Morgunblaðið - 05.07.1994, Side 23

h
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 1994 23
ir óbeinan hag af að standa sig vel
í greiðslumati, en endanleg ábyrgð
af niðurstöðu þess lendir á húsbréfa-
deildinni. Gagnvart íbúðarkaupand-
anum vinnst að hann á öll sín við-
skipti á sama stað og ætti að fá
bæði persónulegri og greiðari þjón-
ustu en unnt er að veita í núverandi
kerfi.
Ingi Valur telur hætt við að ef
lánastofnanir taka alveg við hús-
bréfaútgáfu og ríkisábyrgð falli nið-
ur geti fylgt því mismunun eftir
búsetu lántakenda. Veðhæfi eigna
viða um landið kynni að verða ve-
fengt vegna markaðsaðstæðna.
Steingrímur Ari segir svarið við því
vera að réttur manna eigi að vera
tryggður með lögum og reglum, líkt
og nú.
Ríkisábyrgðin falli niður
A síðasta stigi þessara breytinga
er hugmyndin að ríkið selji íjármála-
stofnunum húsbréfadeildina og hún
verða sameiginlegur bakhjarl lána-
stofnana gagnvart húsbréfaviðskipt-
um. Að sögn Steingríms Ara ætti
lántökugjald að standa straum af
rekstrarkostnaði og vaxtaálagið ætti
ekki að þurfa að hækka. Á því stigi
ætti að vera hægt að fella niður ríkis-
ábyrgð á húsbréfum. í stað hennar
kæmi sameiginleg ábyrgð íslenskra
íjármálastofnana.
Ingi Valur Jóhannsson telur var-
hugavert að fella niður ríkisábyrgð
vegna þess gildis sem hún hefur
fyrir íjárhagslegt öryggi heimilanna.
Hann segir húsnæðislán áhættulítil
miðað við ýmis framkvæmdalán sem
ríkið hefur tekið ábyrgð á. Lánin séu
mjög dreifð og innan veðmarka.
Reynsla annarra þjóða, meðal annars
Bandaríkjamanna, hafí verið að af-
skipti og ábyrgð hins opinbera veiti
þessum málaflokki mikilvæga festu.
„Víðast hvar í hinum vestræna heimi
hefur ríkið afskipti af lánveitingum
til húsnæðismála, þetta er þáttur í
velferðarkerfinu," sagði Ingi Valur.
Að mati Grétars J. Guðmundsson-
ar hefur húsbréfakerfið gengið vel
og því verði að vanda allar breyting-
ar. Aðalatriðið sé að valda ekki óró-
leika á fasteignamarkaðnum. „Það
eru ýmsar leiðir í þessu, en ég vona
að við berum gæfu til að láta ríkis-
sjóð halda utan um húsnæðislánin
enn um sinn til að viðhalda stöðug-
leika á markaðnum.“
Umræðan á byrjunarreit
Grétar J. Guðmundsson leggur á
það áherslu að breytingar á hús-
bréfakerfinu hafi til þessa fyrst og
fremst verið ræddar innan þriggja
manna nefndarinnar og vinnan sé
á byrjunarreit. Málið hafí hvorki
verið rætt innan húsnæðismál-
stjórnar né Húsnæðisstofnunar og
verði væntanlega ekki á dagskrá
þar fyrr en síðar í sumar. Nýlega
var óskað eftir viðræðum við bank-
ana um aukna þátttöku þeirra í
umsýslu húsbréfa, en málið ekki
komið lengra. „Okkur var falið að
_________ kanna þennan möguleika
lumat og ætlum að byija á að
láfa á athuga hvort bankarnir
Stað hafí einhverjar hugmynd-
ir á þessu sviði. Það á að
reyna að nota.sumarið til
að kanna þetta gaumgæfilega,“
sagði Grétar.
Kerfið ekki enn í jafnvægi
Þessi skipulagsbreyting skiptir
ekki sköpum varðandi lánsfjáreftir-
spum á markaðinum, að mati Stein-
gríms Ara. Hann telur að óheppileg
áhrif húsbréfakerfisins á lánamark-
aðinn til þéssa hafí fyrst og fremst
verið þau að 'kerfið hafí ekki enn
náð jafnvægi. Enn vanti nokkuð á
að jafnvægi sé í veðsetningu hús-
næðis. Á verðbólgutímunum og fyrir
daga verðtryggingar afskrifuðust
skuldir fljótt og því er talsvert til
af óveðsettu og skuldlausu íbúðar-
húsnæði. Við þær kringumstæður
er til staðar möguleg umframeftir-
spurn sem getur valdið umframijár-
þörf á markaðinum. Þegar jafnvægi
næst í veðsetningum munu sveiflur
á húsbréfamarkaðinum helst ráðast
af sveiflum í nýbyggingum.
Japönsk útflutningsfyrirtæki mæta gengissveiflum með breyttum framleiðsluháttum
Hækkun j apanska jens-
ins gagnvart dollar hef-
ur ekki haft þau áhrif
sem búist var við. Jap-
önsk fyrirtæki hafa lag-
að sig að viðvarandi
gengishækkun jensins
gagnvart dollara og
heldur hagstæður vöru-
skiptajöfnuður Japana
við útlönd áfram að
aukast. Benedikt Stef-
ánsson, fréttaritari
Morgunblaðsins í
Tókyó, telur líklegt að
nýir ráðamenn í Japan
muni fara sér hægt við
að opna markaði.
.: .
STARFSMAÐUR Tókyó-banka fylgist með breytingum á gengi dollars af tölvuskjá.
Gengishækkun j ens-
ins veldur áhyggjum
Fyrir rúmum tíu árum, í október
1983, birti bandaríska tímaritið
Time forsíðugrein um þann alvar-
lega vanda sem steðjaði að banda-
rísku efnahagslífi vegna þróunar á
gengi dollarans. Viðmælendur tíma-
ritsins töldu að ein milljón Banda-
ríkjamanna hefði missti vinnuna
vegna gengisbreytinga og að iðnað-
ur í landinu stæði nánast á heljar-
þröm. Vandinn var að gengi dollar-
ans hafði hækkað um 50% á þremur
árum gagnvart pundi og marki og
þriðjung gagnvart jeni. Nú er öldin
önnur og það eru japanskir framleið-
endur sem eiga í vanda vegna
óstöðvandi gengishækkunar jensins
frá því um miðjan síðasta áratug.
í október 1983 var dollarinn
skráður á um 230 jen á markaði í
New York og spáð var að halli í
viðskiptum Bandaríkjanna við Japan
myndi aukast um þriðjung frá fyrra
ári. Fyrir rúmri viku féll dollarinn
niður fyrir 100 jen í fyrsta sinn frá
lokum síðustu heimsstyijaldar en
verðmæti vöruútflutnings frá Japan
til Bandaríkjanna er enn
rúmlega helmingi meira
en verðmæti þess sem
flutt er vestur um Kyrra-
haf.
Gengishækkun jensins
hefði átt að draga úr getu japan-
skra fyrirtækja til að keppa á mörk-
uðum erlendis. Við eðlilegar aðstæð-
ur hefði hækkandi gengi japönsku
myntarinnar átt að lækka verð á
iimfluttum vörum í Japan og auka
eftirspurn, ekki síst eftir bandarísk-
um varningi. Aukinn innflutningur
ynni gegn gengisrisi jensins og
stuðlaði að meiri jöfnuði í viðskiptum
við Bandaríkin.
Raunin hefur verið önnur. Jap-
anskir framleiðendur stóðu af sér
hækkandi gengi og náðu yfirburða
stöðu á mörgum mörkuðum í Banda-
ríkjunum og Evrópu. Þrátt fyrir að
nokkuð drægi úr hagstæðum vöru-
skiptajöfnuði Japans við útlönd síð-
ari hluta níunda áragtugarins var
nýtt met slegið árið 1992 þegar
útflutningstekjur umfram verðmæti
innflutnings voru meira en 40% af
verðmæti vöruútflutnings.
Það sem af er árinu hefur gengi
gagnvart dollara hækkað um rúm
12%. Bankastjórn seðlabankans í
Washington hefur hækkað grunn-
vexti fjórum sinnum á sama tíma-
bili, en fjármagnsstreymi til Banda-
ríkjanna hefur ekki aukist nægilega
til að stöðva fall dollarans. I apríl
jókst halli á vöruskiptum Bandaríkj-
anna við Japan um tæp 9% í dollur-
um talið frá fyrra ári.
Vopn seðlabankans bitlaus
Bandarísk og japönsk stjórnvöld
hafa streist við að halda aftur af
falli dollarans. Þegar bandaríska
myntin féll niður fyrir 100 jéna-
markið keyptu seðlabankar Japans
og Bandaríkjanna dollara fyrir allt
að 350 milljarða króna á tveimur
dögum án merkjanlegs árangurs.
Aðrir seðlabankar í stóru iðnríkjun-
um hafa einnig reynt að hlaupa
undir bagga.
Yfirvöld peningamála mega sín
lítils gagnvart markaðasöflunum í
þessum leik. Gjaldeyrismarkaður
heimsins veltir um einni trilljón doll-
ara á hveijum virkum degi
eða um 70.000 milljörðum
íslenskra króna. Vöruvið-
skipti eru smámunir einir
1 samanburði við þessi
verðmæti. Heildarvið-
skipti allra ríkja í veröldinni með
vörur á árinu 1992 voru 3,75 trilljón-
ir dollara.
Sérfræðinga greinir á um ástæður
þess hversu hratt dollarinn hefur
fallið gagnvart jeni og marki undan-
farnar vikur. Ein skýring er að
snemma á árinu keyptu margir stór-
ir fjárfestar dollara, í þeirri von að
gengi myntarinnar myndi hækka
vegna góðæris vestra. Fyrir hálfum
mánuck var tapið af dallaraeigriirmi
orðið svo mikið að sjóðsstjórar
þurftu að losa sig við myntina. Aðr-
ir sérfræðingar telja að aðstæðum
í Japan sé fyrst og fremst um að
kenna. Að þeirra mati mun gengi
jensins gagnvart dollara haldast við
100 jenamörkin, þar til markaðir í
Japan verði opnaðir betur fyrir er-
lendum varningi og vöruviðskipti
verði í meira jafnvægi.
Þriðja skýring er að fall dollarans
lýsi vantrausti á efnahagsstjórn
Clintons Bandaríkjaforseta. Hvað
sem því líður virðist stjórnin í Wash-
ington ekki hafa mikinn hag af því
að stuðla að hækkuðu gengi dollara.
Vígstaða bandarískra fyrirtækja í
samkeppni á erlendum mörkuðum
er með besta móti og gengisfallið
dregur úr eftirspurn eftir innfluttum
vörum. Við þær aðstæður sem nú
ríkja gætu vaxtahækkanir einnig
slegið á efnahagsbatann.
Umbætur láta á sér standa
Bandaríkin og Japan hafa staðið
í samningaþófi um utanríkisviðskipti
frá því á fyrra ári, deilu sem virtist
í vor geta breyst í viðskiptastríð.
Eftir að viðræður ríkjanna lentu í
hnút og Bandaríkjastjórn hótaði víð-
tækum verndartollum settust aðilar
á rökstóla og boðuðu nýja samninga-
lotu. Stjórnarkreppan í vor og sum-
ar hefur sett strik í reikninginn.
Umbótasinnar sem mynduðu
samsteypustjórn í Japan eftir þing-
kosningar á síðasta ári lýstu því
yfir að þeir myndu leita leiða til að
auka samkeppni í verslun
og iðnaði. Ekki bólaði þó
á aðgerðum. Það var ekki
fyrr enn helgina eftir að
ríkisstjórn Tsutomu Hata
sagði af sér að birtur var
listi yfir 279 reglugerðir sem ráð-
herrar höfðu hug á að fella úr gildi
og breyta. Sá listi hefur vakið lítinn
fögnuð meðal erlendra sendimanna
og efnahagsráðunauta. Þeir telja að
hann sýni að jafnvel umbótaöflin á
þingi hafi ekki dug og þor til að
breyta kerfinu.
Mörg fyrirtæki tryggð
gegn gengisbækkun
Valdataka Sósíalistaflokksins,
Frjálslynda lýðræðisflokksins og
Framheija á miðvikudag í síðustu
viku eykur ekki von um árangur í
viðræðum bandarískra og japanskra
stjórnvalda. Stjórnarsamstarfið er
byggt á veikum grunni. Flokkarnir
eiga helst samleið í afstöðu til við-
ræðnanna við Bandaríkjamenn og
afnáms vipskiptahafta: Báðir vilja
fara sér hægt og láta ekki undan
erlendum þrýstingi.
C. Fred Bergsten forstöðumaður
Institute for International Ec-
onomics, virtrar rannsóknarstofun-
unar í Washington, sagi í viðtali við
japönsku fréttastofuna Kyodo um
helgina að ef fjárfestar á gjaldeyris-
markaði sæju ekki merki um að jap-
önsk stjórnvöld ætluðu að leita leita
til að auka eftirspum og innflutning
gæti gengi dollarans hæglega fallið
í 90 jen.
Þessi spá ætti að valda japönskum
útflutningsfyrirtækjum áhyggjum.
Samkvæmt nýlegri könnun jap-
anska seðlabankans telur þriðjungur
stjórnenda útflutningsfyrirtækja að
reksturinn standi í jámum ef meðal-
gengi dollara verður á bilinu
105-110 jen á árinu. Aðeins rúm
2% telja að fyrirtækin þoli að fá
aðeins 100 jen fyrir dollara.
Eins og reynslan sýnir hafa jap-
önsk fyrirtæki lært að búa við hækk-
andi gengi með því að breyta um
framleiðsluhætti og vörutegundir. Á
síðasta áratug var fjöldaframleiðslu
á rafmagnsvörum í ríkum mæli færð
til ríkja Suðaustur-Asíu og flestir
bifreiðaframleiðendur
reistu verksmiðjur í
Bandaríkjunum. Gengis-
hækkun jensins lækkar
því kostnað þessara fram-
leiðenda.
Þá hefur hlutur véla og tækja til
framleiðslu í útflutningstekjum auk-
ist á síðustu árum. Nú er svo komið
að innan við 2% af útflutningstekj-
um Japana eru vegna sölu á raf-
magnstækjum á borð við segul-
bandstæki og sjónvörp, tæp 12%
vegna sölu á bifreiðum, en hlutur.
framleiðslutækja er .meira en. 50%.
Samningar um sölu vélbúnaðgr eru
að stórum hluta gerðir í japönskum
jenum, sem tryggir frainleiðepdur
gegn gengishækkun.
A næstunni má búast við að frétt-
næmt verði frá þinghúsinu í miðborg
Tókyó, þar sem ráðamenn geta virt
fyrir sér keisarahöllina og síkið sem
umlykur hallargarðinn. Vestrænir
ráðamenn hljóta að velta fyrir sér
hvort Japönum verði vært innan
virkisveggjanna sem að þeirra mati
hafa verið reistir um innlenda mark-
aði.
„Óvissa um
afnám við-
skiptahafta"
„Doilarinn
gæti farið nið-
urÍ90jen“