Morgunblaðið - 21.04.1993, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. APRIL 1993
33
Sjúkdómsgreining geðklofí -
Hvenar eru batahorfumar?
eftir Normu Mooney
Meðhöndlun geðsjúklinga hefur
tekið miklum stakkaskiptum á síð-
ustu árum í Noregi. Meðhöndlun
sjúklinga með alvarlegST geðsjúk-
dóma fær æ stærra rými í mennt-
un sálfræðinga við háskólana, og
tvær göngudeildir í Ósló hafa sér-
hæft sig í meðhöndlun einstakl-
inga með alvarlega geðsjúkdóma.
Mörg rannsóknarverkefni sem
fjalla um meðhöndlun geðsjúk-
linga, og þá sérstaklega samtals-
meðferð, hafa vakið verðskuldaða
athygli. Meðal þeirra er vert að
nefna niðurstöður frá fjögurra ára
tilraunaverkefni þriggja sálfræð-
inga; Jons Monsens og félaga
hans, sem störfuðu við meðhöndl-
un geðklofasjúklinga og sjúklinga
með jaðar-fyrirbæri við göngu-
deild í Ósló: Nítján af tuttugu og
fimm sjúklingum þeirra náðu var-
anlegum bata eftir samtalsmeð-
ferð sem stóð að meðaltali yfir í
IV2 til 3V2 ár. Einnig er vert að
nefna rannsóknir sálfræðingsins
Önnu-Kari Torgalsbeen á sérkenn-
um þeirra einstaklinga sem þjáðst
hafa af gelðklofa, en sem síðar
meir hafa náð sér að fullu.
Er geðklofi sjúkdómur eða
viðkvæmni?
Greinarhöfundur var nemandi
beggja ofannefndra sálfræðinga,
og birtir hér þýðingu á viðtali við
Önnu-Kari Torgalsboen um rann-
sóknarstörf hennar og störf við
göngudeild sem meðhöndlar geð-
klofasjúklinga. Anna-Kari hefur
lengi starfað að samstalsmeðferð
fyrir geðklofasjúklinga. Hún var
fyrst spurð að því hvort hægt
væri að lækna svo alvarlegan sjúk-
dóm?
„Það er hægt að útskýra fyrir-
bærið geðklofa á mismunandi hátt,
til dæmis sem sjúkdóm eins og
innan læknisfræðinnar eða sem
viðkvæmni eins og innan sálfræð-
innar. Ef maður útskýrir geðklofa
út frá sjúkdómsmódeli þá er með-
höndlunin fólgin í því að minnka
sjúkdómseinkennin með lyfjum.
Sjúklingurinn telst þá aldrei geta
orðið alheilbrigður, en markmiðið
með meðhöndluninni er að halda
alvarlegustu bráðaeinkennunum,
það er að segja ofskynjunum og
ranghugmyndum í skefjum, alla-
vega um tíma. Einstaklingur sem
hefur fengið sjúkdómsgreininguna
geðklofi telst vera lífstíðarsjúkl-
ingur, sem getur orðið frískari inn
á milli verstu tímabilanna og mað-
ur álítur þá að sjúkdómurinn sé
varanlegur.
Ef maður útskýrir geðklofa sem
viðkvæmni er þessu öðru vísi far-
ið. Maður útskýrir geðklofa þá sem
sérstaka tegund viðkvæmni sem
getur brotist út í geðklofaeinkenn-
um, ef einstaklingurinn verður
fyrir áföllum eða streitu. Það er
sem sé viðkvæmnin sem varir en
ekki ákveðinn sjúkdómur. í stað-
inn fyrir að meta einstaklinginn
sem lífstíðarsjúkling, álítur maður
þess í stað að viðkvæmur einstakl-
ingur geti haft geðklofaeinkenni
um tíma í lífí sínu. Þegar slík tíma-
bil eru afstaðin, mun einstakling-
urinn verða nánast eins og áður,
a.m.k. ef hann fær meðhöndlun.
Við getum ef til vill líkt þessu við
ofnæmis- eða þunglyndisköst.
Viðkvæmnismódelið leggur
mikla áherslu á að það eru vissir
þættir, til dæmis í einka- eða fjöl-
skyldulífínu, sem geta gert það
að verkum, að viðkvæmir einstakl-
ingar verða geðklofar. Maður álít-
ur þá einnig að vissir þættir geti
komið í veg fyrir að þeir verði
geðklofar. Það er til dæmis mjög
mikilvægt að koma í veg fyrir að
þeir upplifí streitu sem er þeim
um megn. Einnig er mikilvægt að
þeir velji sér vinnu og nám við
hæfi, og að ekki séu gerðar of
miklar kröfur til þeirra. Það er líka
mikilvægt að fjölskyldumeðlimirn-
ir sjái fram úr erfiðleikunum og
hjálpist að við að leysa þá, og að
hann sé örvaður til að verða sem
mest sjálfbjarga."
Hvers konar meðhöndlun
hæfir einstaklingum með
geðklofaeinkenni?
í rannsóknum mínum hef ég
átt viðtöl við 20 einstaklinga sem
hafa verið greindir sem geðklofar,
en hafa náð sér að fullu (full re-
mission). Þeir eiga það sameigin-
legt að vera ekki lengur greindir
sem geðklofar, hafa ekki verið
lagðir inn á geðsjúkrahús lengur
en einn mánuð á síðustu þremur
árum, taka mjög lífið af lyfjum
eða hafa alveg hætt lyfjatökum.
Allir eru þeir sammála um að
samtalsmeðferð (psychoterapy)
hafí átt mestan þátt í að þeir hafa
náð sér að fullu. I allt hafa sextán
þessara einstaklinga fengið sam-
talsmeðferð í 6 mánuði eða meira.
Tveir þeirra sem hafa náð sér
best, hafa verið í samtalsmeðferð
í allt að 10 ár hjá sama aðila.
Ég tel það mjög mikilvægt að
meta hvers konar meðferð hæfir
hveijum einstaklingi strax í fýrsta
skipti sem hann fær geðklofaein-
kenni. Það er líka mjög mikilvægt
að meðhöndlunin sé regluleg og
að hún vari ekki of lengi, oft í fleiri
ár eftir að þeir útskrifast af sjúkra-
húsi. Til dæmis er mikilvægt að
meta hvort samtalsmeðferð (psyc-
hotherapy) hæfir eða ekki. Ein-
staklingar sem geta notfært sér
samtalsmeðferð verða að geta
bundist tengslum við fólk á já-
kvæðan hátt og verða að geta
talað um tilfinningar sínar og/eða
tilfinningalegan sársauka. Ein-
staklingar með bráðaeinkenni,
þeim sem ekki fínnst þeir eiga í
neinum erfiðleikum, og einstakl-
'ingar sem eru mjög ýgir (agr-
essive) eiga hins vegar erfítt með
að notfæra sér slíka meðferð. Það
er mikilvægt fyrir þann sem sér
um meðhöndlun að fá upplýsingar
um hvernig einstaklingurinn hefur
hagað lífi sínu áður en hann fékk
einkennin. Var hann í skóla eða
starfí, hvaða áhuagamál hafði
hann eða hæfíleika, umgekkst
hann fjölskyldu og vini? Horfurnar
eru þeim mun betri, því á fleiri
sviðum sem hann hefur getað lifað
eðlilegu lífi áður en hann fékk ein-
kennin í fyrsta sinn (premorbid
personality). Það er líka talið mjög
mikilvægt að meta lyfjagjöf reglu-
lega eftir þörfum einstaklingsins.
Auka hana á erfíðleikatímabilum
og minnka þar á milli“.
Hvert er markmið
meðhöndlunarinnar?
Eins og áður sagði lít ég ekki
á geðklofa sem sjúkdóm, heldur
sem tilfinningalega og líffræðilega
viðkvæmni. Markmið meðhöndl-
unarinnar er því að hjálpa ein-
staklingnum til að komast að því
hvað hann þolir og hvað veldur
honum of mikilli streitu. Hjálpa
honum að finna þætti í lífi hans,
sem geta orðið til að vernda hann
fyrir áföllum. Aðstoða hann við
að verða eins sjálfstæður og hægt
er og kenna honum að leysa eigin
vandamál eins vel og unnt er án
þess að hann verði of háður öðr-
um. Það er sérstaklega mikilvægt
að sálfræðingurinn hafí náðið
samstarf við fjölskylduna og að
hún fái góð ráð og leiðbeiningar.
Rannsóknir hafa meðal annars
Engum er alls varnað
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Stjörnubíó:
Hetja - Accidental Hero
Leikstjóri Stephen Frears.
Handrit David Webb Peoples.
Kvikmyndatökustjórn Oliver
Stapleton. Aðalleikendur
Dustin Hoffman, Geena Davis,
Andy Garcia, Joan Cusack.
Bandarísk. Columbia 1992.
LaPlante (Hoffman) er einsk-
isnýtur, guðsvolaður smákrimmi
sem engum hefur gagn gert og
flest mistekist. Uns farþegaþota
ferst fyrir framan nefið á honum.
Þá sannar hann að jafnvel ör-
mustu skítseyðum er ekki alls
varnað, drífur sig og opnar
brennandi flakið og bjargar óf-
áum mannslífum. Eftir á að
hyggja skiptir þessi atburður
hann litlu máli utan hann tapaði
öðrum skónum sínum. Og þetta
voru góðir skór ...
En málin taka nýja stefnu er
fréttahaukurinn Gayley (Davis),
sem var einn farþeganna í vél-
inni, sér möguleika á að gera sér
mat úr atburðinum. Býður nú
sjónvarpsstöðin sem hún vinnnur
hjá „Bjargvættinum úr flugi
104“ (skórinn hans hefur fundist
á vettvangi) eina milljón dollara,
ef hann gefi sig fram. En engin
trúir sögu utangarðsmannsins,
en allir öðrum umrenning og
gamalli Vietnamstríðshetju,
John Bubber (Garcia). Enda
hafði hann þá stolið sönnunar-
gagninu, hinum skónum af La-
Plante.
Þetta er rauði þráðurinn í bik-
svartri gamanmynd sem tekst
vel upp á meðan hún heldur sig
á dekkri tónunum. Hoffman er
óborganlegur (að venju) í harla
óvenjulegu, bandarísku stjörnu-
hlutverki; manns sem klúðrað
hefur öllu allt sitt auma líf - sem
hann dregur áfram á smáskítleg-
um glæpaverkum. Enda reynist
maðurinn hin ótrúverðugasta
hetja. Davis er nokkuð góð sem
fréttakonan sem fær þessa fínu
hugmynd - að skapa hetju til
að verða af því enn meiri hetja
sjálf. Það er ekki fyrr en kemur
að persónunni Bubbers að Hetjan
(Sem -Columbia endurnefndi
Accidental Hero fyrir utanlands-
markaðinn, til að hressa uppá
ímyndina eftir afleitt brautar-
gengi heima fyrir) fer að valda
vonbrigðum. Bandaríkjamönn-
um hefur löngum verið margt
mun betur gefið en að skapa
utangarðsmenn og kryfja vanda-
mál þeirra sem lent hafa undir
í lífsbaráttunni. Peoples engin
undantekning. Enda er Bubber
afar ósennileg persóna og
vemmileg sem slakur leikur
Garcia hjálpar ekki uppá. Og til-
raunirnar til að gera LaPlante
undir lokin að raunverulegri
hetju með nokkuð virðingarverða
borgaralega stöðu í sjónmáli,
ámóta ankannalegar. Og allur
þátturinn úm fyrrum eiginkonu
hans - hina stormandi glæsilegu
Joan Cusack - er aulabrandari.
Frears, þeim eftirtektarverða,
breska leikstjóra, virðist vegna
betur á heimavelli en vestan
hafs. Líkt og starfsbróður hans
Neil Jordan.
leitt í ljós að of mikil afskiptasemi
og gagnrýni er sérstaklega óheppi-
leg fyrir geðheilsu einstaklinga
sem hafa haft einkenni geðklofa.
Einnig er mikilvægt að allir þeir
sem veita einstaklingnum þjónustu
hafi skipulagt samstarf og komi
saman reglulega til að geta veitt
honum þjónustu við hæfí og styðji
hann í að annast sjálfan sig eins
vel og hann getur og finna verk-
efni og störf við hæfi. Þetta er
hægt á vernduðum vinnustöðum
eða í sjálfboðavinnu fyrir þá sem
ekki geta unnið venjulega vinnu.
Einnig að hjálpa honum með inn-
lögn á sjúkrahús ef hann þarf á
því að halda um tíma, og fylgjast
með honum á eftir til að koma
honum aftur í horfið eins fljótt og
liægt er. Ég vil nefna lyfjagjöfina
aftur og ítreka að það er nauðsyn-
legt að haga henni eftir sálar-
ástandi einstaklingsins í staðinn
fyrir að gefa honum sama skammt
í langan tíma. Það er alltof al-
gengt að læknar gefí of stóran
skammt, sem valda varanlegum
aukaverkunum.“
Anne-Kari Torgalsboen hefur
stafað sem sálfræðingur í fimm
ár við Akersentret í Osló, sem er
göngudeild fyrir einstaklinga með
geðklofa. Hún er sérfræðingur í
klínískri sálfræði, og hefur stund-
að rannsóknir í meðhöndlun geð-
klofa um fjögurra ára skeið. Hún
hefur gert grein fyrir niðurstöðum
rannsókna sinna á ráðstefnum í
Stokkhólmi, San Francisco og Sin-
gapore. Hún hefur einnig birt um
þær greinar í norskum og banda-
rískum sálfræðitímaritum og hald-
ið útvarpserindi í Noregi, Hún fékk
nýlega stöðu við sálfræðideild há-
skólans í Osló og vinnur að dokt-
orsritgerð í sálfræði.
Norma Mooney hefur starfað
sem sálfræðingur í eitt ár við
Akersentret í Ósló. Hún vinnur
Norma Mooney
„I rannsóknum mínum
hef ég átt viðtöl við 20
einstaklinga sem hafa
verið greindir sem geð-
klofar, en hafa náð sér
að fullu. Þeir eiga það
sameiginlegt að vera
ekki lengur greindir
sem geðklofar, hafa
ekki verið lagðir inn á
geðsjúkrahús lengur en
einn mánuð á síðustu
þremur árum, taka
mjög lífið af lyfjum eða
hafa alveg hætt lyfja-
tökum.“
að rannsóknarefni innan barna-
verndar í Noregi, sem fjallar um
foreldra með alvarlega geðsjúk-
dóma. Hún hefur sérhæfingu í
taugasálfræði og klínískri sálfræði
á þessu ári.
Varðandi spurningar um inni-
hald greinarinnar eða starfsemi
við Akersentret í Ósló má snúa
sér til: Norma Mooney, Kirkeveien
41, 0368 Ósló, Noregi.
Höfundur er sálfræðingur,
búsettur í Ósló.
KaiWEFÉLflC, RMjni/ÍKUÍl
- OKininiun c,om im
Aðili að alþjóðlegum samtökum
Okinawa goju ryu I.O.G.K.F.
Aðalþjálfari félagsins er
Sensei George Andrews
5 dan yfirþjálfari í Englandi.
Innritun er hafin í alla flokka kvenna, karla og
barna. Nánari upplýsingar í síma 35025.
Allir þjálfarar eru
handhafar svarta „
beltisins 1. dan og
margfaldir
íslandsmeistarar
í karate:
Grétar Halldórsson,
Halldór Svavarsson,
Jónína Olesen,
Konráð Stefánsson og
Jón ívar Einarsson.
Karatefélag Reykjavikur, kjallara Sundlaugar
Laugardals, gengið inn að vestanverðu.
ATH: Sérstakir kvennatímar á fimmtudögum
Ath. ekki inn um aðalinnganginn.

kl. mán bri mið fim fös lau
17.00-18.00 1800 —19.00 byrjendafl bórn byrjendafl fullorðmr 1. flokkur börn unglinga- flokkur byrjendafl börn 2. flokkur fullorðnir 1. flokkur böm byrjendaf I. fullorðnir unglinga- flokkur 1 flokkur fullorðnir
19.00 — 20.00 1. flokkur fullorðnir 2. flokkur fullorðnir 1. flokkur ful Kvennafími 2. flokkur fullorðnir
Aðgangurað
sundlaugunum er
innifalin í
æfingagjöldum.
Kynnist karate af eigin raun