Morgunblaðið - 24.04.1994, Blaðsíða 20

20.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1994
Uppvakningar fylla tómarúmið eftir gjaldþrot kommúnismans
Þjóðremba og goðsagnir
ríða húsum í Evrópu á ný
EINN af mikilvægustu heimspekingum aldarinnar, Þjóðverjinn
Martin Heidegger, lést fyrir 17 árum og hafði þá ekki iðrast
þess opinberlega að hafa stutt nasistaforingjann Adolf Hitler. í
Svartaskógi stendur enn á fáförnum stað kofi heimspekingsins
eins og tákn rómantiskra drauma hans um „Ættlandið" heilaga
og óspillta, þar sem vindurinn þýtur í gróskumiklum trjám, tærir
lækir renna og fólk er gott einfaldlega af því að það er í átthög-
um sínum. Það er fjarri skýjakljúfum og hraðbrautum, sviplausum
íbúðarblokkum kommúnismans, ameriskum skyndibitastöðum og
þeldökkum innflytjendum. Hefði Heidegger lifað fram á þennan
dag hefði einmanaleikinn varla þrúgað hann; afturhvarf til
ákafrar þjóðernishyggju og stundum ofstækisfullrar þjóðrembu
er á ný ofarlega á baugi víða um Evrópu.
Sveitasæla í Svartaskógi
KOFI heimspekingsins Martins Heideggers í Svartaskógi.
Ofurmennið bjarta og óspillta
VEGGSPJALD nasista sem átti að fá unga fólkið til að ganga
í stúdentasamtök flokksins.
"Fyjóðernisofstæki og hugmyndir
um heilaga ættjörð, nasista-
hugtök á borð við „Blut und Erde“
(Blóð og jörð) koma upp í hug-
ann. Fyrir tilstuðlan óprúttinna
stjórnmálamanna í ríkjum gömlu
Júgóslavíu hefur þjóðemisofstæki
valdið mestu blóðsúthellingum í
álfunni frá því í síðari heimsstyij-
öld. Byssubófar nota tækifærið,
veifa þjóðfánum og ræna og rupla.
Gjaldþrot kommúnismans og
hugmyndafræðilega tómið sem
hann skildi eftir
sig hjá mörgum
menntamannin-
um, einnig óttinn
við óstöðvandi
sókn kapítalis-
mans, valda því einnig að æ fleiri
menntamenn grípa dauðahaldi í
ákafa þjóðernisstefnu sem einu
hugsjónina er hægt sé að hylla.
Haldi þessi þróun áfram getur
eining Evrópu umhverfst í mar-
tröð sundurþykkju ogJpimargra
smáríkja er beijast innbyrðis, öll
fyrir heilögum málstað sem t'alið
er rétt að fóma lífínu fyrir. í
versta falli gæti afleiðingin orðið
ný Evrópustyijöld, sú þriðja á öld-
inni.
Hið heilaga Kosovo
Serbneska tónlistarkonan
Simonida Stankevich er 27 ára
gömul og hún talar um heimaslóð-
ir sínar, Kosovo í Serbíu, í sama
tón og ástfangin kona um elsk-
hugann. „Þarna eru kindur. Kon-
urnar syngja forna indó-evrópska
söngva, viðarklukkur glymja,
fugla- og dýrahljóð fylla loftið.
Fólk klæðist þjóðbúningum sín-
um, hagar lífí sínu í algeru sam-
ræmi við allt þetta og iðandi,
óspillta og tilgerðarlausa náttúr-
una“, segir hún.
Serbar eiga sér heilagan stað,
Kosovo Polje, í Kosovo-héraði en
héraðið er nú að mestu byggt
Albönum sem eru múslimar. Við
Kosovo Polje biður Serbar ósigur
fyrir Tyrkjum árið 1389, við tóku
sex aldir kúgunar og uppreisna
gegn Tyrkjum og Serbar hafa síð-
an talið staðinn fæðingarstað
þjóðarinnar, sveipaðan dularblæ
og helgi. Örgustu þjóðrembu-
sinnarnir vilja að sjálfsögðu reka
Albanina á brott úr Kosovo og
jafnvel útrýma þeim. Margir spá
því að Kosovo verði næsti blóðvöll-
ur Balkanskaga þegar Bosníu-
stríðinu ljúki.
Stankevich og vinkona hennar,
leikritaskáldið Isadora Bjelica,
hafa heimsótt serbneska hermenn
á vígstöðvum í Bosníu og Króatíu
til að efla baráttukjarkinn. Hug-
myndirnar og slagorðin eru und-
arleg blanda af ofurviðkvæmni
og þjóðernishyggju, marxisma og
popptónlist MTV-stöðvarinnar,
andúð á Banda-
ríkjamönnum og
ást á rússneskri
háspeki, um-
hverfisvernd og
andlegri upplyft-
ingu með rætur í serbnesku Rétt-
trúnaðarkirkjunni. Erlendu hetj-
urnar eru m.a. írska söngkonan
Sinead O’Connor og kvikmynda-
leikstjórinn Brian de Palma sem
bæði eru hyllt fyrir að vera dygg-
ir fulltrúar menningararfs íra og
ítala, þau gætu bæði verið sannir
Serbar.
Marxistar og stríðshetjur á
borð við heimspekinginn Mihailo
Markovic, sem sóru alþjóðahyggju
trúnaðareið fyrir mörgum áratug-
um, urðu á svipstundu helstu
frammámenn þjóðernishyggju
Serba árið 1986 með yfirlýsingu
þar sem þeir kröfðust þess að
Serbar fengju að tryggja „grund-
völl serbneskrar menningar“, m.
a. í Kosovo. Stjórnmálarefurinn
Slobodan Milosevic Serbíuforseti
og fleiri áróðursmeistarar nýttu
sér þessa strauma og gamlan
þjóðakryt til fullnustu er Júgó-
slavía liðaðist í sundur.
Króatíski ljósmyndarinn Vlad-
imir Gudac segist ekki hafa trúað
því árið 1990 að stríð gæti hafíst
á ný í Evrópu. Eftir loftárásir
Serba á Zagreb 1991 ritaði hann
gömlum vinum sínum í Belgrad
bréf og bað þá um skýringar á
framferði stjórnvalda þar en fékk
aldrei nein svör, segir hann.
Gudac gekk til liðs við króatíska
herinn.
Gyðingahatur
Ungverskir gyðingar spyija sig
nú í annað sinn á öldinni hvort
þeir geti litið á sig sem hluta þjóð-
arinnar; hundruð þúsunda þeirra
enduðu í gasklefum nasista en
Ungveijaland barðist með Þjóð-
veijum í heimsstyijöldinni síðari.
Umrótið í kjölfar hruns kommún-
ismans og efnahagsörðugleikar
hafa orðið til þess að gyðingahatr-
ið hefur blossað upp á ný. Margir
ungverskir gyðingar sem ólust
upp við ungverska þjóðdansa og
siði, fengu tár í augun þegar þeir
heyrðu þjóðsönginn, hafa nú gef-
ist upp og eru byijaðir að læra
hebresku og lögmál gyðingatrúar-
innar.
Skopteiknarinn og rithöfundur-
inn Gyorgy Kozma barðist gegn
stjórn kommúnista með vopnum
sínum. Hann minnist þess að vest-
rænir ferðamenn voru yfir sig
hrifnir er hann söng hebreska
söngva á kaffihúsum Búdapest.
En eitt kvöldið eftir velheppnaða
dagskrá gekk ungverskur rithöf-
undur og kunningi að honum og
hvíslaði: „Þetta er ástæðan fyrir
því að fólk hatar ykkur gyðinga,
þið eruð hvarvetna og alltaf með
oflátungshátt". Kozma batt enda
á kaffihúsasönginn, gerðist heit-
trúar-gyðingur og hyggur á nám
í prestlegum fræðum í ísrael.
Þrátt fyrir reynslu sína for-
dæmir Kozma ekki alla þjóðernis-
stefnu, hann segist sjá tengsl
milli eigin leitar að gyðinglegum
uppruna og óska þeirra Ungveija
sem vilja hefja þjóðlegar goðsagn-
ir sínar á ný til vegs og virðing-
ar. Þetta verður ekki hættulegt
fyrr en fólk fer að samsama sig
goðsögnunum og ganga út frá
þeim sem staðreyndum, segir
hann.
Meðal Þjóðveija er löng og
öflug hefð fyrir því að fegra hið
einfalda líf þjóðar í skauti náttúr-
unnar. Þeir heillast margir af
ímyndum „hreinleikans", þjóðum
sem ekki hafa látið iðnbyltinguna
og efnishyggju hennar spilla sér.
Finna má hugmyndum af þessu
tagi stað í ritum Heideggers og
Friedrichs Nietzsche, vonina um
að geta snúið aftur til horfinna
ódáinsvalla eða uppgötvað nýja
sælureiti þar sem ný og hæfari
manntegund geti unað sér. Manf-
red Riedel, prófessor í heimspeki
og forseti Heidegger-félagsins í
Þýskalandi, kallar þetta tengslin
við „Hið leynda Þýskaland“, hug-
myndaheim gamalla smáborga
þar sem andúð á lýðræði er al-
geng. Þar ríkir skynsemishyggjan
ekki, fremur er hugað að goðsögn-
um og menningarlögmálum sem
orðið hafa til á staðnum.
Riedel segir að Nietzsche, sem
m.a. var spámaður ofurmennisins,
sé að verða arftaki Karls Marx
og helsta fyrirmyndin meðal pró-
fessora í austurhéruðunum,
gamla Alþýðulýðveldinu. Riedel
varar starfsbræður sína þar við
því að hefja nýtt goð á stallinn.
Skömmu áður en Berlínarmúr-
inn hrundi 1989 ritaði Jochen
Kirchoff, heimspekikennari við
Humboldt-háskólann, bókina
„Hitler, Nietzsche og Þjóðveijar"
þar sem hann sagði að í kenning-
um nasista hefði verið jákvæður
kjarni sem síðar hefði verið bren-
glaður. Kirchoff er mikill um-
hverfisverndarmaður en þess má
geta að stjórn Hitlers mun hafa
sett fyrstu umhverfisverndarlög í
álfunni.
„Dálítill einfeldningur“
Kirchoff segir að Heidegger og
fleiri skoðanabræður hans hafí,
hvað sem leið allri villimennsku
nasista, stutt Hitler í góðri trú.
Ýmsir menntamenn, einkum í
Þýskalandi, hafi viljað gera upp-
reisn gegn því sem þeir hafi talið
yfirvofandi hrun menningarinnar.
Nú er Kirchoff orðinn ákafur ný-
aldarsinni, pólitísk þreyta í Þýska-
landi og upphlaup og árásir
brennuvarga úr röðum nýnasista
á útlendinga hafa valdið nokkrum
sinnaskiptum hjá honum. „Ef til
vill var ég dálítill einfeldningur",
segir hann núna.
Heimildir: U.S. News &
World Report o.fl.
BAKSVID
eftir Kristján Jónsson
Sól,
hiti og
vellíðan með
HAWAIIAN TROPIC
Sólarvaran sem fæst eingöngu í apótekum!
■ MÁLSTOFA í hjúkrunarfræði
heldur fyrirlestur mánudaginn 25.
apríl kl. 12.15 í stofu 6 á 1. hæð f
Eirbergi, Eiríksgötu 34. Anna
Gyða Gunnlaugsdóttir, klínískur
sérfræðingur í hjúkrun og Herdís
Sveinsdóttir, dósent, flytja fyrirlest-
urinn: Verkir skurðsjúklinga:
Væntingar, viðhorf, upplifun og
meðferð. Þekking og reynsla á
verkjameðferð í tengslum við skurð-
aðgerðir hefur stóraukist á undan-
fömum árum. Niðurstöður erlendra
rannsókna hafa þrátt fyrir það endur-
tekið sýnt að verkir skurðsjúklinga
eru ekki meðhöndlaðir sem skyldi.
Orsakir þess eru raktir til viðhorfa
hjúkrunarfræðinga, lækna og sjúkl-
inganna sjálfra. Markmið rannsókn-
arinnar, sem kynnt verður, var að
kanna viðhorf og væntingar íslenskra
Skurðsjúklinga til verkja og verkja-
meðferðar, verkjaupplifun þeirra og
verkj ameðferð.
■ Á FUNDI Hagsmunasamtaka
Bessastaðahrepps sem haldinn var
19. apríl var samþykktur eftirfarandi
framboðslisti: Sigtryggur Jónsson,
sálfræðingur, Kristján Sveinbjörns-
son, rafverktaki, Álfhildur Friðriks-
dóttir, húsfreyja, Sigurlín Schev-
ing, flugfreyja, Þorgeir Magnússon,
sálfræðingur, Þorsteinn Hannes-
son, efnafræðingur, Jóhanna Rúts-
dóttir, kennari, Steinhildur Sigurð-
ardóttir, sjúkraliði, Þorkell Helga-
son, ráðuneytisstjóri og Anna Ólafs-
dóttir Björnsson, alþingiskona.
Samtökin eru þverpólitísk og er þetta
í þriðja sinn sem þau bjóða fram til
sveitarstjórnar. Samtökin eiga nú
einn mann í hreppsnefnd.
I
I
I
I
\
I
\
I
i