Morgunblaðið - 29.11.1992, Blaðsíða 22

22
MÖRGUNBLAÐIÐ’ SUNNUDÁGUR 29. NÓVEMBER 1992
EÐLDLEGT VAL
EÐA MIIAÐH?
Uppreisnin kemur innan frá
„Spítalinn hér er dæmi um smá
andóf gegn þessu dýra einokunar-
kerfi, en sjálf uppreisnin gegn því
á örugglega eftir að koma innan
úr kerfinu. Við getum kannski ýtt
undir þá uppreisn eða uppskurð á
kerfinu, með því að sýna að það er
hægt að bera sig öðru vísi að við
slíkan rekstur. Við finnum mikinn
áhuga frá fólki innan þess og það
koma margir í heimsókn hingað til
að fræðast um reksturinn.
Eitt af því sem vantar í opinbera
kerfið er að þeir sem þar starfa,
geri sér grein fyrir hvað hlutimir
kosta. Viðkvæðið er alltof oft að
allt sé ókeypis. En auðvitað er ekk-
ert ókeypis í kerfínu, þó sjúklingam-
ir reiði ekki fram peninga yfir borð-
ið í hverri heimsókn sinni þangað.
Þessi skortur á meðvitund um kostn-
að kæmi ekki að sök ef hægt væri
að dæla ótakmörkuðu íjármagni í
kerfið. Sem stendur vantar tíu millj-
arða ÍSK upp á að endar nái saman
á Ríkisspítalanum í Kaupmanna-
höfn. Kostnaðurinn er að vaxa þjóð-
félaginu yfir höfuð og það verður
að gera eitthvað róttækt. Kerfið
verður ekki bætt með meiri pening-
um. Hver króna er aðeins notuð einu
sinni og það þarf því að nota þær
í forgangsröð."
Hver er munurinn á ykkar mark-
miði, miðað við ríkisrekna spítala?
„í vetur dvaldi ég á hóteli í
Reykjavík í viku, ásamt konunni
minni. Eitt kvöldið ætluðum við að
senda—póstkort og spurðum af-
greiðslustúlkuna um frímerki. Hún
sagði að þau væru seld í búð á hótel-
inu, sem var lokuð. Henni datt ekki
í hug að reyna að fínna frímerki.
Við vorum gestir og myndum borga
reikning okkar hvort sem við fengj-
um frímerkin eða ekki. Annað kvöld
í Reykjavík brugðum við okkur inn
á grillstað til að fá okkur snarl.
Afgreiðslumaðurinn skildi ekki orð
hvorki í dönsku né ensku, en fór
ótilkvaddur út á gangstétt og náði
í vegfaranda, sem gat túlkað fyrir
okkur. í þessum tveimur tilvikum
var ekki spuming um fjármagn til
ráðstöfunar, heldur um ólíka af-
stöðu til þjónustu.
Innan ríkiskerfisins er oft borið
við fjárskorti, en það er miklu frek-
ar viljann sem vantar. Ég held að
það sé miklu oftar um að ræða þjón-
ustulund, því innan einokunarkerf-
isins vantar hvatninguna til að
leggja sig fram. Ég vil ráða fólk á
spítalann, sem hefur sömu afstöðu
og afgreiðslumaðurinn á grillbam-
um. Sjúklingamir eiga að hafa áhrif
á afstöðu okkar, ekki fjármunir."
Sjúklíngarnir eru viðmiðunin,
ekki starfsfólkið
„Svarið við spumingunni er að
markmið okkar er að veita hverjum
sjúklingi sem besta þjónustu og við
það er reksturinn miðaður. Sjúkling-
urinn er miðpunktur og allt rekstr-
arskipulag er miðað við það. í þessu
felst að spítalinn er rekinn fyrir
sjúklingana, ekki fyrir starfsfólkið
og stéttarfélögin. Á opinberum spít-
ölum er mikil yfirbygging og oft
virðist fínast að þurfa aldrei að sjá
sjúkling. Undirmennimir sjá um þá.
Starfsfólkið hér þarf að hafa Iöngun
og vilja til að hlynna að og stunda
sjúklingana. Hér , eru aðeins fáir
faghópar. Það sparar tíma að fólk
taki sjálft til höndunum í stað þess
að skipa öðrum fyrir. Hér er aðeins
pláss fyrir fólk, sem vill taka til
höndum og vinna af ábyrgð. Spítal-
inn er lítill, en mjög sérhæfður og
það gerir líka kröfur til starfsfólks-
ins.
Stéttarfélög era oft sögð reyra
allt niður, en við höfum góða reynslu
af samvinnunni við þau. Allt okkar
starfsfólk er í stéttarfélögum, sem
hafa samninga við okkur. Innan
þeirra hefur verið áhugi að fylgjast
með nýjungum í vinnuskipulagi."
Hvemig kemur markmið ykkar
um aðhlynningu sjúklinganna fram?
„Sjúklingurinn á að vita að sá
læknir sem stundar hann í byijun
fylgist einnig með honum og hann
getur alltaf snúið sér til hans. Hann
fær líka eina hjúkranarkonu sem
sinnir honum sem mest og fylgir
honum eftir. Hann fær góðan tíma
til að tala við lækninn í byijun, þar
sem honum er gerð nákvæm grein
fyrir hvað hann á í vændum og í
hveiju meðferðin felst. Þetta sam-
band sjúklings við lækni og hjúkr-
unarkonu er aðalatriðið, en auk
þess er reynt að búa vel að honum.
Herbergin era einmenningsstofur
með baðherbergi, sjónvarpi og út-
varpi, beinum síma og aðgangi að
faxtæki. Sjúklingamir geta komið
með séróskir varðandi fæði og það
er kaffístofa, þar sem hægt er að
kauþa hressingu. Auk þess er reynt
að koma því svo fyrir að aðstand-
endur geti verið sem mest hjá sjúkl-
ingnum, ef þess er óskað. Góður
ytri aðbúnaður er góð viðbót, en
aðalatriðið er afstaðan til sjúklings-
ins. Hann er viðskiptavinur hér og
við reynum að gera allt til þess að
hann fái vöra, sem hann er ánægð-
ur með.“
DANSKA LÆKNAFELAGSÐ
Heilbrigðisþjónustu best
komið hjá hinu opinbera
Jens Christian Götric for-
maður danska Læknafélagsins
sagði í samtali við fréttaritara
Morgunblaðsins að þegar i byrj-
un níunda áratugarins hefði
einkavæðing innan heiibrigðis-
þjónustunnar verið mikið hita-
mál meðal samtaka lækna. Á
tímabili hafði Jafnaðarmanna-
flokkurinn i huga að beita sér
fyrir að banna hana. Eftir harð-
ar umræður ákvað félagið að
leggjast gegn þeirri hugmynd,
á þeim forsendum að bönn væru
ekki rétta leiðin til að stjórna
þessum málum.
Götric sagði að fyrst það væri
grandvöllur fyrir að reka
spítala eins og
í Ebeltoft, væri
það merki um
að eitthvað
vantaði í opin-
bera kerfið.
„Við álitum
heppilegast að
allir þjóðfé-
lagsþegnar taki þátt í að greiða í
sameiningu fyrir að halda heil-
brigðisþjónustunni uppi, svo hver
og einn geti leitað þangað, þegar
hann þarf á því að halda. Þetta
er hægt að gera með sköttum eins
og nú er, eða hugsanlega með
skyldutryggingum. Við álítum
ekki af hinu góða að sjúklingar
greiði beint yfir borðið fyrir þessa
þjónustu. Við viljum þó ekki hamla
gegn því með bönnum. Framboðið
bendir líka til þess að hið opinbera
anni ekki þessari þjónustu."
— Hvað segir þú um þá fullyrð-
ingu sumra að skipulag spítalanna
sé gert fyrir starfsfólkið, en ekki
sjúklingana?
Reglur sem tak-
marka einka-
rekstur lækna
„Það hefur orðið óheppileg þró-
un, svo það má vel segja að hlutun-
um sé ekki komið nógu vel fyrir
inni á spítölunum. Það á að hlusta
eftir því sem sjúklingamir segja
og meðal annars þess vegna eram
við hlynntir valkosti. Tilvist eink-
aspítala þrýstir á opinbera kerfið.
En þeir bjóða ekki upp á alla þjón-
ustu, til dæmis ekki gjörgæslu-
deildir, en það era einmitt þær og
skyndimóttaka, sem að hluta til
mótar vinnufyrirkomulagið á spí-
tölunum."
— Þó flestir læknar vinni innan
opinbera kerfisins stunda margir
þeirra einhvem einkarekstur utan
þess. Hvemig lítur Læknafélagið
á þau mál?
________ „Það er ekk-
ert nema gott
um það að
segja, svo lengi
sem þeir rækja
sína föstu
vinnu. Svo
lengi sem' það
er, er ekki hægt að fetta fingur út
i hvað þeir gera utan síns vinnu-
tíma. Það gefur ákveðinn sveigj-
anleika og það er engin tvöfeldni
í þessu, meðan fasta vinnan er
rækt. En það era auðvitað alltaf
einhveijir, sem ganga of langt í
einkarekstrinum og það era ýmis
dæmi um að læknar hafi verið
reknir af því þeir sinntu ekki starfi
sínu af þessum sökum. Nýlega
hafa verið settar reglur, sem
kveða á um að ef læknir er í fullri
vinnu þjá því opinbera, má hann
aðeins sinna einkarekstri, það er
vera með einkasjúklinga, að hluta,
“ sagði Jens Christian Götric.
Tvöfalt siðgæði
í ríkiskerfinu tíðkast að læknar
vinni úti í bæ, auk þess að vera í
fullu starfi á spítölum. í bæklingi
um spítalann er tekið fram að lækn-
ar ykkar sinni ekki annarri vinnu.
Af hveiju er þetta tekið fram?
„Við viljum tryggja að læknar
skili _fyrst og fremst vinnu sinni
hér. í raun skil ég ekki hvemig það
líðst í nokkra fyrirtæki að starfsfólk
noti mikið af eða mest alla krafta
sína í vinnu utan vinnustaðar. Það
þekkist vart nema meðal lækna á
opinberam spítölum. Við höfum i
sjálfu sér ekkert á móti að læknar
vinni sér inn aukapening, en það
samræmist bara ekki markmiðum
spítalans að það bitni á sambandi
þeirra við sjúklingana. Þeir læknar
innan ríkiskerfisins, sem hafa komið
ár sinni svo fyrir borð að þeir ljúka
fullu vinnunni sinni af á spítalanum
á morgnana, til að fara í einkarekst-
urinn eftir hádegi, era einmitt þeir
sem era mest á móti einkavæðing-
unni. Þeir geta varla rækt samband
sitt við sjúklingana á spítalanum
að marki. í mínum huga er þetta
tvöfalt siðgæði.
Læknar hafa haft mikil áhrif í
krafti einokunarkerfisins, en það
dregur úr aðstöðu þeirra að það séu
líka læknar utan kerfísins. Um leið
og það er til valkostur utan kerfis-
ins dregur úr krafti þess, því það
er ekki lengur í einokunaraðstöðu
og verður að fara að hlusta eftir
gagnrýni og kröfum utan frá. Við
eram auðvitað ekki varðhundur
kerfisins. Það má kannski segja að
við séum eins og hvolpur, sem glefs-
ar í hælinn á bákninu.
Við ætlum okkur ekki að vera í
samkeppni við ríkiskerfið, heldur
leggjum áherslu á að við séum val-
kostur í viðbót við það, en tilvist
okkar getur þó haft sömu áhrif og
samkeppni við hvaða aðrar aðstæð-
ur. Margir sjúklingar úr nágrenninu
leita til okkar, til að sleppa við bið-
lista opinbera spítalanna, til dæmis
í mjaðma- og frjósemisaðgerðir. Þá
hefur það gerst oftar en einu sinni
að þegar þeir láta strika sig út af
biðlistanum til að koma til okkar
opnast skyndilega smuga og þeir
komast að. En ég held líka að
áhersla okkar á samband við sjúkl-
inga laði fólk að. Okkur þykir gleði-
legt hve margir úr nágrenninu koma
hingað." --------- - ...............
Ein helstu mótrökin gegn ykkur
í byijun vora að þetta væri munað-
ur fyrir ríka fólkið. Hefur þetta
gengið eftir, hveijir era sjúklingar
hér og hvemig fjármagnar það dvöl-
ina _hér?
„í fyrstu reiknuðum við með að
kæmu fleiri frá útlöndum en raunin
hefur orðið. Við reiknuðum með að
Danir sem era búsettir erlendis, til
dæmis á Spáni, og sem ekki era í
danska sjúkrasamlaginu, vildu
koma heim á spítala ef þeir þyrftu
á því að halda. En það hefur annað
komið á daginn. Aðeins um 10%
sjúklinganna koma erlendis frá. Stór
hluti sjúklinganna er eldra fólk, fólk
á eftirlaunaaldri og konur era.í
meirihluta. Margir sjúklinga okkar
stunda sjálfstæðan rekstur, þó þeir
séu komnir á eftirlaunaaldur og era
vanir að ráða sínum málum sjálfir.
Þeir koma hingað meðal annars af
þvf að þeir vita að hveiju þeir ganga.
Verðið liggur fyrir fyrirfram, en það
skiptir þá kannski mestu máli að
þeir fá að vita nákvæmlega hvenær
þeir komast að og hver á að hafa
með þá að gera, fyrir utan persónu-
legt samband við starfsfólk. Ef þú
skiáir þig í hópferð, þá er þér ekki
sagt að þú komist með einhvern tím-
ann á næstu þremur mánuðum,
heldur færðu ákveðnar dagsetning-
ar. Hvers vegna ætti ekki að gilda
það sama um spítalainnlagnir?"
Tryggingar veigamikill þáttur
„Sjúklingar hér fjármagna dvöl-
ina á margvíslegan hátt. Augljós-
lega hefur haft mikið að segja að
dönsk tryggingafélög bjóða upp á
Hjartað fylgir huganum
ÞAÐ VILL svo til að á Einkaspítalanum
í Ebeltoft vinnur íslensk hjúkrunarkona,
svo það lá í augum uppi að spyrja hana
um hvemig starf hjúkrunarkonu væri
þarna. Svava Svansdóttir hefur búið í
Danmörku síðan 1978. Hún lærði hjúkr-
un í Árósum og hefur unnið við hjúkrun
þar. Hún flutti til Ebeltoft þegar stofnun
Einkaspítalans var í undirbúningi og eins
og fjöldamargar aðrar hjúkrunarkonur
gaf hún sig fram við stjórn spítalans og
bað um vinnu. Hún var hins vegar heppn-
ari en margar stallsystur hennar, því hún
fékk vinnu þar. Það sóttu miklu fleiri
um en þörf var fyrir. Svava hefur unnið
við spitalann frá opnun hans.
Svava segist hafa unnið á venjulegum
spítaladeildum, en það er hluti af nám-
inu, en síðan tvö ár á elliheimilum og jafn
lengi á nýmadeild. „Ég sóttist eftir vinnu
hér, vegna þess að það var um fátt annað
að ræða fyrir mig hér f Ebeltoft. Ég var
hikandi í fyrstu við að starfa á einkaspít-
ala, því það var ríkt í mér, eins og mörgum
öðrum, sem starfa innan heilbrigðiskerfís-
ins, að fólk eigi að fá læknisþjónustu ókeyp-
is. En skoðanir mínar hafa breyst svolítið
Rætt við Svövu
Svansdóttur, íslenska
hjúkrunarkonu á
Einkaspítalanum í
Ebeltoft
við að vinna hér, líka af því að hingað kem-
ur alls konar fólk. Hér koma kannski ekki
einstæðar mæður á atvinnuleysisbótum, en
það er fjarri því að hingað komi eingöngu
ríkt fólk.
Hvað varðar vinnuna sjálfa þá er hún
bæði fullnægjandi og þroskandi. Við vinnum
sjálfstætt og sjáum að öllu leyti um umönn-
un þeirra fjögurra eða fimm sjúklinga, sem
era í okkar umsjá. Hér er lítil yfirbygging,
svo það er einhvem veginn stutt í allt og
allir innan seilingar, kannski líka vegna
þess að spítalinn er lítill. Ég hef verið með
frá byijun og því er mér annt um að hlutim-
ir gangi, hjartað fylgir huganum við vinn-
una.
Á venjulegum spítala vinna kannski þijár
hjúkranarkonur saman í hóp, ásamt nema
og sjúkraliða. Sú sem er yfir hópnum geng-
ur stofugang og deilir svo út verkefnum til
hinna. Það er engin ein, sem sjúlkingurinn
getur litið á sem sína hjúkranarkonu. Hér
geram við allt sjálfar fyrir þá sjúklinga, sem
við stundum, bæði það sem hjúkranarkonur
og eins sjúkraliðar á venjulegum spítala
gera. Við hjúkram, en eram ekki í því að
segja öðrum til. Þess vegna höfum við miklu
eðlilegra samband við sjúklinginn, eram
mikið með honum og ég held að þeir eigi
þá miklu auðveldara með að tala við okkur
og segja hvemig þeim líði.
Hér er rólegt og kyrrðin er hluti af þessu
góða umhverfí. Ég vann áður í eldgömlum
og frekar innilokuðum byggingum, svo við-
brigðin vora mikil að koma í þessi fallegu
húsakynni. Ég geng alltaf inn um aðalinn-
ganginn, þegar ég kem í vinnuna á morgn-
ana, bara til að njóta þess hvað hér er fal-
legt. Ég hef ekki rannsóknir til að styðjast
við um áhrif þessara þátta á líðan starfs-
fólksins og sjúklinga, en ég sé þau allt í
kringum mig.“
— Hvernig finnst þér að hugsa um sjúkl-
inga sem viðskiptavini og ekki bara sjúkl-
inga?
„Þessi hugsunarháttur var alveg nýr fyr-
ir mér og mér fannst hann örlítið ankanna-
legur í byijun, en hann neyðir okkur til að
Svava Svansdóttir hjúkrunarkona.
finna bestu lausnina fyrir sjúklinginn og
ekki bara fyrir okkur. Hér er ekki hægt að
bera því við að maður hafi ekki tíma til að
sinna sjúklingnum, því umönnun þeirra á
að vera aðalviðfangsefni okkar.“