Morgunblaðið - 30.10.1994, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 30. OKTÓBER 1994 15
útgjöld úr 100 milljónum króna í 250
milíjónir króna, eða sem svarar
rekstri eins menntaskóla. Þannig
hverfa í einu vetfangi áhrif minnk-
andi útgjalda vegna aðgerða til að
draga úr óhóflegri notkun magalyf|a
og sýklalyfja.
Auðvitað þurfum við að sporna við
þessum kostnaðarauka, eftir megni.
Hlutdeild sjúklinga í lyfjakostnaði,
þegar ég tók við 1991 var komin
niður í 18%. Nú er hún komin í 32%,
sem er Evrópumeðaltalið og hærra
ætla ég ekki að fara í þeim efnum.
Það þýðir það, að svigrúmið til þess
að ná árangri í lyfjakostnaði er orðið
miklu minna, en það var. Það sem
hægt er að gera, er að reyna að
knýja fram lækkun álagningar á lyf,
auka samkeppni í lyfjaverslun og
stuðla að sem hagkvæmustum inn-
kaupum.
Sama máli gegnir með sjúkrahúsin
í landinu. Þau hafa náð verulegum
árangri í niðurskurði útgjalda, en
eftir því sem þau teygja sig lengra,
þeim mun minna svigrúm hafa þau
til þess að skera meira niður. Menn
verða því að búa sig undir það, að
ekki er endalaust hægt að skera nið-
ur heilbrigðisútgjöld, án þess að
draga úr þjónustu."
Ódýrari aðgerðir
- Ertu kannski þeirrar skoðunar
að ekki sé hægt að skera frekar nið-
ur útgjöld til heilbrigðismála?
„Það þarf ekki að vera. Mikið af
nýjungum sem eru að koma fram,
fela í sér umtalsverðan spamað,
bæði í lyfjum og lækningum. Hér
áður fyrr, ef nema þurfti á brott
innvortis mein, þá þurfti sjúklingur-
inn ávallt að gangast undir stóran
og dýran holskurð og liggja lengi á
sjúkrahúsi, sem einnig kostar mikið.
Sömu aðgerðir eru nú framkvæmdar
með mjög fíngerðum tækjum, þar
sem lítið gat er gert á kviðinn, inn
er sett slanga og.aðgerðin svo fram-
kvæmd í gegnum hana. Þetta dregur
stórkostlega úr kostnaði við heil-
brigðisþjónustu og flýtir einnig bata
sjúklingisins, því hann þarf mun
styttri tíma til þess að jafna sig eft-
ir aðgerðina.
Þá er einnig hægt að framkvæma
ýmsar aðgerðir á stofum sérfræðinga
úti í bæ, og þarf ekki að koma til
sjúkrahússlega. Þetta er að mörgu
leyti betra fyrir sjúklingana, sem
með þessum hætti fá mun persónu-
legri þjónustu og í flestum tilvikum
er þetta líka miklu ódýrari kostur.
Fyrir nokkrum árum síðan voru
mjög margir þeirra sem áttu við alvar-
lega geðsjúkdóma að stríða, meira
og minna lokaðir inni á geðdeildum
sjúkrahúsanna. Með hinum nýju geð-
iyfjum sem komin eru á markaðinn,
hefur tekist að útskrifa fjölmai-ga
þessara sjúklinga. Lyfin hafa með
öðrum orðum, leyst af hólmi mjög
dýra sjúkrahúsaþjónustu.“
Ekkí reiðarslag
- Eftir árs fjarveru, var eitthvað
sem kom þér í opna skjöldu, eða var
þér reiðarslag, þegar þú snerir aftur?
„Ég er búinn að vera lengi í póli-
tík og ég verð aldrei fyrir reiðar-
slagi! Það var meira segja ekki reið-
arslag, þegar ég féll út af þingi, árið
1983, þótt það væri vissulega erfitt.
Auðvitað er það alltaf svo, þegar
maður kemur til starfa í ráðuneyti,
sem maður hefur áður stýrt, að eitt-
hvað er þar öðruvísi heldur en maður
sjálfur hefði kosið. En það er bara
eins og gengur og gerist."
- Er eitthvað hæft í því að fjár-
mál ráðuneytisins hafi meira og
minna verið í ólestri þegar þú snerir
aftur og eytt hafi verið um efni fram
á svo til öllum sviðum, þannig að
sjóðir þessa árs hafi verið þurrausnir?
„Eitt það fyrsta sem ég gerði í
sumar þegar ég kom hingað inn, var
að eiga fund með fjármálaráðuneyt-
inu og mínu fólki hér um íjárhags-
stöðu ráðuneytisins. Það er rétt, að
hér stefndi í inikinn kostnaðarvöxt,
umfram það sem áformað hafði ver-
ið. En skýringarnar voru að hluta til
þær sem ég sagði þér áðan, m.a.
ákvarðanir Alþingis og ríkisstjórnar-
innar.“
Barnaspítali?
- Forveri þinn, Guðmundur Árni,
tók ákvörðun um að hafin yrði bygg-
ing barnaspítala, og til stóð að hefja
framkvæmdir næsta vor. Nú þegar
fjárlagafrumvarp lítur dagsins ljós,
er ekki króna ætluð til þessa verkefn-
is. Hvernig stendur á því?
„Það er vegna þess að ekki er
búið að skipta framkvæmdafénu sem
er í fjárlagafrumvarpinu. Það er ljóst
að menn geta ekki farið í svona fram-
kvæmd, nema að taka fé til hennar,
einhvers staðar frá.
Þannig að ákvörðun
Guðmundar Árna um
að byggja bamaspít-
ala hefur ekki verið
breytt. Það er að
segja, það verða lagð-
ir fram fjármunir til
að hefja slíkar fram-
kvæmdir, ef þeir fjármunir reynast
vera til og ég mun reyna að sjá til
þess að svo verði. Ég vil á þessu
stigi, alls ekki útiloka að fram-
kvæmdir við barnaspítala hefjist á
næsta vori.
Það sem er óþægilegt við ákvarð-
anatöku sem þessa, er hversu
ákvarðanir um framkvæmdir eru á
margra höndum, að því er tekur til
þeirrar margþættu og mikilvægu
starfsemi sem Landspítalinn fer með.
í fýrsta lagi er það yfirstjórn mann-
virkjagerðar á Landspítalalóð, sem
starfar samkvæmt sjálfstæðum fjár-
veitingum; í öðru lagi er um fram-
kvæmdir á vegum stjórnarnefndar
Ríkisspítala að ræða; loks hefur nú
verið skipuð sérstök bygginganefnd
barnaspítala, þannig að nú eru það
þrír aðilar sem eru farnir að fást við
framkvæmdir á Landspítalalóð.
Þetta tel ég vera svolítið öfugsnúið
og kalla jafnvel á það, að einn vilji
framkvæma í austur, þegar annar
vill framkvæma í vestur.
Mér finnst vanta heildstæða
stefnumótun varðandi uppbyggingu
heilbrigðisþjónustu og sjúkrahúsa til
lengri tíma, svona 15 til 20 ára,
þannig að þetta sé ekki bara spum-
ingin um hvemig haga beri málum
frá einu fjárlagaári til annars. Auð-
vitað gæti svo ráðherra hveiju sinni
haft sín pólitísku áhrif á ákvarðanir
hveiju sinni, innan einhvers ákveðins
ramma.
Með því að reka kerfi sem þetta
frá einu fjárlagaári til annars, erum
við oft að byggja sjúkrastofnanir,
án þess að vita í raun og veru hvort
slíkar framkvæmdir eru í samræmi
við raunverulegar þarfir og það hvert
straumur sjúklinga liggur. Það er
fjármagnið sem á að elta sjúklingana
en ekki öfugt. Eila getum við staðið
frammi fyrir því, að hafa byggt upp
sjúkrahúsaþjónustu þar sem allt er
til nema sjúklingarnir og svo hins
vegar verið með stofnanir, mikilvæg-
ustu spítalana á landinu, þar sem
segja mætti, að það eina sem ekki
skorti væru sjúklingar. Sjúklingar
eru nú látnir liggja á göngum á stóru
sjúkrahúsunum; það eru vandræði
með tækjakost og tæknibúnað og svo
framvegis á sama tíma og góð að-
staða stendur ónotuð annars staðar.
Það er nefnilega ekki tækjabúnaður
og húsakostur sem ræður því hvar
stærri aðgerðir á sjúku fólki fara
fram, heldur sérhæft og sérþjálfað
starfslið. Það fyrirfinnst ekki nema
á öflugustu fjölgreinasjúkrahúsum
landsins. Enginn starfsgrundvöllur
er fyrir þau annars staðar.
Þetta er allt til skoðunar og sam-
ræmingar á vegum ráðuneytisins nú
og vonandi mun stefnumótun heil-
brigðismála til lengri tíma líta dags-
ins ljós, fyrr en varir."
- Forsvarsmenn Borgarspítalans
hafa lýst sárum áhyggjum sínum af
fjárskorti spítalans og rætt um að
umframfjárþörfin til þess að geta
haldið uppi óbreyttu þjónustustigi
nemi 210 milljónum króna. Hvert er
þitt mat á fjárhagsstöðu Borgarspít-
alans og hvað er til ráða?
„Það má skipta vanda Borgarspít-
alans í þrennt.: í fyrsta lagi er þetta
að mínu mati vandi sem stafar af þvi
að áhrif af kjarasamningum til kostn-
aðarauka hafa ekki verið metin eða
viðurkennd og þá villu þarf að leið-
rétta, með fulltingi íjárveitingavalds-
ins.
I öðru lagi stafar þetta af því, að
Borgarspítalinn hefur ekki náð þeim
árangri til útgjaldalækkunar, sér-
staklega í launakostnaði, sem gert
var ráð fyrir. Spítalinn hefur á liðnum
árum haft betri afkomu í liðnum
önnur rekstrargjöld, þ.e.a.s. spítalinn
hefur verið rekinn með minni til-
kostnaði í öðrum rekstrargjöldum
heldur en fjárlög gerðu ráð fyrir og
þannig gat Borgarspítalinn notað
fjármuni sem hann hafði þar til ráð-
stöfunar til þess að greiða umfram-
launakostnað.
Nú hefur hann ekki lengur afgang
af öðrum rekstrargjöldum og þá stíga
fram í dagsljósið viðbótarútgjöld í
launakostnaði. Stjómvöld verða einn-
ig að koma Borgarspítalanum til
hjálpar á þessu sviði.
Borgarspítalinn ber síðan einn
ábyrgð á þriðja vandamálinu, sem
ég segi að sé heimatilbúinn vandi.
Borgarspítaiinn hefur verið að gera
samninga innanhúss, án samþykkis
okkar í heilbrigðisráðuneytinu og án
samþykkis fjármálayfirvalda. Borg-
arspítalinn hefur í heimildarleysi
stofnað forstöðulæknastöður, fjölgað
stjórnunarstöðum á hjúkmnarsviði
og svo framvegis. Spítalinn hefur
ekki fjárveitingar fyrir þessum stöð-
um og þetta er vandamál sem Borg-
arspítalinn verður að leysa.
Raunar er eitt enn, sem hefur
reynst Borgarspítalanum erfitt, en
það er sú staðreynd að spítalinn hef-
ur þurft að greiða uppbætur á líf-
eyri til Lífeyrissjóðs starfsmanna
Reykjavíkurborgar. Þessar greiðslur
eru farnar að nálgast um 100 milljón-
ir króna á fjórum árum. Aðrir spítal-
ar sem fóru úr rekstri sveitarfélaga
yfir til ríkisins hafa ekki þurft að
greiða slíkar uppbætur, heldur hafa
sveitarfélögin gert upp þessar
greiðslur. Það hefur Reykjavíkurborg
hins vegar ekki gert, sem mér finnst
ranglátt..
Borgarspítalinn er eini spítalinn
þar sem sá sem borgar reksturinn,
þ.e. ríkið, hefur engan fulltrúa í
stjórn. Það er stjóm Borgarspítalans
sem tekur ákvarðanir um að stofna
nýjar stjórnunarstöður og svo fram-
vegis og þar hefur ríkið, reiknings-
greiðandinn, engin áhrif. Þetta er
auðvitað óeðlilegt.
Mér finnst tvennt koma til greina
til þess að breyta þessu fyrirkomu-
lagi. Annað hvort ætti að gera þá
breytingu, að fulitrúi heilbrigðisráðu-
neytisins ætti sæti í stjórn Borgar-
spítalans, eða þá hitt, sem mér fínnst
persónulega vera miklu álitlegra, að
við gerum einfaldlega verktaka-
samning við Reykjavíkurborg, þar
sem borgin tekur ábyrgð á rekstri
Borgarspítalans og ræður honum að
vild. í slíkum verktakasamningi yrði
skilgreint nákvæmlega hvað það
væri sem ríkið ætlaði að kaupa af
Borgarspítaianum og á hvaða verði.
Síðan væri það í höndum borgar-
innar og Borgarspítalans að reka
hann, samkvæmt umsaminni fjár-
hæð. Ef betri rekstrarárangur
næðist, þá væri það hagur spítalans
og borgarinnar. Éf hann næðist ekki,
þá væri það þeirra vandamál. Þannig
færi saman stjórnunarvaldið og
ábyrgðin, sem er jú vænlegast til
árangurs. Þetta höfum við verið að
ræða við borgarstjóra og ég er bjart-
sýnn á jákvæða niðurstöðu. Borgar-
stjórinn hefur a.m.k. tekið vel í þess-
ar hugmyndir."
Samviskan og steinsteypan
- Ertu þeirrar skoðunar að við
getum í náinni framtíð haldið uppi
svipuðu velferðarkerfi og við gerum
nú, með svipuðum kostnaði og nú er?
„Já, ég er ekki fjarri því. Við skul-
um ekki gleyma því að við erum
búin að gera svo mikið - við erum
búin að kaupa svo mikla steypu. Það
er ekki líklegt að í framtíðinni verði
þörf á miklu fleiri sjúkrarúmum. Við
erum búin að byggja gríðarlega mik-
ið af hjúkrunarheimilum, þannig að
við erum komin talsvert upp fyrir
þau norm sem gilda á hinum Norður-
löndunum um fjölda hjúkrunarrúma
á hveija 100 íbúa, 70 ára og eldri.
Þetta eru langdýrustu lausnimar.
Að byggja eitt hjúkmnarrúm fyrir
aldraða í dag kostar á milli 7 og 9
milljónir króna og að reka eitt slíkt
hjúkmnarrúm, kostar um 2,6 milljón-
ir króna á ári.
Kostnaðurinn við þessar stofnana-
lausnir fyrir gamla fólkið er feykilega
mikill. Við höfum ekkert spurt þeirr-
ar spumingar, hvort þetta sé endi-
lega það, sem gamla fólkið vill.
Ég er sannfærður um það að
gamla fólki vill fá að búa að sínu,
svo lengi sem það mögulega getur.
Ef því finnst að það geti ekki hugsað
um heimilið vill það fá heimilishjálp.
Það vill fá heimahjúkmn, frekar en
innlögn. Gamla fólkið vill fá að vera
heima hjá sér eins lengi og það get-
ur og ekki flytjast á stofnun fyrr en
svo er komið að það getur ekki séð
um sjálft sig heima fyrir með þeirri
aðstoð sem hægt er að fá.
Þessi aðstoð, heimahjúkmn og
heimilishjálp, er miklu ódýrari kost-
ur, en stofnanalausnin. Við höfum
hins vegar vanrækt þennan þátt í
þjónustunni vegna þess að öll áhersl-
an hefur verið á steinsteypunni. Enda
er nú svo komið að glæsileg hjúkmn-
arheimili hafa risið um land allt og
þörfinni hefur verið fullnægt svo til
alls staðar, nema hér í Reykjavík.
Ég held að ástæða þess að við
höfum lagt svona mikla áherslu á
byggingu allra þessara stofnana, sé
sú að Islendingar em að kaupa sig
frá slæmri samvisku. Við erum nefni-
lega fyrsta kynslóðin sem ætlar sér
ekki að sjá fýrir afa og ömmu heima,
eins og gengnar kynslóðir á undan
okkur gerðu. Við höldum því fram
að við höfum svo mikið að gera við
að standa við skuldbindingar okkar
í lífinu að við getum ekki sleppt úr
vinnu til þess að hugsa um aldraða
fólkið heima, eins og feður okkar,
afar, langafar og forfeður gerðu. Það
er samviskubit okkar sem gerir það
að verkum, að við eyðum sem allra
mestum peningum í stofnanimar -
steinsteypuna - án þess í raun að
hafa nokkra sannfæringu fyrir því,
að þetta sé endilega það sem gamla
fólkið vill. Þannig tekst okkur e.t.v.
að friða samviskuna.
En viðfangsefnið á auðvitað að
vera að koma til móts við þarfir
gamla fólksins eins og það sjálft vill
að því sé sinnt, en ekki að friða okk-
ur sjálf með stöðugt glæsilegri bygg-
ingum - með meiri steypu."
Fawtumaður
-_________—_____________ (fyrsta sœti
Ólaliir G. Einarsson menntamálaráðherra hefur þurft að takast á við rnörg erfið verkefni á kjörtímabilinu.
Hann hefur leyst þau með sóma og heftir sannað sig sem sterkur forystumaður. Opnun Þjóðíirbókltlöðu, efling
rannsókna- og vísindastarfs og ný stefna í menntamálum eru mikilvægir áfangar á leið okkai' til að efla og styrkja
íslenska menningu. Með þessu hefur Ólafur G. Einarsson stuðlað að öflugri sókn á öllurn sviðum íslensks
atvinnu- og menningarlífe til hagsældar fyrir þjóðina.
í prófkjörinu 5- nóvember veljuht við forysm fyrir Sjálfetæðismenn í Reykjanesi. Mikilvægt er að sá sem
leiðir listann liljóti góða kosningu. Samhentur listi með sterkum fory'stumanni er
sigurstrangleguríAlþingiskosningum. Tryggjum Ólafi G. Einarssyni
ótvíræðan stuðning í fyrsta sæti listans.
Stuðningsmenn
„Góðþátttaka íprójkjöri markar
npphaf öjlugrar kosningaharáttu
Sjálfstœðisjbkksins. Sterkurlisti
Jlokksins íReykjanesi ergrunnur
aðgóðum árangri íkosningumm
í vor. Ég óska eftir stuðningi
þínwn til að leiða
framboðslistann áfram.
Með hnífinn á lofti!
Niðurskurðarhnífurinn bitlausi, gjöf frá
starfsmönnum Borgarspítalans, skipar vissan
heiðurssess á skrifstofu Sighvatar Björgvins-
sonar heilbrigðisráðherra.