Morgunblaðið - 21.04.1993, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1993
Morðið á suður-afríska blökkumannaleiðtoganum Chris Hani
Vatn á myllu öfgahópa
I hefndarhug
UNGIR blökkumenn setja upp vegatálma í Soweto, borg blökku-
manna í grennd viö Jóhannesarborg. Miklar óeirðir hafa verið
þar undanfarna daga vegna morðsins á blökkumannaleiðtoganum
Chris Hani.
Eftir Anthony Hazlitt Heard
ÞEGAR ég ók með fjölskyldu
minni á þjóðveginum tii
Höfðaborgar á mánudag
sáum við gjörónýtan fjöl-
skyldubíl, sem kveikt hafði
verið í. Eftir á að hyggja
þótti mér það tímanna tákn
að enginn okkar veitti bíln-
um sérstaka athygli, því að
slíkir atburðir eru orðnir
daglegt brauð í Suður-Afr-
íku. Við vorum bara fegin
að vera ekki í Khayelitsa,
útborg blökkumanna þar
sem óeirðir geta blossað upp
hvenær sem er.
Við héldum áfram framhjá ör-
yggissveit sem var á verði við bryn-
varða bifreið. Skömmu áður höfðu
einhverjir þorparar grýtt fjöl-
skyldubílinn og kveikt í honum.
Verkamenn beittu vélsögum til að
saga hann í sundur svo hægt yrði
að fjarlægja hann. Stórfrétt dags-
ins - um útför blökkumannaleið-
togans Chris Hanis - tröllreið svo
fjölmiðlunum að árásarinnar á bíl-
inn var varla getið í sjónvarpsfrétt-
um.
Brunnir bílar eða brotnar rúður
í verslunum eru algeng sjón í Suð-
ur-Afríku eftir morðið á Hani, sem
naut mikilla persónulegra vin-
sælda.
Blóðugar óeirðir blossuðu upp á
götum borga og þorpa - og þær
héldu áfram mörgum dögum eftir
að Hani, formaður kommúnista-
flokksins, var skotinn til bana á
páskadag í borginni Boksburg, einu
af höfuðvígjum hægrimanna.
Landið virtist vera á nýjum tíma-
mótum. Spumingin var hvort í
uppsiglingu væru hröð pólitísk
umskipti eða borgarastyijöld.
Eru blökkumenn undir
lýðræði búnir?
Fyrstu áhrif óeirðanna voru þau
að traust útlendinga á suður-
afrískum efnahag snarminnkaði og
fjölmargir ferðamenn afpöntuðu
ferðir til Suður-Afríku. Heima fyrir
var hvítt fólk óttaslegið og blökku-
menn ævareiðir.
Óeirðimar í kjölfar morðsins á
Hani hafa orðið til þess að æ fleiri
á meðal hvítra telja að blökkumenn
séu ekki undir lýðræðislega stjóm-
arhætti búnir. Þeir benda á ringul-
reiðina sem skapast hefur í borg-
unum vegna mótmæla og skemmd-
arverka blökkumanna og segja að
leiðtogum þeirra hafi engan veginn
tekist að hafa stjórn á herskáum
hópum.
Þótt slíkir dómar kunni að vera
yfirborðskenndir, og þótt stað-
reyndin sé sú að mótmælin fóm
yfirleitt friðsamlega fram (ef und-
anskildar em óspektir öfgahópa),
gæti þetta hugarfar á meðal hvítra
hindrað frekari lýðræðisþróun í
Suður-Afríku.
Neyðarástand
Á sama tíma hafa ungir blökku-
menn misst hetjuna sína, Chris
Hani, og erfítt verður fyrir þá
blökkumannaleiðtoga, sem hafa
einhver áhrif á ungmennin, að hafa
taumhald á róttæklingunum.
Margir af fylgismönnum Hanis
kenna suður-afrísku stjóminni um
morðið.
Þeir sem njóta góðs af morðinu
em öfgahópar, en friðurinn reynd-
ist. fórnarlambið.
Afríska þjóðarráðið (ANC)
skipulagði fundaherferð sem stend-
ur til maíloka til að freista þess
að koma í veg fyrir að róttækari
hópar geti notfært ,sér reiðina á
meðal blökkumanna vegna morðs-
ins. Enginn veit hvernig henni lýk-
ur. Efnt verður til kröfugangna,
vinnustöðvana og mótmælafunda.
Skotglaðir hægriöfgamenn munu
fýlgjast með og hugsanlega hleypa
af byssunum.
Stjóm P.W. de Klerks forseta er
í miklum vanda. Hún hefur lýst
yfír „neyðarástandi" á ýmsum
svæðum, hert öryggiseftirlitið og
talar um „alvarlegt hættuástand".
Stjórnleysi yfirvofandi
Þrátt fyrir umrótið nú telja ýms-
ir líklegt að blóðsúthellingarnar
undanfama daga verði til þess,
með tímanum, að blökkumenn
sannfærist um að betra sé að leita
lýðræðislegra lausna áður en algjör
ringulreið skapast líkt og í Líban-
on. Það glittir þrátt fýrir allt í von-
ameista, þótt hann sé daufur.
Samt óttast margir að mannfall-
ið og eyðileggingin eftir morðið á
Hani sé upphafíð að enn alvarlegri
atburðum á næstu vikum og mán-
uðum. Hætta er á að morðið Ieiði
til annarra atburða sem gætu kynt
undir ófriðarbálinu, sem myndi þá
breiðast ört út. Þeldökkt fólk, sem
var áður friðsamt og sætti sig við
stjóm „hvíta minnihlutans, gæti
snúist á sveif með róttæklingunum
á einni nóttu.
Eftir morðið á Hani blossuðu
jafnvel upp mótmæli á meðal
blökkumanna í smábæjum á dreif-
býlinu, þar sem hvítir menn ráða
lögum og iofum og blökkumenn
hafa haft sig lítt í frammi. Þetta
er mikilvægt, svo og íkveikjur, of-
beldi og árásir á bóndabæi - og
óhjákvæmilegar skotárásir lög-
reglu sem fylgdu í kjölfarið.
Morðið á Hani hefur örvað
blökkumenn meira til andspymu
en nokkur annar atburður frá
fjöldamorðunum í Sharpeville í
mars 1960, þegar lögreglan skaut
69 blökkumenn til dauða. Blökku-
menn hafa streymt inn í hreyfíngar
sem beijast fyrir málstað þeirra
og morðið gæti orðið til þess að
Afríska þjóðarráðið sættist við Af-
ríska sameiningarráðið (PAC), rót-
tæk samtök sem klufu sig frá ANC
árið 1959.
Kommúnistum í hag
Morðið gæti ennfremur aukið
fylgi kommúnistaflokksins, sem
Hani veitti forystu. Þótt kommún-
istaflokkar annars staðar í heimin-
um hafí verið lagðir niður er Suður-
Afríka undantekning því þar gæti
flokkurinn reynst sterkt afl á með-
al alþýðunnar, enda er fátæktin
þar mikil.
Hvíta fólkið mun óttast hefndar-
aðgerðir blökkumanna þar til mót-
mælunum vegna morðsins á Hani
linnir. Erfítt verður fyrir leiðtoga
ANC, sem eru hófsamir, að hafa
taumhald á öfgamönnum innan
hreyfingarinnar - svo ekki sé
minnst á alia þorparana sem taka
þátt í mótmælunum til að fá tæki-
færi til að ráðast á fólk og láta
greipar sópa um verslanir.
Gæti leitt til betri samskipta
Það eina sem hægt er að gera
til að koma á friði er að hefja á
ný viðræður um lýðræðislega Suð-
ur-Afríku. Sem betur fer virðast
helstu ráðherrar stjómarinnar og
leiðtogar ANC vera þeirrar skoðun-
ar.
Hugsanlegt er að morðið á Hani
verði þrátt fyrir allt til að bæta
samskipti hvítra og svartra í Suður-
Afríku. Benda má á að morðið á
blökkumannaleiðtoganum Martin
Luther King í Bandaríkjunum olli
í fyrstu mikilli reiði á meðal blökku-
manna en kjör þeirra bötnuðu þó
síðar. Morðið á Hani gæti neytt
Suður-Afríkumenn til að fínna
strax lausn á deilumálum sínum -
eða standa ella frammi fyrir glund-
roða líkt og í Bosníu. Víst er að
enginn stjómmálaleiðtogi í Suður-
Afríku getur verið ömggur um líf
sitt eftir morðið á Hani.
Kosningar að ári?
Hani studdi friðarviðræðumar
og hafði taumhald á reiðu ung-
mennunum. Hann hafði hugrekki
til að fordæma blökkumannahópa
sem hafa stundað það að drepa
hvíta bflstjóra á götunum. Hann
gerðist afhuga vopnaðri baráttu og
harðri stéttabaráttu, sem hlýtur að
hafa verið erfítt fyrir mann sem
var altekinn af hugmyndafræði
kommúnismans.
Helsta spumingin nú er hvort
efnt verður til lýðræðislegra kosn-
inga að ári eða ekki. Ef svo fer
gæti Suður-Afríka hafið sig upp
úr því pólitíska hyldýpi sem landið
stefndi í eftir morðið á Hani og
óeirðimar í kjölfarið.
Höfundur er fyrrverandi rit-
stjóri dagblaðsins Cape Times
í Höfðaborg. Hann skrifar nú
greinar um suður-afrísk mál-
efni fyrir ýmis blöð.
Mikilvæg verkalýðssamtök lýsa stuðningi við Borís Jeltsín forseta
Khasbúlatov segir glæpa-
menn ráða yfír forsetanum
Moskvu. Reuter.
RÚSLAN Khasbúlatov, forseti rússneska þingsins, segir að
Borís N. Jeltsín forseti geti sigrað í þjóðaratkvæðinu um
stefnu forsetans á sunnudag en þá verði það með „svikum,
dæmalausum bellibrögðum og þrýstingi“. Interfax-fréttastof-
an hafði þessi ummæli eftir Khasbúlatov á fundi í borginni
Voronezh í gær. Jeltsín ætlar að hundsa reglur þingsins sem
segir hann verða að fá stuðning meira en helming allra at-
kvæðisbærra manna, ekki nægi meirihluti þeirra sem mæta
á kjörstað. Khasbúlatov ítrekaði fyrri ásakanir um spillingu
í röðum umbótasinna forsetans og sagði glæpamenn ráða
yfir Jeltsín og stjórn hans.
Alexander Rútskoj varaforseti
sagðist í gær reiðubúinn að bjóða sig
fram til forseta ef Jeltsín yrði að
víkja. Rútskoj forðast í ræðum sínum
að bendla Jeltsín sjálfan við spillingu
en segir ýmsa valdamenn standa í
makki við glæpasamtök. „Það er
aðeins eitt sem ég vil gera — stöðva
þessa spillingu og glæpsamlegu ring-
ulreið sem kölluð er umbætur," var
haft eftir Rútskoj í gær. Meðal al-
mennings í Rússlandi er útbreidd sú
skoðun að umbætur í markaðsátt
hafi eingöngu gagnast svartamark-
aðsbröskurum og glæpamönnum
sem notfæri sér upplausnina en
glæpum hefur fjölgað geysihratt síð-
ustu árin. Einnig eru margir tor-
tryggnir gagnvart afskiptum útlend-
inga og fjárfestingum þeirra, telja
að þeir hafí aðeins fjárplógsstarfsemi
í huga.
í sjónvarpsþætti á mánudag þar
sem þeir deildu, Khasbúlatov og Jeg-
or Gajdar, fyrrverandi forsætisráð-
herra, viðurkenndi hinn síðarnefndi
að sumt af gagnrýninni ætti við full
rök að styðjast. Annað væri einskær
tilbúningur þar sem rangt væri farið
með töiur og staðreyndir. Jeltsín
skipaði í gær fyrir um rannsókn á
ásökunum um spillingu æðstu emb-
ættismanna.
Stuðningur verkalýðssamtaka
Nokkur af mikilvægustu verka-
lýðssamtökum Rússlands lýstu á
mánudag stuðningi við Jeltsín fyrir
þjóðaratkvæðið 25. apríl og tóku
undir kröfur hans um að þingkosn-
ingum yrði flýtt. Jeltsín átti fund
með fulltrúum nær 30 verkalýðsfé-
laga og eftir hann lýstu félögin yfír
stuðningi við forsetann og stefnu
hans. Félagsmenn eru aðeins 4-5
milljónir af um 70 milljónum laun-
þega Rússlands en eru í lykilaðstöðu
þar sem meðal þeirra eru starfsmenn
flugmálayfírvalda, hafnarverkamenn
og kolanámumenn.
Þýskir her-
menn til
Sómalíu
ÞÝSKU stjómarflokkamir sam-
þykktu í gær að senda 1.500 her-
menn til hjálparstarfa í Sómalíu á
vegum Sameinuðu þjóðanna. Hafa
verið miklar deilur um þetta mál
og þá ákvörðun að leyfa þýskum
herflugmönnum að taka þátt í eftir-
litsflugi SÞ yfír Bosníu en þýska
stjórnarskráin bannar beitingu
þýsks herliðs utan landamæranna.
Hæstiréttur Þýskalands lagði hins
vegar blessun sína yfír eftirlitsflug-
ið og stjórnarflokkamir voru sam-
mála um, að með því að senda her-
menn til Sómalíu væri ekki verið
að brjóta stjórnarskrána.
Ný stjórn rædd
á Ítalíu
ÍTALSKA þingið hóf í gær að kanna
möguleika á myndun nýrrar stjórn-
ar, sem fylgt gæti eftir kröfu þjóð-
arinnar um róttækar umbætur á
kosningakerfínu og í opinberu lífi.
Hefjast umræður um nýju stjórn-
ina, þá 52. eftir stríð, í dag og
standa í tvo daga. Margir óttast,
að skýr krafa ítölsku þjóðarinnar
um breytingu falli nokkuð í skugg-
ann fyrir málæði þingmanna næstu
daga og á það er bent, að stjórnar-
myndun geti orðið erfið. Kristilegir
demókratar og kommúnistaflokkur-
inn fyrrverandi em fjendur frá
fornu fari og Norðursambandið,
sem nýtur mikilla vinsælda, vill
ekki í stjórn fyrr en eftir kosningar.
Græni krossinn
stofnaður
MÍKHAÍL Gorbatsjov, fyrrverandi
forseti Sovétríkjanna, tók í gær
þátt í stofnun nýrra umhverfis-
vemdarsamtaka, Græna krossins, í
Kýótó í Japan. Sagði hann við það
tækifæri, að heimurinn þyrfti á að
halda byltingu í umhverfísmálum.
Er Gorbatsjov forseti Græna kross-
ins en að honum standa þjóðarleið-
togar og aðrir frammámenn ásamt
umhverfísvemdarmönnum víða um
heim.
Attali sýni ráð-
deild
THEO Waigel, fjármálaráðherra
Þýskalands, sagði í gær að Endur-
reisnar og þróunarbanki Evrópu,
EBRD, hefði samþykkt að herða til
muna eftirlit með rekstri sínum.
Bankinn hefur sætt harðri gagnrýni
fyrir braðl og átti Waigel, sem jafn-
framt er formaður bankaráðs bank-
ans, í gær fund með forseta banka-
stjórnarinnar, Jacques Attali. Þýski
fjármálaráðherrann er sagður hafa
veitt Attali hressilega áminningu
og brýnt fyrir honum mikilvægi
þess að halda kostnaði í skefjum
til að eyðileggja ekki ímynd bank-
ans. í fréttatilkynningu frá þýska
fjármálráðuneytinu segir að Attali
hafí í einu og öllu fallist á sjónar-
mið Waigels um aukna kostnaðar-
vitund meðal stjórnenda bankans.
Waigel sagði hins vegar eftir fund-
inn að mikið af gagnrýninni, sem
sett hefði verið fram í fjölmiðlum,
hefði ekki verið á rökum reist.