Morgunblaðið - 12.02.1994, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1994
HVALFJARÐARKRÓKUR
eftir Sigurð Oddsson
Áætlað er að göng undir Hval-
fjörð kosti fimm milljarða, sem sam-
svarar t.d. fimm eða fleiri nýjum
þyrlum og er helmingi hærri upp-
hæð en allur sparnaðurinn, sem
náðist í lyfjakaupum árin 1991-93
og sagt er að hafi bjargað heilbrigð-
iskerfinu frá gjaldþroti. Mér virðist,
sem rekstur feiju sé ekki borinn
saman við aðrar lausnir. Það þykir
mér kynlegt, því að stofnkostnaður
við feijur er margfalt minni, auk
þess sem hægt er að koma feijum
í gagnið nokkrum mánuðum eftir
ákvörðun. Það ætti því að vera
augljóst að, standi gjaldtaka undir
göngunum, þá er feijurekstur stór-
gróðafyrirtæki.
Það er eins og gleymst hafi að
hægt sé að sigla yfir fjörðinn. Ekk-
ert annað en göng komi til greina
sama hvað þau kosta og hvernig
ástandið í þjóðfélagi okkar er.
Ég hefi oft verið kominn að því
að láta heyra frá mér um þetta
mál, en vonað að stjórnmálamenn
okkar gripu í taumana. Þeir benda
sýknt og heilagt á, hvemig komið
sé fyrir Færeyingum. Reyndar tel
ég næsta víst að grannar okkar
myndu aldrei vera svo vitlausir að
grafa sig undir fjörð, sem hægt er
að sigla yfir og það á tíu mínútum.
Eftir fréttir á Stöð 2 27. janúar
sl. ákvað ég að koma skoðunum
mínum á framfæri. Fyrst var eymd
atvinnuleysis lýst, síðan kom frétt
um Hvalfjarðargöng og átti frétta-
stjóri ekki orð til að lýsa hrifningu
sinni. Skyldi hann hafa spurt, hvað
þau kosta? Nú á þessum síðustu
og verstu tímum, þegar skorið er
niður í forvarnarskyni.
Á Grundartanga er góð höfn, sem
hægt er að nota sem feijuhöfn án
mikilla breytinga. Vegur og höfn
að sunnanverðu kosta minna en
áætlaðar vegaframkvæmdir að
göngunum, sem verða kostaðar af
ríkinu. Við samanburð á stofnkostn-
aði er því nóg að bera framkvæmda-
kostnað við göng saman við kaup-
verð á feijum. Ný feija kostar 100
til 150 millj. kr. og notaðar feijur
langtum minna. Það er ca 500 millj.
fyrir íjórar nýjar feijur eða 4.500
millj. kr minna enn göng skv. áætl-
un Spalar.
Fjölda feija ætti að miða við, að
ekki þyrfti að bíða lengur eftir
brottför en 5 mínútur. Akraborgina
má nýta til að taka af toppa. Hún
færi milli Reykjavíkur og Akraness
snemma morguns og væri síðan til
kvölds í siglingum yfir Hvalíjörð,
er hún færi um Akranes til Reykja-
víkur.
Þær 4.500.000.000 kr. sem spar-
ast mætti t.d. nota til þess að fyrir-
byggja framanákeyrsluárekstra og
dauðaslys með því að tvöfalda þjóð-
vegina til Keflavíkur, Selfoss og í
Mosfellsbæ. Akstri til Keflavíkur
má oft líkja við rússneska rúllettu.
Verkefnastaða verktaka er þannig
að þetta væru kærkomnar fram-
kvæmdir, sem hægt væri að fá fyr-
ir gott verð. Líklega 1-1,5 millj-
arða. Þá eru enn eftir 3-3,5 millj-
arðar, sem mætti nota til að byija
á svo kallaðri Sundaleið, sem mun
liggja yfir Elliðavog, Leiruvog og
Kollafjörð. Sundaleið styttir leiðina
til Akraness og norður um 9 km
og opnar að auki til norðurs
byggðaþróun höfuðborgarsvæðis-
ins. Ég veit ekki hvað Sundaleið
kostar en 3-3,5 milljarðar duga
örugglega dijúgan spöl.
A ráðstefnu VFI um Hvalfjarðar-
göng 21 jan. sl. var sagt að veg-
stytting fyrir Hvalfjörð væri eini
staðurinn á landinu, sem hægt
væri að bjóða vegfarendum val og
þar með innheimta vegtoll.
Þetta er ekki rétt. Fyrir nokkrum
árum buðu verktakar fast verð í
nýja tvískipta hraðbraut til Kefla-
víkur með tollheimtuhúsi og upp-
bygging Vatnsleysustrandarvegs,
sem valkosts án tollheimtu.
Á ráðstefnunni kom líka fram
að lánstraust okkar er það skert,
að ekki er lengur hægt að fjár-
magna allt með erlendri lántöku.
Við verðum sjálfir að fjármagna 'h
framkvæmdanna, og bent á Iífeyris-
sjóðina. Lífeyrissjóðirnir hafá staðið
undir atvinnu í landinu með lánum
til húsbygginga. Það er ánægjulegt
til þess að vita að staða þeirra nú
sé það góð að þeir geti lánað svona
mikið í þetta auk kaupa verðbréfa
í erlendum kauphöllum. Ég hefði
þó talið nær að lána í feiju og vega-
framkvæmdir eins og lýst er hér á
undan. Það eru atvinnuskapandi
framkvæmdir, en við göngin fá
sárafáir vinnu, væntanlega mest
Norðmenn. Hætt er við að ávöxt-
unarábótin og rúmlega það tapist
í fylgifiskum atvinnuleysisins, sem
eru t.d. fækkun iðgjalda frá sjóðfé-
lögum og kostnaður við uppboð á
heimilum þeirra.
Ég vil taka fram að ég er alls
ekki á móti göngum, en vil breyta
forgangsröðuninni. Byija strax
feijurekstur og byggja síðar, þegar
við höfum efni á. Göng eða veg á
fyllingu með brú eftir því hvort er
hagkvæmara. Þessa röðun myndi
ég velja, sem „bísnissmaður“, þó
svo ég ætti meir en nóg fyrir
göngunum. Feija í sumar kæmi sér
langtum betur fyrir Akranesbæ en
göng eftir þijú ár. Reyndar verður
nokkur steypusala í göngin og ein-
hveijir Akurnesingar munu e.t.v.
fá vinnu hjá norska verktakanum.
Spalar-menn hafa sýnt og sannað
að þeir eru slyngir samningamenn.
Þeim ætti að vera í lófa lagið að
semja við ríkið um að sjá um þær
framkvæmdir, sem getið er hér að
framan. 1 útboðslýsingu skal sett
að brautirnar skuli byggðar úr var-
anlegu innlendu efni. Það er stein-
Sigurður Oddsson
„Reyndar tel ég næsta
víst að grannar okkar
myndu aldrei vera svo
vitlausir að grafa sig
undir fjörð, sem hægt
er að sigla yf ir og það
á tíu mínútum.“
steypu og ekki malbiki. Feijur er
hægt að kaupa notaðar eða taka á
leigu á meðan innlendar skipa-
smíðastöðvar sérsmíða hagkvæm
skip fyrir reksturinn. Spölur fer líka
létt með að semja um íjármögnun
við sömu lánardrottna og voru til-
búnir að hætta fé sínu í göngin. í
þessu tilfelli kemur tollurinn langt-
um fyrr inn og vegfarendur eru til-
búnir að greiða sama toll fyrir sigl-
ingu og neðanjarðargöng. Sérstak-
lega geti þeir treyst því að aurinn
fari óskiptur í að byggja upp sam-
göngukerfið í landinu. Best gæti
ég trúað að lífeyrissjóðirnir færu
létt með þetta án aðstoðar japanska
bankans. Á þann hátt gætu þeir
létt af okkur atvinnuleysinu, hindr-
að að íslenskir verktakar deyi út
og stuðlað að endurreisn innlends
skipasmíðaiðnaðar.
Það eru fleiri möguleikar, sem
leynast í Hvalfirðinum. Hann er 30
km langur, 3-4 km breiður og yfir-
borðið því um 100 km". Munur á
flóði og fjöru er 3,5-4 metrar. Þetta
þýðir að tvisvar á sólarhring
streyma 400.000.000 m3 út og inn
í fjörðinn. Þetta afl má virkja. Það
er varanlegra en vatnið í göngunum
fyrii' vestan og Hvalíjarðargöng
verða ekki virkjuð, hversu mikið
sem þau kunna að leka. Gestur
Gunnarsson tæknifr. skrifaði ný-
lega ágæta grein í Morgunbl. um
vegfyllingu og brú þvert yfir fjarð-
armynnið. Helsta röksemd gegn
þessari lausn var að efnið, sem
dælt væri upp úr firðinum, væri
þétt og hleypti sjávarföllum ekki í
gegnum sig. Fyrir virkjun er þetta
stór kostur. Lokaður fjörður gefur
svo e.t.v. möguleika á fiskieldi öðru
en hefðbundinni laxarækt.
Það er von mín að þessir mögu-
leikar verði allir kannaðir og ekki
flanað út í gangagröft. Mér kemur
þetta e.t.v. ekkert við en get ekki
látið vera að koma þessum skoðun-
um á framfæri. Ég vona að þeir
sem lesi þetta virði það mér til vor-
kunnar að ég hefi sl. 15 ár unnið
hjá iðnfyrirtæki, þar sem óskalist-
inn hefur alltaf verið lengri en
hægt er að uppfylla. Áður var hægt
að raða í forgangsröð, en nú er
skorið á öll vélakaup og nýsköpun.
Forgang hafa afborganir og greiðsl-
ur okurvaxta til sjóðanna, sem voru
stofnaðir til uppbyggingar íslensks
iðnaðar. Það er því erfitt að sitja
þegjandi yfir þeirri sóun á fé sem
ég tel að krækja fyrir Hvalíjörð sé
komið í.
Höfundur er verkfræðingur og
framkvæmdastjóri Plastos hf.
Fáfræði eða fordómar?
Eru innflutt matvæli betri eða verri en innlend framleiðsla?
Morgunblaðinu hefur borizt
eftirfarandi athugasemd frá
Hollustuvernd ríkisins í tilefni
umræðuþáttar um íslenskan
landbúnað:
Er bóndi bústólpi?
í umræðuþætti sem sendur var
I beinni útsendingu sjónvarpsins
(RÚV) frá Hótel Sögu 25. janúar
sl., var spurt hvort bóndi væri bú-
stólpi og var tilefni þáttarins meðal
annars að leiðrétta rangfærslur sem
íslensk bændastétt telur sig hafa
orðið fyrir í sjónvarpsþáttum. Um-
ræðuþátturinn var hins vegar ekki
undantekning frá öðru ef mæli-
kvarðinn er rangfærslur um hin
ýmsu málefni sem geta borið á
góma á þessum eða öðrum vett-
vangi. í því tilviki sem hér um ræð-
ir var rangfærslum ekki beint að
bændum heldur íslensku matvæla-
eftirliti og innfluttum matvælum
og þá um leið innflytjendum.
Það er auðvelt að setja fram stór-
yrði, en hætt er við að ekki sé allt-
★ Pitney Bowes
Frímerkjavélar og stimpilvélar
Véiar til póstpökkunar o. fl.
OTTO B. ARNAR HF.
Skipholti 33 ■ 105 Beykjavik
Simar 624631 / 624699
af auðvelt að styðja þau með rök-
um. Verst er þó þegar þeir sem
vilja veija mannorð sitt eða annarra
gera það með því að setja fram
órökstuddar eða rangar fullyrðing-
ar um tiltekna aðila eða starfsemi,
því þegar þannig er staðið að málum
getur málflutningur ekki orðið trú-
verðugur.
Varnarefni í grænmeti og
ávöxtum
Á íslandi hefur lengi verið í gangi
orðrómur um að eiturefni væri að
fínna í innfluttu grænmeti og ávöxt-
um. Einhverra hluta vegna hefur
haldist líf í slíkum sögum þrátt fyr-
ir að reynt hafí verið að hrekja þær
með gildum rökum. Hefur því til
dæmis verið fleygt fram að ísland
væri ruslakista fyrir matvæli sem
ekki stæðust heilbrigðiskröfur í
nágrannaríkjum okkar. Einn spyij-
enda í áðurnefndum umræðuþætti
talaði „rósamál“ þegar hann spurði
hvort vilji væri fyrir framleiðshi ís-
lenskra matvæla með notkun varn-
arefna og hormóna. Ekki stóð á
svörum af hálfu tveggja aðila af
þeim sem höfðu verið valdir til að
sitja fyrir svörum. Þeir töldu ekki
ástæðu til aukinnar efnanotkunar
og treystu yfírdýralækni og öðrum
til að fylgjast með því. Um leið kom
þó fram það álit að íslenskt mat-
vælaeftirlit væri lakara en almennt
gerist í Vestur-Evrópu, ekki síst
hvað varðar eftirlit með grænmeti
og ávöxtum og rannsóknir á efna-
innihaldi þessara matvæla, sem ‘
væru á mjög lágu plani hér á landi.
Ef rétt er að matvælaeftirlit sé
almennt betra I öðrum ríkjum er
erfitt að skilja af hveiju fólk hræð-
ist innflutt matvæli, sem ættu þá
að vera af betri gæðum og örugg-
ari en innlend framleiðsla, og gildir
þá einu hvort hræðslan beinist að
varnarefnum í grænmeti og ávöxt-
um, hormónum í kjöti eða öðrum
atriðum. Þeim sem þannig hugsa
má benda á að um helmingur þeirra
matvæla sem við neytum í dag er
innfluttar vörur og verður ekki séð
að þessi matvæli hafi haft slæm
áhrif á heilsu landsmanna frekar
en innlend framleiðsla.
Matvælaeftirlit
Rannsóknir á varnarefnum í
grænmeti og ávöxtum hafa verið
stundaðar á vegum Hollustuvemdar
ríkisins frá því á árinu 1991. Vam-
arefni era notuð við framleiðslu.
matjurta en fínnast sjaldnast í þess-
um vöram í magni sem er umfram
leyfilegt hámarksmagn. Hér á landi
hafa bæöi verið gerðar athuganir á
innlendum og innfluttum afurðum,
þó að rannsóknir á matjurtum
vegna innflutnings hafí vegið
þyngra. Niðurstöður þessara rann-
sókna Hollustuverndar sýna að með
hliðsjón af nýlegri reglugerð um
aðskotaefni í matvælum er í lang-
flestum tilvikum engin ástæða til
að gera athugasemd við efnainni-
hald í innfluttum eða innlendum
matjurtum.
Rannsóknir á matvælum í ná-
grannaríkjum okkar sýna svipaðar
niðurstöður og hér á landi. Neyt-
endur geta því gengið að grænmeti
og ávöxtum í verslunum vitandi að
þar er um að ræða heilnæma fæðu.
Rannsóknir á tengslum mataræðis
og heilsu benda jafnframt til þess
að regluleg neysla grænmetis og
ávaxta stuðli að betra heilsufari og
er full ástæða til að hvetja neytend-
ur til að borða slík matvæli og láta
orðróm eða sögusagnir um annað
sem vind um eyru þjóta, því hafa
skal það sem sannara reynist.
Hormónakjöt
Það er ekki nýtt að íslenskir neyt-
endur heyri sögur um hormóna í
kjöti og „hamborgara- eða horm-
ónarassa“, sem sagðir eru áberandi
í grannríki okkar í vesturátt. ísland
er hins vegar ekki eina landið sem
ekki leyfir notkun hormóna við
framleiðslu dýraafurða, það sama
gildir um ríki Evrópubandalagsins,
auk þess sem afar hæpið er og í
raun fráleitt að tengja stærð tiltek-
inna líkamshluta manna við horm-
óna í kjöti. Enn á ný er á ferðinni
áróðursleg skrumskæling og er
spuming hvort landsmenn munu
treysta sér til að borða „hormóna-
kjötið“ ef innflutningur unninna
kjötvara verður heimilaður með til-
komu EES og GATT. í sumum ríkj-
um era hormónar leyfðir við fram-
leiðslu kjötvara og að sjálfsögðu
geta verið tilvik þar sem slík efni
' eru notuð í öðrum ríkjum þrátt fyr-
ir að það sé bannað samkvæmt lög-
um. En er það þá ekki það sama
matvælaeftirlit sem á að vera svo
fullkomið í öðrum ríkjum sem
bregst ef slík starfsemi viðgengst
og er leyfð í sumum ríkjum?
Meðal ríkja Evrópubandalagsins
og í Bandaríkjunum er að finna
gamalgróna og eina háþróuðustu
matvælaframleiðslu í heiminum. Að
stimpla alla þeirra framleiðslu sem
hættulegan og mengaðan varning
getur ekki flokkast undir annað en
lýðskrum. Slíkt er ekki nauðsynlegt
til að viðhalda þeim reglum sem
gilda hér á landi varðandi innflutn-
ing á hráu kjöti, því landsmönnum
er vel kunnugt um ástæður þess
að slíkur innflutningur er ekki
heimill og verður ekki þrátt fyrir
EES og GATT.
Betur má ef duga skal
Það er ekki nokkur vafi á að
matvæli hér á markaði eru ekki af
minni gæðum en gerist í öðrum ríkj-
um og að íslenskt matvælaeftirlit
þolir samanburð við sambærilega
starfsemi ríkja í Evrópu og víðar.
Má sem dæmi nefna að matarsýk-
ingar og matareitranir eru ekki al-
gengar hér á landi. Þá hefur þekk-
ing varðandi efnainnihald matvæla
aukist og merking umbúða fýrir
mætvæli hefur tekið miklum fram-
föram á undanförnum áram. En
betur má ef duga skal, ekki síst ef
innflutningur matvæla verður meiri
en nú er.
Örverafræðilegar prófanir á mat-
vælum hafa verið stundaðar reglu-
lega hér á landi í tugi ára og er
aðstaða til slíkra prófana góð. Hins
vegar skortir á framkvæmd efna-
fræðilegra prófana og verður að
bæta þar úr, auk þess sem fjölga
verður þeim sem starfa við innflutn-
ingseftirlit. Þess ber um leið að
geta að efnarannsóknir á innlendum
afurðum hafa verið mjög takmark-
aðar og er full ástæða til að bæta
þar úr, því fullyrðingar um ágæti
þeirra verður að styðja með niður-
stöðum prófana. Undantekning frá
þessu eru íslenskar mjólkurafurðir,
en á þeim hafa verið gerðai' um-
fangsmiklar prófanir, sem sýna að
um gæðavöru er að ræða. Þá hafa
margvíslegar prófanir verið gerðar
á íslenskum sjávarafurðum og væri
betur ef við hefðum fleiri slíkar
rannsóknir til að styðjast við þegar
talið berst að gæðum íslenskrar
matvælhframleiðslu. Hér er um að
ræða verðug verkefni fyrir íslenska
matvælaframleiðendur og íslensk
stjórnvöld, en um leið eigum við að
forðast öfugmæli um matvælafram-
leiðslu og matvælaeftirlit annarra
ríkja.