Morgunblaðið - 22.07.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. JÚLÍ 1993
Fiskeldi, draum-
ur eða veruleiki?
eftir Guðjón Jónsson,
Ólaf Wernersson og
Skúla Skúlason
Er framtíð í fiskeldi á íslandi?
Geta íslendingar setjið hjá án þess
að taka fullan þátt í þeirri þróun
sem er að eiga sér stað í fiskeldi í
heiminum?
Fiskeldi á íslandi er eitt af
óhreinu börnunum sem fæstir virð-
ast vilja skipta sér af. Sú saga, sem
allir þekkja, hefur orðið til þess að
ráðamenn tala sem minnst um fisk-
eldi enda er það orð notað sem
skammaryrði um ranga fjárfestingu
sem misvitrir stjómmálamenn ýttu
undir og hálfbilaðir ævintýramenn
tóku þátt í. Hið fýrsta sem heyrist
talað um, er að á því fjárfestingar-
fylleríi sem farið var á hafi tapast
7-10 milljarðar króna. Vissulega
er það rétt að miklir fjármunir töp-
uðust vegna þessara fjárfestinga
en þeir sem fylgjast með þróun fisk-
eldis í heiminum geta ekki varist
þeirri hugsun að ef til vill sé rétt
að endurskoða afstöðu til fiskeldis
sem fyrst. Margt bendir til að hægt
sé að koma í veg fyrir að stór hluti
þessarar fjárfestingar glatist og
verði þannig engum til annars
gagns en þess að geta í tækifæris-
ræðum talað um enn eina vitleysuna
í fjárfestingarmálum okkar.
Fyrir nokkrum árum spáði Mat-
vælastofnun Sameinuðu þjóðanna
því að þörf fyrir fiskafurðir úr eldi
yrði um 30 milljónir tonna árið
2025. Nú eru þessar spár famar
að nálgast 60 milljónir tonna. Sér-
fræðingar um fiskveiðar telja að
nú þegar sé veitt árlega úr hafinu
það magn sem gera megi ráð fyrir
að sé veiðanlegt og því verði ekki
hægt að fullnægja aukinni eftir-
spurn eftir fískmeti með auknum
veiðum. Eftirspurninni verður að
mæta með fiskafurðum úr eldi og
megi því gera ráð fyrir að það auk-
ist mjög á næstu árum.
Fiskeldi Norðmanna
Norðmenn rækta einkum lax-
fiska í sínu eldi. Á undanförnum
árum hefur gengið á ýmsu í þeim
efnum þar í landi. Fjárfesting var
mikil og menn mjög bjartsýnir á
að hagnast mætti vel á fiskeldinu.
Markaðir fyrir þessa tegund af fiski
mettuðust og verðið féll. Þetta varð
til þess að allar stöðvar sem óhag-
kvæmar voru lentu í gjaldþroti. Var
því t.d. spáð árið 1991 að helming-
ur allra fískeldisstöðva þar í landi
yrði gjaldþrota. Þessi spá rættist
ekki. Vissulega fóru allmargar
stöðvar á höfuðið en þær sem
þraukuðu sjá fram á betri tíma.
Spár um að draga myndi úr fram-
leiðslu hafa ekki ræst. T.d. var
slátrað 138.000-140.000 tonnum
af laxi þar í fyrra og er það nýtt
met. Heildarútflutningsverðmæti
var um 5,3 milljarðar norskra
króna.
Allan þann tíma sem erfiðleik-
arnir voru sem mestir í eldinu í
Noregi hefur átt sér stað þróun í
þá átt að rekstrarkostnaður hefur
lækkað. Einnig vilja menn þakka
bættu fóðri, bættum starfsaðferð-
um, hagstæðari skilyrðum í hafinu
og betri stofnum bætta afkomu í
greininni. Norðmenn horfa fram á
mikinn hagnað af fiskeldi á þessu
ári og telja að framleiðslan verði
svipuð og í fyrra.
Hvað brást í fiskeldi
hér á landi?
Hér er átt við strandeldi þegar
talað er um fiskeldi. Mörg af þeim
atriðum sem hér er minnst á eiga
einnig við önnur eldisform eins og
kvíaeldi og hafbeit en um slíkt eldi
er ekki ú'allað hér.
Frumherjarnir voru allt of bjart-
sýnir um verð á framleiddum laxi.
Guðjón Jónsson
„Miklum fjármunum
hefur verið varið í fisk-
eldisstöðvar. Fjármun-
um sem ekki eru glatað-
ir, eins og margir
álykta, heldur er hægt
að nýta til verðmæta-
sköpunar.“
Allir útreikningar voru reistir á
verði sem var óraunhæft sem við-
miðunarverð. Vissulega var mark-
aðsverð á laxi hátt eða allt að þre-
falt það verð sem fengist hefur síð-
ustu misserin fyrir kíló af laxi. Við
uppbyggingu hér gleymdist að gera
athugun á framleiðslukostnaði
þeirra aðila sem ráða mundu verð-
inu á markaðinum. Norðmenn
framleiða megnið af laxinum í
sjókvíum sem eru til þess að gera
Skúli Skúlason
ódýrar í byggingu. Hér á landi voru
reistar strandstöðyár sem eru dýrar
í byggingu. Samt sem áður var
gert ráð fyrir að framleiða svipað
magn í þessum stöðvum og í kvíun-
um. Hagnaður kvíaeldisstöðvanna
hefði því orðið ótrúlegur ef það
verð hefði haldist sem upphaflegu
útreikningarnir voru miðaðir við.
En það var margt annað sem brást
einnig. Dæmi um slík atriði eru
m.a.:
- Seiði voru léleg.
- Vöxtur var hægur þar setn
byggt var á íslenskum stofni í stað
norsks.
- Fiskurinn varð kynþroska allt
of snemma og þurfti því að slátra
fiskinum mjög litlum.
- Þjálfað starfslið skorti.
- Sjúkdómar komu upp sem erf-
itt var að ráða við.
- Fjármögnun í greininni var
mjög dýr, allir ætluðu að græða,
ekki síst ríkið, og við það varð allur
tilkostnaður hár.
- Skipulagi greinarinnar var
ábótavant.
- Sölumálin voru lítt skipulögð.
- Rannsóknir voru nánast engar
í upphafi.
Áf öllu þessu leiddi að menn
náðu ekki tökum á framleiðslunni.
Hún var lítil og gæðin sveiflu-
kennd. Einnig voru sölumálin í
ólestri. Allur tilkostnaður var mjög
hár. T.d. var rafmagnsverð hátt og
eins öll lán til rekstursins. Rekstr-
UM STARFSHÆTTI
ÞJÓÐKIRKJUNNAR
eftir Árna Helgason
Birna Friðriksdóttir, starfsmaður
á Fræðsludeild kirkjunnar, ritar til
mín nokkur orð í Mbl. 17. júlí sl.,
þar sem hún reynir að telja lesend-
um trú um að grein mín í Mbl. 9.
júlí sl. hafi verið mistök, en þar
ræddi ég um seinustu ráðstefnu
prestanna og umræðuefnin sem
auglýst voru: Embættaskipun innan
kirkjunnar, varðveiting eigna kirkn-
anna og auðvitað um aukatekjur.
Um andleg verðmæti var ekkert í
opinberu dagskránni. Þar gefur hún
í skyn að þessi mál hafi ekki verið
rædd heldur hin andlegu aðallega.
En hvers vegna voru þau þá ekki
auglýst. En trúi hver sem vill, að
Stretsbuxur
kr. 2.900
Mikið úrval af
allskonar buxum
Opið á laugardögum
kl. 11-16
s
5
Nýbýlavegi 12, simi 44433.
ekkert hafi verið pláss fyrir hin
veraldlegu mál sem auglýst voru.
Auðvitað reynir hún að vera hús-
bóndaholl. Ég sagði að Mammon
væri farinn að skipa alvarlega mik-
inn sess í kirkjunni okkar. Því gæti
ég fundið stað, því miður. Hún seg-
ist hafa flett skjölum kirkjunnar í
tíu ár og þar kpmi skýrt fram að
á allt að 100 bls. (hve stórar, ekki
sagt) hafi verið fjallað um málefni
fjölskyldunnar, ekki segir hún
hvaða málefni, og svo heilmikið af
ályktun um skaðsemi áfengis og
vímu. Já, en hvernig stendur kirkjan
að þeim málum? Ég hefí um 50 ára
skeið staðið hér fyrir kristilegri
bindindisstarfsemi, þ.e. Góðtempla-
rastúlku, sem hefir upphaf og endi
fundanna með bæn til Jesú Krists.
Þetta hefir verið erfiðara nú í nokk-
um tíma svo mér datt í hug í vetur
að leita til sóknarprestsins míns og
láta hann vita af því að annað kvöld
yrði ég með stúkufund og þætti
mér vænt um að sjá hann þar. Svar-
ið var bæði stutt og snaggaralegt:
Ég hefí engan tíma til þess. Og
síðar: Það getur vel verið að ég
komi einhverntímann. Og þar með
var draumurinn búinn. Hann hefur
auðsjáanlega ekki tekið alvarlega
um§öllun kirkjunnar um áfengis-
mál. Þá hefir það ekki farið fram-
hjá þeim sem trúa, hversu andað
hefir til hinna það sem þeir segja
í kirkjunni? Sértrúarsöfnuði, þar
sem fólkið frelsast unnvörpum og
snýr frá heiminum til Jesú Krists.
Lofandi hann og þakkandi. Ég veit
ekki hvort hægt er að tala um þetta
fólk sem sértrúar, sem tekur Krist
svo alvarlega að það fórnar öllu á
altari hans og spyr ekki um hvað
það fær í kaup. Ég kom á samkomu
í Veginum í haust og dáðist að. Þar
voru mætt yfir 400 manns, eftir
því sem safnaðarforstjóri tjáði mér
og um 50 manns komu fram til
fyrirbænar. Og að vera viðstaddur
þessa stórkostlegu samkomu þar
sem söfnuðurinn lofaði Drottin há-
stöfum og söng lof og dýrð. Þetta
var dásamleg og ógleymanleg
stund. Og þar var einnig gaman
að hlusta á vitnisburð reynslunnar.
Nokkru síðar fór ég við guðsþjón-
ustu í Dómkirkjuna, þar voru um 7
eða 8 fyrir utan starfsfólk og ég
man lítið af því sem sagt var, það
greip ekki huga minn.
Árni Helgason
En það var líka annað. Nú fór
ég að líta í fjárlögin í ár til að afla
mér upplýsinga um á hverju Þjóð-
kirkjan okkar nærðist. Þar kom
mér margt fróðlegt fyrir sjónir:
Biskup Islands fær tæpar 50 millj-
ónir eða um það bil það sem kirkjan
mín skuldar í dag. Sundurliðast
Yfírsjón 36 milljónir. Prestastefna
um 4 milljónir (hvað er þar innifal-
ið), ef venjulegur safnaðarmaður
má spyrja. Ýmis verkefni, sem lík-
lega má sama segja 5,6 milljónir.
Hvað er það? Gæti ekki frú Birna
gefíð mér ljósrit af sundurliðun
þessara liða, þ.e. prestastefnu og
ýmis kostnaður. Þetta getur ekki
verið leyndamál. Svo kemur liður-
inn: Prestar og prófastar 316 millj-
ónir og í þeim lið eru önnur gjöld
64 milljónir. Gæti ég fengið að vita
hvað það þýðir. Svo fara 18 milljón-
Ólafur Wernersson
arlán gátu borið allt að 30% raun-
vexti. Tryggingar gerðu reksturinn
í þessum dýru mannvirkjum erfiða
þar sem sú krafa var gerð til eldis-
ins að súrefnisþörf físks yrði full-
nægt með vatni sem dælt væri í
kerin. Við þessu var unnt að verða
með því að dæla mjög miklu vatni
í kerin eða hafa fremur lítinn físk
í kerunum. Þessi skilyrði gerðu
rekstrarmöguleika nánast að engu,
þ.e. ef rekstraraðilar vildu tryggja
rekstrarafkomuna.
Það voru því margir samverkandi
þættir sem urðu til þess að flestar
strandeldisstöðvar hafa hætt rekstri
eða átt við mikla rekstrarerfiðleika
að etja.
Miklum ijármunum hefur verið
varið í fískeldisstöðvar. Fjármunum
sem ekki eru glataðir, eins og marg-
ir álykta, heldur er hægt að nýta
til verðmætasköpunar. Framleiðni
í greininni hefur aukist um allan
helming og íslendingar hafa vissu-
Iega skapað sér forskot á sviði
þekkingar í greininni. Með því að
draga lærdóm af biturri reynslu
undangenginna ára og nýta þekk-
inguna sem orðið hefur, er framtíð
í fiskeldi á íslandi.
Guðjón Jónsson er deildarstjóri
Umh verfisdeildar
Iðntæknistofnunar, Ólafur
Wernersson er framkvæmdastjóri
íslandslax og Skúli Skúlason er
framkvæmdastjóri Fjölhönnunar.
ir í kristnisjóð. Og enn langar mig
til að spyija í hvað er þessu fé var-
ið. Vonandi ekki í skrifstofukostn-
að. Fólk verður að fyrirgefa mér
að mér hefir fundist þugnamiðja
kirkjunnar snúast um peninga og
jafnvel Mammon settur skör hærra
en þeirri stofnun ber. Ég geri mest-
ar kröfur til þess að guðsríki fáir
sem mesta útbreiðslu um gjörvalla
jörð og til þess reyni ég að leggja
mitt litla pund.
Ég hefi líka oft leitt hugann að
því ef til þess kæmi að kirkjan
missti sinn einakrétt, t.d. á ferming-
um, skírnum, jarðarförum o.s.frv.,
hvað myndi verða um hana? Svari
því hver sem vill. En ætti kirkjan
okkar ekki að horfa til þeirra sem
hún nefnir „sértrúarflokka" og læra
af þeim og kynna sér boðun þeirra?
Þeir standa ekki í þrefum við ríkið
um meiri peninga. Boðun fagnaðar-
erindisins er þeirra hjartans mál og
til útbreiðslu þess og boðunar er
kröftunum varið.
Og kirkjan okkar þarf miklu
meiri gagnrýni en ég megna með
mínum fátæklegu orðum og ef
fræðslumaður þjóðkirkjunnar, hún
Birna, er ánægð um kirkjuna sína
í dag og segir amen við því öllu,
þætti mér vænt um að þegar hún
opnaði munninn sinn næst gætti
vel að því hvort svartur blettur
væri á tungunni, eins og hún amma
mín sagði stundum, þegar henni
fannst við krakkarnir gera sann-
leikanum ekki nógu góð skil. En
hvað um það. Þú manst eftir að
senda mér ljósrit sem framan getur
svo ég geti þá kynnt mér betur
starfshætti og verðmæti þjóðkirkj-
unnar minnar.
Höfundur er fyrrverandi póst- og
símstöðvarstjóri á Stykkishólmi.