgð á því ástandi
sem ríkt hefur og þeim illdeilum og vonda hug
sem núverandi fiskveiðistjómun hefur kallað
yfír okkur og þá ekki síst útgerðina sjálfa.
Það er í tvískinnunginn á Alþingi sem rekja
má þann vandræðagang sem verið hefur í fisk-
stjórnunarmálefnum þjóðarinnar. Annars veg-
ar eru samþykkt lög um að fiskimiðin séu
sameign þjóðarinnar allrar en hins vegar era
þau gefin þeim sem „rétt“ skip eiga og þá í
því skjóli að það muni besta skipulagið til að
draga úr offjölgun fískiskipa en allt hefur
þetta kerfí misfarist með öllu og lítil sem
engin hagræðing orðið fyrir tilstuðlan þess
þótt nokkur fyrirtæki hafí verið sameinuð af
illri nauðsyn ef svo mætti komast að orði.
Málgagn
LÍÚávilli-
götum
UM AFSTOÐU
Morgunblaðsins hef-
ur verið rætt með vil-
landi hætti í mál-
gagni Landssam-
bands íslenskra út-
vegsmanna og bom-
ar sakir á blaðið með fullyrðingum sem eiga
ekki við rök að styðjast og dylgjum sem lýsa
veikum málstað. Þar hefur aftur á móti ekki
verið gerð atlaga að einum helsta útgerðar-
manni landsins um þessar mundir, Einari
Oddi Kristjánssyni, fyrir afstöðu og ummæli
sem era í raun og vera miklu harðari en við-
höfð hafa verið hér í blaðinu. En útgerðarmað-
urinn talaði enga tæpitungu og sagði að vel
gæti komið til greina að selja afnot af auðlind-
inni, „en í mínum huga og mínu hjarta ætti
sú greiðsla að vera fyrir sókn, en ekki fyrir
afla,“ eins og hann sagði. Og hann bætti við
þessum skynsamlega rökstuðningi: „Vegna
þess að þannig tryggjum við að þeir sækja
helst sjóinn sem ná mestum árangri við veið-
arnar — það er eina réttlætið sem kemur
okkur við. Þannig væri sjósókn stunduð frá
þeim stöðum þar sem arðbærast er að gera
út og ekkert kjaftæði um einhveija byggða-
stefnu." Og útgerðarmaðurinn lét ekki þar
við sitja, heldur bætti forstjóri Hjálms hf. á
Flateyri við, ómyrkur í máli: að kvótakerfið
væri della, hvorki meira né minna! Eða með
orðum Einars Odds sjálfs: „... kvótakerfið,
eins og það er og eins og það virkar, er hrein-
ræktað „idjótí" og ekkert annað. Kvótakerfíð
er allt saman uppbyggt, frá upphafi til enda,
af „ökonómedikusum", sem í öllum tilvikum
taka módelin sín fram yfir veraleikann. Þeir
lifa bara í sínum eigin heimi.“ Kannski verður
gefið út sérstakt eintak af málgagni LÍÚ þar
sem ummæli þessa forystumanns í íslenskri
útgerð nú um stundir verða brotin til mergjar
— en Einar Oddur á þá ekki von á góðu ef
málflutningurinn yrði með svipuðum hætti og
þegar Morgunblaðið var „afgreitt" á forsend-
um sem eiga sér enga stoð í veruleikanum.
En við það verða menn víst að una, svo við-
kvæmt sem málið er.
Hitt er annað mál að ástæða er til að líta
á það sem Einar Oddur segir í framhaldi af
fyrmefndri fullyrðingu. Þegar hann talar um
fiskveiðistjómunina þá kemst hann svo að
orði: „Auðvitað verðum við að sljóma fiskveið-
um og það er enginn að hafa neitt á móti
því. En menn mega ekki gleyma því hvað er
grandvöllurinn að því að fískveiðar og -vinnsla
hafa verið mjög arðsöm atvinnugrein og hvers
vegna við höfum getað byggt hér upp velferð-
arþjóðfélag á grandvelli sjávarútvegs, sem
engin önnur þjóð hefur gert.
Það er fyrst og fremst sveigjanleikinn í
þessari atvinnugrein, bæði veiðum og vinnslu,
sem hefur gert hana svona hæfa og arðbæra.
Þeir sem skilja það ekki, skilja ekki neitt.
Þeir sem vita það ekki, þeir vita ekki neitt.“
Og enn segir Einar Oddur: „Við eram með
í gangi kerfí sem byggir á módelum hagfræð-
inganna, sem er bara hrein og klár della. Við
höfum í raun og vera ekki náð nokkram ár-
angri, frá því að stjóm fiskveiða hófst árið
1977. Stjómun hefur fyrst og fremst gengið
út á það að reyna að takmarka veiðamar og
til þess höfum við fyrst og fremst notað þá
aðferð að reyna að takmarka notkun fram-
leiðslutækjanna, þ.e.a.s. fískiskipanna, en all-
an tímann höfum við samt sem áður verið að
stækka og auka afkastagetu þessa flota. Við
höfum því allan tímann verið að fjarlægjast
það markmið að veiðar væra í samræmi við
skynsamlega nýtingu fískimiðanna. Og við
eram enn á þessari braut.
Núna til dæmis liggur öll ný fjárfesting I
frystiskipum. Frystiskip era mun afkastameiri
en þau skip sem eru úrelt í staðinn fyrir þau.
Á tímabili byggðum við á annað þúsund trill-
ur. Svona hefur þetta gengið og svona gengur
þetta enn.“
Að haga
seglum eftir
vindi
ÞEIR SEM HAFA
gagnrýnt Morgun-
blaðið fyrir svipaðar
ábendingar ættu
fremur að líta í kring-
um sig innan eigin
raða og hlusta á
reynslumikla forystumenn sína tala um van-
kanta kerfisins og hvað sé til úrbóta. Það er
eina leiðin til að ná einhveijum árangri og
koma okkur úr þeirri sjálfheldu sem við höfum
verið í frá því við þurftum að huga að minnk-
andi afla og takmarkaðri auðlind. Það skal
viðurkennt að engum dettur í hug að það sé
neitt sældarbrauð að höggva á þennan hnút.
En við þurfum öll á jiví að halda, við þurfum
frið um fiskimiðin. Á þau eiga að sækja þeir
sem hæfastir era og best í stakk búnir til að
breyta hráefni í mikil verðmæti. Við þurfum
að sjálfsögðu umfram allt að nýta skipin miklu
betur en verið hefur því það er engin ástæða
til að búa við flota sem er helmingi of stór
eða frystihús sem era alltof mörg. Slíkur bú-
skapur kallar einungis á einhvers konar dulið
atvinnuleysi og við slíkt skipulag verður full-
nýting gæðavöra aldrei efst á baugi, né launa-
kjör eins og annars væri. Við eigum að gera
út á hentugustu skipunum og veita þeim sem
best kunna til verka nauðsynlega aðstöðu til
að þeir geti fundið kröftum sínum viðnám.
Og við eigum þó að sárt geti verið að efla
útgerð þar sem arðvænlegast er. Það er eina
byggðastefnan sem nokkurt vit væri í. íslend-
ingar hafa alltaf kurinað að haga seglum eft-
ir vindi. Þeir hafa flutt sig þangað sem fiskim-
iðin era gjöfulust hveiju sinni. Einu sinni var
Ingólfsfjörður einhvers konar tískustaður síld-
arinnar, nú eru þar minningar einar. Þannig
hefur þetta gengið alla tíð. Við höfum verið
sveigjanleg verstöðvaþjóð og kunnað að nýta
okkur ný tækifæri. Við höfum aldrei fest okk-
ur í fordóma enda er náttúran fordómalaus og
í hana sækjum við aflann og auðæfín.
AfFiski-
MORGUNBLAÐIÐ
hefur ekki verið eitt
á báti í þessum um-
þingi ræðum, síður en svo.
Við þurfum ekki ann-
að en líta til umræðna á síðasta Fiskiþingi,
en þar kom meðal annars fram tillaga þar sem
lýst var andstöðu við kvótakerfið. Menn tak-
ast á um sóknargetu og aflamark þar sem
annars staðar. En kjami málsins er kannski
sá að þama gæti hentað þriðja leiðin eða þá
jafnvel mismunandi eða „blandaðar" leiðir
eftir því hvar eða hvemig sótt er. Við verðum
ekki gæfusöm þjóð fyrr en við fínnum þá leið
sem allir geta sætt sig við. Deilur eru fánýtar
ef þær ijalla einungis um keisarans skegg og
ástæðulaust að halda þeim uppi deilnanna
vegna. Við þurfum þvert á móti að finna leið-
ir út úr vandanum og þær leiðir eiga að hjálpa
okkur að komast upp úr þeirri efnahags-
kreppu sem við blasir. Við höfum alltaf lagað
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 28. nóvember
okkur að breyttum aðstæðum, án þvergirðings
og þijósku eða fordóma ef það hefur verið
nauðsynlegt þegar fískgengd var mikil. Það
er ekki síður nauðsynlegt nú þegar afli fer
minnkandi og fátt er mikilvægara en breyta
tiltölulega litlum afla í mikil gæði.
Á Fiskiþingi féllu þau orð m.a. að hagsmun-
ir heildarinnar væru látnir ráða. Þá var undan-
skilið að heildin á fískimiðin og kjami heildar-
innar er einstaklingurinn; þ.e. eigendur fiski-
miðanna. Hitt er svo annað mál að það er
alltaf eitthvert óbragð af því þegar menn
fjargviðrast um hagsmuni heildarinnar því að
heildarhyggjan svokallaða var aðalsmerki og
einskonar vígorð marxismans og vita nú allir
hvar hann stendur um þessar mundir. Það fer
a.m.k. hrollur um það fólk í Austur-Þýska-
landi sem heyrir talað um „vísindalegan sósíal-
isma“ og „hagsmuni heildarinnar". Við þurf-
um svo sannarlega á öðram vígorðum að halda
nú um stundir. Það var hárrétt sem fram kom
í máli Péturs Bjamasonar á Akureyri þegar
hann sagði á Fiskiþingi að gagmýnin á fram-
salsréttinn væri ekki síst sú að menn væru
að selja eignir sem þeir hefðu ekki keypt. Það
væri hægt að siðvæða það, eins og hann komst
að orði, með því að taka upp auðlindaskatt
og mætti til sanns vegar færa. Þá er ekki
hægt að líta framhjá því sem Reynir Trausta-
son á Flateyri sagði að nýleg skoðanakönnun
hefði sýnt að yfír 50% af þjóðinni hafnaði
kvótakerfinu. Menn verða að horfast í augu
við þá staðreynd hvað sem öðru líður. Og eitt
er víst að þau ummæli sem fram komu á Fiski-
þinginu þess efnis að það yrði aldrei sátt um
óhefta sölu kvótans eru án efa orð að sönnu.
Og framhjá því verður ekki heldur gengið sem
Kristján Loftsson forstjóri f Reykjavík sagði
að nú hefði aflamarkið verið reynt í nokkur
ár og allt væri á suðupunkti eins og hann
komst að orði. Það var því rétt sem Einar
Hreinsson á ísafírði sagði að þær leiðir sem
verið hefðu til umræðu á Fiskiþingi, þ.e. sókn-
armark eða sóknarstýring og aflamark eða
kvóti, væra ófærar um að leysa þann vanda
sem við væri að glíma eins og hann sagði.
Möguleikar auðlindaskatts til að leysa málið
hefðu ekki verið ræddir og væri það gagnrýnis-
vert. Ástæða væri til að menn íhuguðu málið
og viðurkenndu að núverandi ástand gengi
ekki. Það þyrflti að hugsa málið allt upp á
nýtt og er það hveiju orði sannara. Við verð-
um að finna einhveija lausn á því og best færi
á því að lausnin yrði fundin á vegum þeirra
sem nú fjalla um málið í kvótanefndinni og
viturra stjómmálamanna í samráði við þá for-
ystumenn í sjávarútvegi sem sitja ekki í helli
sínum og neita að horfa út um hellismunn-
ann. Það er nóg af slíku fólki um land 'allt.
Upphrópanir, illyrði og fordómafjas mun aldrei
leysa okkur úr þeirri sjálfheldu sem verið
hefur. Við þurfum víðsýnt fólk á þjóðarskút-
una; þá sem sigla eftir náttúralögmálum en
ekki villuljósum.
„Kratarnir“
á Morgun-
blaðinu
VIÐ NEFNDUM
athafnaskáldin í upp-
hafi þessa bréfs. Við
skulum ekki ganga
að því gruflandi að
dugnaðarforkar í út-
gerð og kvótakarlar
eiga einnig sínar hugsjónir um sköpun og
framkvæmdir og margir eru þeir kunnáttu-
menn í sínu fagi. En meðan þeim finnst sjálf-
sagt að selja það sem aðrir eiga og borga
ekki eigendunum, þ.e. þjóðinni, era þeir á villu-
götum og geta ekki ætlast til þess að vera
bomir á gullstól eins og gömlu athafnaskáld-
in. Þetta hafa margir í þeirra röðum séð. Og
þetta kom rækilega fram í umræðum á Fiski-
þingi. Þar — og víðar — tala menn óhikað
fyrir sóknarmarki í stað aflamarks eða kvóta
án þess þeir séu sakaðir um að vilja rústa
sjávarútveginn eins og formaður LÍÚ sakar
ritstjóra Morgunblaðsins um í fyrrnefndri
grein { málgagni LÍÚ.
Úr gjallarhorni LÍÚ hefur ekki síst verið
tönnlast á „hagsmunum heildarinnar" eins og
þar sé um eitthvert nýtt guðspjall að ræða.
Heildarhyggjan hefur svo sem birst með ýms-
um hætti og nú er hún komin í grímubúning
kapítalismans! Og ritstjórar Morgunblaðsins
kallaðir kratar! í gamla daga prédikuðu kratar
þjóðnýtingu. Síðan gerðust þeir harðir einka-
rekstrarpostular og jafnvel fijálshyggjumenn
og boða nú einkavæðingu sem er í tísku. All-
ir boða einkavæðingu, jafnvel gamlir kommún-
istar í Lithaugalandi og Rúmeníu; eða Kína.
En það mega kratar eiga að þeir vilja vernda
eignarrétt fólksins í auðlindinni. Þar eru þeir
á réttri braut, líkt og Morgunblaðsmenn o;
aðrir sjálfstæðismenn af gamla skólanum. i
■' ■ - - 1 - , ■ ■

Kvóti eða
aflagjald?
þennan rétt verður ekki gengið átakalaust.
Marxistar gerðu það óhikað — og við sjáum
nú afleiðingamar. En jafnvel Alþýðubandalag-
ið hefur nú breytt kóssinum og siglir eftir
þeirri leiðarstjömu sem ein getur komið okkur
úr vandanum, það er burt frá dellunni sem
Einar Oddur Kristjánsson útgerðarmaður
nefnir svo, eða kvótakerfinu öðra nafni.
En hvað dvelur Orminn langa? hefur mátt
spyija.
EN NÚ HEFUR
ríkisstjórnin tekið af
skarið. Með ákvörðun
hennar um gjaldtöku
í Þróunarsjóð sjávar-
útvegsins hefur væntanlega verið dregið til
muna úr því siðleysi að afhenda þjóðarauðlind-
ina ókeypis og framsal kvóta því réttlætan-
legra en áður. Af þeim sökum er hægt að
taka undir með Davíð Oddssyni forsætisráð-
herra þegar hann sagði í samtali hér í blaðinu
um ráðstafanir ríkisstjórnarinnar í efnahags-
málum að þróunargjald (þ.e. veiðigjald) á fisk-
veiðiheimildir eftir fjögur ár væri til þess fall-
ið að tryggja sættir í þjóðfélaginu. Gjaldtakan
sé ákveðin í anda lagaákvæðisins að fískimið-
in séu sameign þjóðarinnar.
Forsætisráðherrann var spurður hvort með
ákvörðun að taka upp svonefnt þróunargjald
á aflaheimildir eftir tæp fíögur ár væri verið
að framfylgja þeirri grundvallarreglu að inn-
heimt yrði gjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlind-
inni. Hann sagðist vera ánægðastur með það
að sátt væri f kvótanefndinni um mótun sjávar-
útvegsstefnu „um þetta fyrirkomulag og að
sjóðurinn sem stofnaður verður til að gera
þessa stóru og miklu atvinnugrein skilvirkari,
verður fjármagnaður algjörlega af greininni
sjálfri. Það er algjör breyting frá því sem
verið hefur. Ég tel að það sé algjört grundvall-
armál og góð niðurstaða".
Forsætisráðherra var spurður hvort gjald-
taka fyrir veiðiheimildir tryggði virkni laga-
ákvæðis um að fiskimiðin væra sameign þjóð-
arinnar en hann talaði um það fyrir síðustu
kosningar að tryggja þyrfti virkni þess ákvæð-
is. Hann kvað ljóst að þetta væri gert „í anda
þess ákvæðis. Það er ekki vafí. Mér finnst
líka fagnaðarefni að aðilar í þessari grein era
sáttir við þetta. Þetta er gert með hófsömum
hætti og í mínum huga er ekki vafí á að þetta
er fallið til þess að ýta undir sættir í þjóðfélag-
inu. Sjávarútvegurinn veit núna hvar hann
stendur og getur horft fram í tímann um
nokkuð langt árabil, sem hann hefur ekki
getað lengi“, sagði ráðherrann.
Þegar forsætisráðherra talar um sættir í
kvótanefndinni á hann auðvitað við að grand-
vallarstefnan sé tekin á gjaldtöku án þess
gjaldið sjálft hafí verið ákveðið. Það yrði verk-
efni framtíðarinnar ef kvótakerfið héldi velli.
En þá yrði það einnig verkefni framtíðarinnar
að gæta þess að hagræðingin og árangurinn
af réttlætinu yrði ekki til þess helst að safna
auðlindinni á fárra hendur. Hér á það kannski
við sem lesa má útúr Hume, að skortur og
réttlæti eiga ekki samleið. En það getur varla
verið markmiðið með fiskveiðistjómun hér á
landi að mynda auðhringi um útgerðina. En
gjaldtaka færi þá vafalaust eftir aflabrögðum
eins og gerist t.d. um laxveiðiár svo að hún
gæti þá allt eins sveiflast til frá einu ári til
annars. Það gæti t.a.m. verið eðlilegra að
setja gjald á afla en skip því þá yrði einungis
greitt fyrir þau verðmæti sem útgerðin fengi
í sinn hlut. Skipskvóti er svipull eins og sjávar-
afli og gjald á hann er líkast aðstöðugjaldi
sem nú hefur verið afnumið en það þótti held-
ur ranglátur skattur því það var tekið af fyrir-
tækjum hvort sem þau skiluðu hagnaði eða
tapi. En ef stuðst yrði við aflagjald yrði að
stórefla eftirlit á miðunum og koma í veg
fyrir rányrkju. Það er hvort eð er brýn þörf
nú þegar. Við verðum að trúa því að til séu
menn sem láta ekki ævinlega freistast í um-
gengni við náttúrana.
En málið er vandmeðfarið. Á því era marg-
ar hliðar og annmarkar á öllum lausnum. Eina
raunveralega lausnin væri náttúrulega sú, að
rækta upp auðlindina, svo að hún gæfi af sér
það sem markaðurinn þarfnast. En það er
víst langt í land — óvíst hvort tekst. Og gjald
á afla gæti komið harðast niður á mestu afla-
mönnunum og fáránlegt að refsa þeim sérstak-
lega. Við ættum þá frekar að fínna kerfí sem
gefur þeim kost á að njóta sín til fulls.
fljósmynd/Gunnar Blöndal
„Við verðum ekki
gæfusöm þjóð
fyrr en við finn-
um þá leið sem
allir geta sætt sig
við. Deilur eru
fánýtaref þær
fjalla einungis um
keisarans skegg
og ástæðulaust að
halda þeim uppi
deilnanna vegna.
Við þurfum þvert
á móti að finna
leiðir ót úr vand-
anum og þær leið-
ir eiga að hjálpa
okkur að komast
upp úr þeirri
efnahagskreppu
sem við blasir.“
+