Morgunblaðið - 09.06.1994, Blaðsíða 20

20 FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 1994
HREINLÆTISTÆKI
MORGUNBLAÐIÐ
Baðkör
m.

120x70 170x70
KR. 5.600 !5nr ®-940
160x70
Kr. 6.600
Setkar 140x70
kr. 6.150 Kr’ 6*150
WC
sett
með stút í vegg
eða yfirbyggt I
gólf m/harðri
setu Kr.
9.970
Sturtubotnar
70x70 80x80
Kr. 3.150 Kr. 3.450
Handlaugar
Á vegg frá kr. 2.590
í borð frá kr. 6.670
't
Sturtuklefar
og sturtuhorn
Verð frá kr. 8.600
Öll verð eru stgr.verð m/VSK.
Opið mánudaga
til föstudaga 9-18.
Opið iaugardaga 10-14.
-tryggtng
FAXAFEN9
SÍMI 91-677332
Blab allra landsmanna!
IRofgtntliIikMb
- kjarni málsins!
LISTIR
“...annars blasir fasismi
við innan tveggja ára“
BOKMENNTIR
Biskops Arnö
FUNDUR NORRÆNNA OG
BALTNESKRA BÓK-
MENNTAGAGNRÝNENDA
í seinustu grein um fundinn í
Biskops Arnö var greint frá því
áliti margra bókmenntagagnrýn-
enda að bókarýni sé í kreppu. Ekki
voru þó allir á sama máli. Almanat-
as Samalavicius er frá Litháen.
Hann er bókmenntafræðingur, há-
skólakennari og rithöfundur. Á
gagnrýnendafundinum í Biskops
Amö hélt hann erindi um bók-
menntagagnrýni út frá þjóðlegu
sjónarhorni. Margt af því sem kom
fram í máli Almanatas vakti spum-
ingar um menningarlegt ástand í
heimalandi hans. Eg lagði því fyrir
hann nokkrar spurningar í beinu
framhaldi af erindi hans.
Við fengum okkur sæti við opinn
glugga þar sem sjá mátti yfir
ósprottin engin og eldgamlar eikur
stóðu vörð um veginn. Almanatas
keðjureykti meðan við. spjölluðum
saman. Reykurinn liðaðist út í logn-
ið og blandaðist á ónáttúrulegan
hátt saman við vaknandi náttúru
eyjunnar. Ég hitti Almanatas fyrst
fyrir tveimur árum í Jyveskylá,
áhugasaman og hraðmæltan um
bókmenntir og bókmenntagagn-
rýni.
Hvernig miðar lýð-
ræðisþróuninni í Lit-
háen?
„Að sumu leyti má
segja að okkur hafi
miðað vel áfram.
Flokkseinræðinu er
lokið, við búum nú við
fjölflokkakerfi og höf-
um starfandi þing. Það
sem stendur frekari
lýðræðisþróun fyrir
þrifum er veik staða
miðjuflokkanna. Arf-
taki gamla kommún-
istaflokksins, Fijáls-
lyndi verkamanna-
flokkurinn, og öflugur,
róttækur hægri flokk-
ur eru of stórir til þess að eðlileg
lýðræðisþróun geti átt sér stað. I
raun endurspeglar sterk staða þess-
ara öfgaflokka alls ekki þær já-
kvæðu breytingar sem átt hafa sér
stað hingað til.
Að hinu leytinu staðfestir þessi
staða flokkakerfisins að við höfum
aðeins náð að teikna rammann um
lýðræðið, dýpri merkingu þess vant:
ar. Hvernig á lýðræði að virka? í
Litháen er, enn þá að minnsta kosti,
fátt um svör. Á meðan blómstrar
spillingin."
Hvað með fjölmiðla? Veita þeir
ekki stjórnmálamönnum aðhald?
Gera þeir ekki kröfu um ákveðna
uppbyggingu?
„Fjölmiðlar hafa því miður alls
Almanatas
Samalavicius
ekki nógu mikil áhrif á
lýðræðisþróunina. Þer
eru viljugir til að fletta
ofan af alls kona spill-
ingu en í kjölfarið ger-
ist ekkert. Spillingin
bara vex.“
Hvaða áhrif hafa
samfélagslegar
breytingar haft á
menningu og listir?
„Breytingarnar eru
miklar og einkennast
öðru fremur af ákveðn-
um öfgum. I tíð Sovét-
valdsins var forsjár-
hyggja áberandi. Ríkið
mótaði menninguna
með því að hampa
listamönnum sem voru því þóknan-
legir-og halda hinum í skefjum sem
þybbuðust við. Fjármagni var veitt
til „æskilegrar" listsköpunar, jafnt
innan bókmennta, kvikmyndagerð-
ar og leiklistar. Þetta er horfínn
heimur, sem betur fer. Það sem
hefur komið í staðinn er hins vegar
illskárra. Það er núna ríkjandi við-
horf að hinn ftjálsi markaður skuli
bjarga öllu, einnig menningunni.
Margir vilja taka bandaríska módel-
ið og aðlaga það okkar aðstæðum.
Slíkt gengur ekki upp. fjóðin er
alltof fámenn (3 1/2 milljón) til
þess að það gangi upp. í Litháen
eru heldur engir sjóðir til sem
styrkja listsköpun eins og á Vestur-
löndum. Af þessum sökum er verið
að loka leikhúsum á meðan fjölmiðl-
ar eyða miklum fjárhæðum í íþrótt-
ir og fegurðarsamkeppnir.
Það versta er kannski það að
þetta ástand verður vatn á myllu
afturhaldsaflanna. Lítt eftirsóknar-
verð fortíðarþrá magnast upp hjá
of mörgum sem kunna að þrá gömlu
dagana þegar ríkið sá um sína.“
Hvernig hefur staða rithöf-
undanna breyst? Hvert er nú
hlutverk þeirra?
„Með opnun landsins og ný-
fengnu frelsi nýtur fólk þess að
hafa áhuga á hlutum sem voru
áður bannaðir. Samfélagið er fjöl-
þættara. Þetta sést meðal annars
af því að meðalsala á nýrri bók, sem
var til skamms tíma 30-50 þúsund
eintök, er nú komin niður í 3-5
þúsund. Þetta þýðir að hlutverk rit-
höfundanna sem rödd fólksins hefur
horfið. Rithöfundar eru ekki eins
mikilvægir og áður, hvort heldur
er átt við þá sem rituðu fyrir vald-
hafana eða gegn þeim. Fyrir unga
rithöfunda er þetta óviðunandi
ástand. Verk þeirra eru lítið lesin
og öllum virðist sama. Sumir þeirra
bregðst við á barnalegan máta og
ásaka samfélagið fyrir að vera hallt
undir efnishyggju, rétt eins og sam-
félagið sé orðið til fyrir rithöfunda!"
Hvert stefnir Litháen?
„Það er erfítt að segja. Við náð-
um fljótlega áttum eftir fögnuðinn
yfir fengnu fullveldi. Seinustu tvö
til þijú árin höfum við síðan verið
að missa vonina. Ákveðnir flokkar
hafa viljað loka þjóðfélagið af frá
umheiminum. Segja má að við séum
að loka það sjálf af með eilífri nafla-
skoðun sem litlu skilar. Við þurfum
að horfa meira út, annars blasir
ekkert annað við en einræði, kom-
múnískt eða fasískt, innan tveggja
ára.“
Ingi Bogi Bogason
Færeyingar og fé annarra
_______Bækur________
Efnahagsmál og
stjórnmál
HLUTSKIPTI FÆREYJA
eftir Eðvarð T. Jónsson Mál og menn-
ing 1994-132 síður. 1590 kr.
KREPPUNA í Færeyjum hefur
oft borið á góma í stjórnmálaum-
ræðum hér á landi undanfarna
mánuði. Því hefur verið fagnað, að
við höfum ekki lent í sömu hremm-
ingum og nágrannar okkar og
frændur. I bókinni Hlutskipti Fær-
eyja lýsir Eðvarð T. Jónsson, sem
lengi bjó í Færeyjum og var meðal
annars fréttaritari Ríkisútvarpsins,
því sem gerst hefur í færeysku
efnahags- og stjórnmálalífi undan-
farin ár og leitt hefur til þess að
Færeyingar hafa í raun verið svipt-
ir fjárforræði.
Áf bókinni má ráða, að saman-
burður milli þróunar hér á landi og
í Færeyjum er varasamur vegna
ólíkra þjóðfélagsaðstæðna. Þó er
ljóst, að undirrót fær-
eysks efnahagsvanda
síðustu ár er oftrú á
sjóðakerfi og íhlutun-
armátt hins opinbera
við verðmyndun í sjáv-
arútvegi. Stundum
höfum við verið komin
hættulega langt á
þeirri braut að hafna
aga markaðarins og
leggja allt okkar traust
á opinbert tilfærslu-
kerfi. Við höfum þó
orðið að gera út á eig-
in sjóði en ekki ann-
arra eins og Færeying-
ar gátu gert vegna
tengslanna við Danmörku.
Eðvarð T. Jónsson dregur einnig
þá mynd af Færeyjum samtímans,
að þar séu mörkin svo óskýr milli
opinbers valds annars vegar og
einkahagsmuna þeirra, sem með
það fara, hins vegar, að eigin fjár-
öflun eða gæsla hafi ráðið of miklu
um ákvarðanir landsfeðranna. Þá
hafí skipting eyjanna í sjálfstæð,
fámenn sveitarfélög og mörg kjör-
Eðvarð T. Jónsson.
dæmi leitt til sam-
keppni um dýr opinber
mannvirki og þar með
sóun á fé annarra. Allt
eru þetta víti til að
varast og áminning
um nauðsyn hagræð-
ingar á öllum sviðum
opinbers rekstrar og
skýrra reglna um hæfí
þeirra, sem gegna op-
inberum trúnaðar-
störfum.
Almennt ber Eðvarð
færeyskum stjórn-
málamönnum ekki vel
söguna. Dæmi sem
hann nefnir um störf
þeirra réttlæta ekki heldur mikið
hrós. Fáereyingar hafa gengið í
gegnum vanhugsuð fjárfestingar-
ævintýri eins og við fyrir frum-
kvæði eða með öflugum stuðningi
stjórnmálamanna. Honum virðist
sérstaklega í nöp við Sambands-
flokkinn og telur hann hafa dregið
svo kjark úr Færeyingum vegna
andstöðu við sjálfstæði frá Dönum,
að nú blasi aðeins við „örmögnun
Bft
STOFNAÐ I946
stendur í blóma
Limgerðisplöntur, skógarplöntur, tré, sumarblóm,
áburður, trjákurl, verkfæri og margt fleira.
Nýtt: Lífmold, ljúf til ræktunar.
Opið 8-19 - um helgar 9-17
SKÓGRÆKTARFÉLAG REYKJAVÍKUR
Fossvogsbletti 1, fyrir neðan Borgarspítalann, simi 641770. Beinn simi söludeildar 641777
og uppgjöf þjóðarinnar".
Hér skal ekki lagður dómur á
það, hvort Færeyingum hefði vegn-
að betur utan danska ríkisins en
innan. Dönum verður tæplega
kennt um, hvernig Færeyingar
hafa haldið á eigin málum eða að
þeir gengu á lagið og gerðu sam:
band sitt við Dani að féþúfu. í
bókinni kemur einmitt fram, að
forystumenn Þjóðveldisflokksins,
þess flokks, sem hefur lagt mesta
áherslu á að slíta sambandinu við
Dani, komu um miðjan áttunda
áratuginn á áætlunarbúskap í fær-
eyskum sjávarútvegi og grófu hon-
um þar með gröf.
Heildarlausn í sósíalískum anda
lagði grunninn að hruni færeysks
athafna- og efnahagslífs. Opinbert
tilfærslukerfí ýtti undir ábyrgðar-
leysi og eyðslusemi þar eins og
hvarvetna annars staðar. Þegar
hugað er að framtíð sjávarútvegs
innan slíks styrkjakerfís, til dæmis
innan Evrópusambandsins, virðist
mun lífvænlegra fyrir heilbrigðan
rekstur að berjast með þeim hætti
sem við íslendingar höfum gert,
þrátt fyrir gengisfellingar og óða-
verðbólgu. Það sýnist útgerðinni
jafnvel hættulegra að gera út á
sjóði annarra en rýr fískimið.
Þessi stutta kiljubók er fróðleg
fyrir þá, sem hafa áhuga á snöggri
yfírsýn yfír sögu og samtíð Fær-
eyja. í bókinni eru kort, ljósmyndir
og töflur. Skortur á efnisyfírliti eða
atriðisorðaskrá bendir til að ekki
hafi verið lögð nægileg alúð við
frágang bókarinnar, en hún er
prentuð og fílmuunnin í Danmörku.
Bækur um stjórnmál samtímans
missa marks, ef ekki er auðvelt að
nota þær sem uppflettirit.
Framtíð búsetu í Færeyjum er
í óvissu. Sé það mat höfundar rétt,
að ástæðuna megi að mestu rekja
til misviturra stjórnmálamanna og
hugleysis vegna sambandsins við
Dani hljóta umskipti í stjórnmálum
og breytt afstaða til Dana að vera
á næsta leiti.
Björn Bjarnason