Morgunblaðið - 23.10.1993, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 23.10.1993, Blaðsíða 16
16 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. OKTÓBER 1993 Gylfi Þ. Gíslason um handritadeilu Islendinga og Dana Forsætisráðherra Dana hjó á hnútinn HANDRITAlDEILA Dana og íslendinga leystist árið 1961 fyrir fulltingi Viggo Kampmanns, þáverandi forsætisráðherra Dana. Þetta er mat Gylfa Þ. Gíslasonar í bók hans, Viðreisnarárunum, sem er nýkomin út. í bókinni segir Gylfí, að þótt danska stjórnin hafi fallist á að af- henda íslendingum handrit snemma árs 1961, hafi djúpstæður ágreining- ur verið milli íslendinga og Dana um hvaða handritum ætti að skila. ís- lendingar lögðu höfuðáherslu á að fá Flateyjarbók og Konungsbók Sæ- mundar-Eddu til varðveislu en á það vildu danskir ráðherrar ekki fallast. Gylfi segist hafa beðið Sigurð Nor- dal um að nefna handrit sem hægt væri að skilja eftir í Danmörku, án þess að að hægt væri að segja að skuggi félli á handritaskilin, og lét Sigurður Gylfa fá í trúnaði stuttan lista. Efst á listanum var eitt af hand- ritum Snorra-Eddu og á fundi með dönskum ráðherrum bauð Gylfi að það handrit yrði eftir í Danmörku, fengju íslendingar Konungsbókina. Viggo Kampmann tók þessari hug- mynd vel og fékk aðra ráðherra til að fallast á hana og segir Gylfi að þannig hafi Kampmann í raun og veru höggvið á hnútinn og leyst þetta viðkvæma deilumál. Hugleiðingar um handritaskil Gylfi Þ. Gíslason rekur handrita- málið ýtarlega í bók sinni, þó einkum atburðarásina fyrri hluta ársins 1961 þar til danska þingið samþykkti hand- ritalögin í júní það ár. Islendingar höfðu þegar eftir að þeir öðluðust heimastjóm í upphafi aldarinnar unnið að því að fá íslensk handrit heim frá Danmörku við litlar undirtektir Dana. í febrúar 1961 var því svo lýst yfir af hálfu dönsku stjómarinnar að hún væri að hugleiða að gefa íslendingum íslensk handrit í dönskum söfnum en þyrfti að vita hvort Islendingar vildu veita handrit- um viðtöku að gjöf og hver sjónarmið Islendinga væru varðandi það hversu víðtæk sú gjöf þyrfti að verða til þess að málið teldist endanlega úr sögunni. í bók Gylfa segir: „Niðurstaða Ein- ars Ól. Sveinssonar, handritanefndar- innar og annarra sérfræðinga, sem til var leitað, var sú að miða skilgrein- inguna á óskum íslendinga við þjóð- emi skrifarans, þ.e. þau handrit skyldu teljazt íslenzk, sem skrifuð væru af íslenzkum mönnum. [...] Síðan kom í ljós að sérfræðingar dönsku stjómarinnar voru á öðru máli um það, hvemig skilgreina ætti þau handrit, sem til greina kæmi að afhenda íslendingum. Vildu þeir miða við það, hvað telja bæri menningar- eign íslendinga, en með því var átt við handrit, skrifuð af íslendingum um íslenzk efni. Augljóst var, hvað bæri á milli í gmndvallaratriðum. Samkvæmt íslenzku skilgreiningunni töldust Konungsbók Sæmundar-Eddu og Flateyjarbók íslenzk handrit. En sérfræðingar dönsku stjómarinnar vildu ekki telja þau íslenzka menning- areign, þótt þau væru skrifuð af ís- lenzkum mönnum.“ Trúnaðarmál Gylfí átti viðræður við danska ráð- herra um þessi mismunandi sjónar- mið, kynnti þau íslensku ríkisstjórn- inni, handritanefndinni og sérfræð- ingum sem frá upphafi hafði verið átt samráð við. Gylfi segir í bók sinni, að íslendingarnir hafi verið á einu máli um að ekki væri rétt að halda til streitu því sjónarmiði að Islending- um yrðu afhent öll þau handrit, sem skrifuð hefðu verið af íslenskum mönnum, með ákveðnum undantekn- ingum. Rétt þætti að taka tillit til þess sjónarmiðs Dana, að réttmætt væri að heillegur flokkur handrita yrði eftir í dönskum söfnum, sem sýnishorn þeirra dýrgripa sem verið hefðu í vörslu Dana öldum saman, ef það samrýmdist þeirri ósk Islend- inga að fá meginhluta handritanna og þar á meðal Flateyjarbók, Kon- ungsbók Sæmundar-Eddu, Möðru- vallabók og Grágás. Áður en Gylfi fór til Danmerkur í apríl 1961 til fundar við danska ráð- herra bað hann Sigurð Nordal að nefna sér einhver handrit sem hann gæti stungið upp á að yrðu eftir í Danmörku og Danir myndu meta mikils án þess að hægt væri að segja að skuggi félli á handritamálið. „Hann kvaðst skyldu gera það í algerum trúnaði, og skrifaði ég eftir honum stuttan lista. Efst á honum var eitt af handritum Snorra-Eddu og eitt af handritum Njáls sögu. Ég skýrði ríkis- stjóminni frá þessu, áður en ég fór utan“, segir Gylfi í bók sinni. Djúpstæður ágreiningur Á fundi Gylfa með dönsku stjórn- inni 10. apríl kom í ljós að danska stjómin var reiðubúin til að víkka talsvert skilgreiningu sína á þeim handritum sem afhenda skyldi. Gylfi ítrekaði það sjónarmið íslensku ríkis- stjómarinnar að lausn málsins væri ekki hugsanleg án þess að Konungs- bókin yrði afhent íslendingum, og handritamálið yrði ekki leyst, svo fullnægjandi yrði talið af ísienskri hálfu, nema Flateyjarbók kæmi til íslands. En af hálfu dönsku ráðherr- anna var því mjög haldið á lofti, að með tilliti til Norðmanna gætu Danir ekki afhent íslendingnm handrit Noregskonungasagna. „Þegar hér var komið, virtist um djúpstæðan ágreining að ræða,“ segir Gylfi. Höggvið á hnútinn Haldinn var fundur 17. apríl, sem sátu af hálfu Dana Viggo Kamp- mann forsætisráðherra, Jörgen Jörg- ensen menntamálaráðherra og Julius Bomholt félagsmálaráðherra en Gylfi, Gunnar Thoroddsen fjármála- ráðherra og Stefán Jóhann Stefáns- son sendiherra af hálfu íslendinga. Síðan segir í bók Gylfa: „Úrslita- fundurinn var haldinn 21. apríl og sátu hann sömu menn og fundinn 17. apríl. Þótt ég hafi þá skýrt frá því, að án afhendingar Konungsbókar Sæmundar-Eddu og Flateyjarbókar gæti ekki orðið um samkomulag að ræða, hélt Bomholt fast við það á fyrri fundinum 21. apríl að hvorugt Værs-go, Flatobogen HELGE Larsen kennslumálaráðherra Dana afhendir Gylfa Þ. Gísla- syni Flateyjarbókina í Háskólabíói 21. apríl 1971. Hann hjó á hnútinn VIGGO Kampmann forsætisráð- herra Dana 1960 til 1962 hjó á hnútinn í handritadeilunni, að mati Gylfa Þ. Gíslasonar. handritið yrði afhent. Eftir ýtarlegar umræður um Flateyjarbók og þá áherzlu sem ég lagði á, að til þess að sýna samningsvilja hefðu íslend- ingar þegar fallizt á, að áfram yrði í Danmörku nokkur sýnishom af ís- lenzkum handritum, þar á meðal Njáluhandrit, tók Kampmann þannig til orða, að rétt væri að taka tiilit til óska íslendinga um afhendingu Flat- eyjarbókar, án þess að því væri and- mælt af hinum dönsku fulltrúunum. En á fundinum síðdegis tók Bom- holt aftur upp umræður um Konungs- bók Sæmundar-Eddu og taldi í henni felast samnorrænan menningararf, sem ekkert réttlætti að afhenda ís- Iendingum. Ég benti á, að þótt enginn vissi, hvar og hvenær kvæði Sæmund- ar-Eddu væru ort, væri það óumdeil- anlegt, að handritið væri ritað á Is- landi. Bomholt rengdi það. Ég nefndi fræðimenn, íslenzka og erlenda, sem teldu það óyggjandi. Varð hér um allhörð orðaskipti að ræða, sem Kampmann hafði auðsjáanlega nokkrar áhyggjur af. Ég sagðist skilja að Dönum væri eftirsjá að Konungs- bók Sæmundar-Eddu, og kvaðst hafa umboð til þess að bjóða, að eitt hand- rit Snorra-Eddu yrði áfram í Dan- mörku. Kampmann tók þessari hug- mynd mjög vel og spurði Jörgensen, hvort hann gæti ekki fallizt á lausn málsins á þessum grundvelli. Hann svaraði játandi. Þá spurði Kampmann Bomholt sömu spumingar og bætti við, að það væri sín tillaga, að málið yrði leyst með þessum hætti. Bom- holt hugsaði sig um. Síðan sagði hann, að hann skyldi fallast á þetta, en bætti við, að hann væri ekki ánægður. Það var því í raun og veru Kampmann, sem hjó á hnútinn og leysti þetta viðkvæma og mikilvæga deilumál þannig, að íslendingar gátu einhuga verið ánægðir." Áratugur leið Handritalögin voru samþykkt í danska þinginu 10. júní 1961 með 110 atkvæðum gegn 39. Enn liðu þó tíu ár þar til handritin voru af- hent; 1971 skar hæstiréttur Dana úr um að handritalögin stönguðust ekki á við dönsku stjómarskrána og 21. apríl það ár veitti Gylfi Þ. Gísla- son Konungsbók Sæmundar-Eddu og Flateyjarbókinni viðtöku úr hendi Helge Larsen kennslumálaráðhera Dana. Framkvæmdasljóri VSI um ályktun þings VMSI um uppsögn samninga Fráleitt annað en samn- ingar gildi út næsta ár ÞÓRARINN V. Þórarinsson, framkvæmdastjóri Vinnuveitendasam- bands íslands, segist telja fráleitt annað en að samkomulag takist í launanefnd aðila vinnumarkaðarins þannig að kjarasamningar aðila gildi út næsta ár, eins og ráð hafi verið fyrir gert við gerð hans. Launa- nefnd, sem endurskoða á forsendur samninganna, hefur fundað þríveg- is og á að ljúka störfum fyrir 10. nóvember næstkomandi. í kjaramála- ályktun þings Verkamannasambandsins sem lauk í gær var einróma samþykkt að verkalýðshreyfingin losi sig undan núgildandi samningum við endurskoðun þeirra í byrjun nóvember. Þórarinn sagði að í forsendum ---------------------------------- kjarasamninganna væri ekkert skráð um það hvemig tekjuöflun vegna tekjutaps ríkissjóðs af lækkun virðis- aukaskatts yrði háttað. Það hefði hins vegar verið undirliggjandi for- senda að markmiðið með breyting- unni væri að styrkja stöðu láglauna- hópa sem notuðu stærri hluta tekna sinna ti! matarkaupa. Þetta yrði því að meta og ríkisstjórnin hefði boðið upp á viðræður um þau atriði sem ágreiningur væri um. Það stæði ekki í samningnum eða forsendum hans að það ætti að gera tiltekna hluti og mætti ekki gera annað. Menn hlytu því að fara út í umræðu um markmið kjarasamninganna. Þetta væri hins vegar alveg ljóst varðandi framlög til atvinnumála því skýrt' væri kveðið á um þau. Hann sagði aðspurður að hvor aðili um sig í launanefnd gæti sagt upp samningum. Ef verkalýðshreyf- ingin vildi segja upp samningum þyrfti hún að geta rökstutt það með óyggjandi hætti að þær forsendur sem samið hefði verið um hefðu ekki staðist. Ef ágreiningur væri uppi sagði hann aðspurður hugsanlegt að honum yrði skotið til Félagsdóms, en hann vonaði að til þess kæmi ekki. „Heimild til uppsagnar skapast bara við það að samningsforsendur teljist hafa brostið. Verðlags- og gengisforsendur eru fullkomlega í samræmi við það sem upp var lagt með og raunar enginn ágreiningur um það,“ sagði Þórarinn. Verði marktækt frávik frá forsendum kj arasamninga Hvorum aðila heimilt að segja upp HVORUM samningsaðila um sig í launanefnd er heimilt að segja upp kjarasamningum verði marktækt frávik frá samningsforsendum eins og það er orðað. Launanefndin á að endurmeta forsendurnar og hugs- anleg tilefni til uppsagnar fyrir 10. nóvember og tekur þá uppsögnin gildi frá og með 1. janúar á næsta ári. I 7. grein kjarasamnings aðila vinnumarkaðarins frá því í vor er fjallað um endurmat á forsendum hans og uppsagnarheimild. Þar er kveðið á um skipun sérstakrar launa- nefndar skipaða þremur fulltrúum frá hvorum samningsaðila og á hún á samningstímanum að fylgjast með þróun efnahags-, atvinnu- og verð- lagsmála og gera tillögur um við- brögð til samtakanna og stjómvalda eftir því sem aðstæður leyfa. Þá heimilar greinin einnig uppsögn samninga með þriggja mánaða fyrir- vara ef gengi krónunnar víkur um- talsvert frá viðmiðunarmörkum Seðlabanka íslands. í 6. grein er fjallað um forsendur samningsins. Þar segir að hann byggi í fyrsta lagi á yfirlýsingu ríkisstjóm- arinnar um vaxtamál, aðgerðir og stefnumörkun á sviði atvinnumála, niðurgreiðslur tiltekinna kjöt- og mjólkurafurða, lækkun vsk. á mat- vælum, tímabundna lækkun trygg- ingagjalds af útflutningsstarfsemi og um tímabundna endurgjaldslausa úthlutun aflaheimilda Hagræðingar- sjóðs. í öðru lagi að gengi krónunnar verði innan viðmiðunarmarka Seðla- banka íslands, að tiltekin þróun verði á fiskverði á samningstímanum og að fiskveiðikvótar 1993-94 verði ekki minni en á síðasta fiskveiðiári. VMSÍ Björn Grét- ar kjörinn formaður BJÖRN Grétar Sveinsson var endurkjörinn formaður Verkamannasambands ís- lands á þingi þess í gær til næstu tveggja ára. Jón Karls- son, Verkalýðsfélaginu Fram á Sauðárkróki var endurkjör- inn varaformaður til sama tima. Þingi Verkamannasam- bandsins lauk í gær. Hervar Gunnarsson Verka- lýðsfélagi Akraness var kjörinn ritari og tekur við embætti Kar- itasar Pálsdóttur, Verkalýðsfé- laginu Baldri ísafirði, sem var kosin formaður fiskvinnsludeild- ar VMSÍ. Halldór G. Björnsson, Dagsbrún, var endurkjörinn gjaldkeri. Ný sambandsstjóm VMSÍ sem kjörin var í lok þingsins kaus tvo fulltrúa úr sínum hópi í fram- kvæmdastjórnina, þá Sigurð T. Sigurðsson, Hlíf Hafnarfirði, og Sigurð Ingvarsson, Árvakri Eski- firði. Úr framkvæmdastjórn gekk Guðmundur J. Guðmunds- son fyrrum formaður VMSÍ, sem átt hefur sæti í framkvæmda- stjóm sambandsins allt frá árinu 1975, þar af sem formaður í 16 ár. Hann gaf ekki lengur kost á sér til stjórnarstarfa fyrir Verka- mannasambandið.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.