Morgunblaðið - 30.10.1994, Side 22
22 SUNNUDAGUR 30. OKTÓBER1994
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Þorkell
RAGNAR Símonarson og Símon Ragnarsson fyrir framan verslun Jóns Sigmundssonar við Laugaveg. Símon heldur á staf þeim með
silfurhandfangi sem smíðað hefur verið og fáanlegt þar í 90 ár.
SONUR TEKUR
VIÐAFFÖÐUR
VIÐSKIPn AIVINNULÍF
Á SUNNUDEGI
►FEÐGARNIR Símon Ragnarsson og Ragnar Símon-
arson eru afkomendur Jóns Sigmundssonar gull-
smiðs, sem fyrir 90 árum stofnaði í Reykjavík skart-
gripaverslun. Eftir lát hans 1942 rak sonur hans
Ragnar Jónsson fyrirtækið með móður sinni Ragn-
hildi Sigurðardóttur og hans sonur Símon tók alfarið
við versluninni og verkstæðinu 1974. Ragnar sonur
Símonar útskrifaðist gullsmiður í sumar og er kominn
í fyrirtækið með föður sínum. Skartgripaverslun Jóns
Sigmundssonar er enn í fullum rekstri við Laugaveg-
inn. Fyrir tveimur árum fæddist Ragnari dóttir á
afmælisdegi langafans Jóns Sigmundssonar, svo e.t.v.
er það fyrirboði um að ættarfyrirtækinu verði ekki
aðeins haldið við í beinan karllegg á næstu öld, enda
konur orðnar virkar í gullsmíðastéttinni, sem ekki
þekktist í byrjun aldarinnar. Hafa þeir Símon og
Ragnar að sjálfsögðu báðir lært í fjölskyldufyrirtæk-
inu. Og þeir eiga nokkuð stóran frændgarð í gullsmíð-
inni, fimm ættmenn nú skráðir í félagatali gullsmiða.
eftir Elínu Pólmadóttur
Jón Sigmundsson, skartgripa-
verslun, elsta gullsmíðaverk-
stæðið á iandinu, varð níutíu
ára í gær. Laugardaginn 29.
október 1904 birtist í ísafold aug-
lýsing með yfirskriftinni Gull og
silfursmíði: „Hér með leyfi eg mér
að tilkynna heiðruðu bæjarbúum
og ferðamönnum, að eg hefi sezt
að hér í Reykjavík, og læt af hendi
allskonar smíðar úr gulli og silfri,
með sanngjömu verði. Sömuleiðis
geri eg við úr og klukkur, ef óskað
er. Allt fljótt og vel af hendi leyst.
Virðingarfylst Jón Sigmundsson
gullsmiður - Gijótagötu 10.“ Þetta
fyrirtæki, sem sett hefur sinn svip
á Reykjavík æ síðan, er jafnaldri
íslenskrar stjórnar í landinu, því um
sömu mundir setti fyrsti íslenski
ráðherrann upp stjórnarskrifstofu
við Lækjartorg.
Þegar Jón settist að í Reykjavík,
áttundi gullsmiðurinn í bænum, tók
hann á leigu íbúð í Gijótagötu 10
og hafði þar jafnframt vinnustofu.
Seldi þaðan smíðisgripi. En 1907
tók hann á leigu lítið steinhús,
Smiðjuholt, á Laugavegi 8. Húsið
keypti hann síðar og byggði upp.
Þama bjó hann- vinnustofu sína og
litla sölubúð fyrir framan. Hafði
hann strax haft hug á að koma upp
reglulegri skartgripaverslun sam-
hliða vinnustofunni, verzlun með
gull- og silfursmíði, úr og klukkur
og annað, sem slíkar verzlanir tíðk-
uðu að hafa á boðstólum. Undir þá
starfsemi hafði hann raunar búið
sig með því að setja sig inn í úr-
smíði eftir sveinsprófið. Síðan þetta
var hefur Reykjavíkurbog og allt
mannlíf skipt um svip. Þessi 8.000
manna bær með innan við 500 hús
og hvorki vatn né rafmagn, opna
höfn á skútuöld og umferð lestar-
manna úr sveitinni um götur, er
nú orðin að nútímaborg með yfir
100 þúsund íbúa.
Enn má lesa á skilti við Lauga-
veginn Jón Sigmundsson skart-
gripaverslun, nú handan götunnar
á númer 5. Þar hittum við afkom-
endur Jóns í þriðja og fjórða lið,
Símon Ragnarsson og Ragnar Sím-
onarson. Öll fyrirtæki breytast,
sögðu þeir. Þeirra fyrirtæki virðist
þó ekki hafa breyst eins mikið og
Laugavegurinn fyrir framan og
borgin fyrir utan. „í fyrstu var
mikið smíðað af búningasilfi, víra-
virki og öðrum slíkum hlutum, sem
þróast hefur í nútímalegri muni og
fjölbreytnin er meiri. Iðnin er allt
öðru vísi, en efnin þau sömu, silfur
og gull.“ Nú sérhæfir verslunin sig
í skartgripum og skartgripasmíði,
aðallega gullvinnu. Steinar eru mik-
ið notaðir, bæði innlendir og gim-
steinar frá útlöndum. Símon og
Ragnar segja að verslunin hafi
gengið mjög vel í sumar og haust.
Allir verði að vísu varir við sam-
drátt í þjóðfélaginu, en engu að síð-
ur gangi vel.
Gamalt og nýtt
„Fyrirtækið hefur alltaf gamla
viðskiptavini. Og viðskipti við er-
lenda ferðamenn eru mikið að auk-
Jón Sigmundsson gullsmiður.
ast. Útlendingum þykja sérstakir
handsmíðaðir íslenskir skartgripir,
hringir og armbönd með íslenskum
steinum, bæði úr silfri og gulli,"
segja þeir. Og þegar haft er orð á
því að víða séu skartgripir ódýrir á
ferðamannaslóðum segja þeir að
skartgripir hér séu að verði og
gæðum vel sambærilegir við skart-
gripi í Evrópulöndum. Þeir benda á
að sú staðreynd sé viðurkennd að
mun betri þjónustu og persónulegri
sé að fá þar sem verkstæðin eru á
bak við búðina. íslensku steinana
kaupa þeir af fólki sem sérhæfír
sig í að fínna þá og slípa. Þeir nota
t.d. mikið mosaagat, sem getur
verið í mjög mismunandi litbrigð-
um. Einnig nota þeir jaspis og fleiri
steina. Ýmsa dýra steina kaupa
þeir frá útlöndum. Má t.d. sjá þarna
í búðinni fagra gripi með fersk-
vatnsperlum og auðvitað demönt-
um, sem eru þeir dýrustu, én eru
þó misdýrir. Um verðlag sögðu þeir
að skartgripir hafi að undaförnu
verið á réttu róli. Sveiflur eru þó
ætíð á gullinu, það fylgir dollarnum.
Þegar dollarinn lækkar hækkar
gullið.
Þótt breytingar hafí orðið, má
samt sjá merki um hefðir þarna í
búðinni. í glugganum eru t.d. hand-
smíðaðar tóbaksdósir og formið sem
þær eru stansaðar í. Frá upphafi
verslunarinnar hafa alltaf verið á
boðstólum tóbaksdósir, þótt notkun
þeirra sé orðin í mýflugumynd, eins
og Símon orðaði það. Og þótt hætt
hafí verið við handsmíðaða borð-
silfrið eftir munstri sem kallað var
Lauf og Tígull, sem Jón Sigmunds-
son byijaði á 1937-38, þá má þarna
enn sjá silfurhnífapörin frá norsku
fyrirtæki, T.H. Martinsen, sem þeir
byijuðu að flytja inn eftir stríð og
hafa haldið við allar götur síðan.
Símon segir að hætt hafi verið að
smíða eigin silfurhnífapör fyrir hans
tíð. í slíkt þurfi stóra pressu og
helst verksmiðju. Það hafi ekki
gengið upp hjá afa hans.
Einn hlutur er þarna, sem smíð-
aður hefur verið frá upphafi versl-
unarinnar. Það er einfalt formfag-
urt stafhandfang úr silfri sem graf-
ið er á. Það hefur víða farið og
gerir enn. Þegar Carrington lávárð-
ur, þá nýorðinn framkvæmdastjóri
NATO, kom hér 1984 er Geir Hall-
grímsson var utanríkisráðherra,
óskaði hann eftir því að fá svona
staf. En lávarðurinn safnar göngu-
stöfum. Til gamans má geta þess
sem dæmi um tímana tvenna að í
upphafí kostaði þetta stafhandfang
68 krónur, nú 32 þúsund krónur. I
pöntunarbæklingi með myndum,
sem skrautgripaverslun Jón Sig-
mundssonar gaf út og notaði til að
senda út í sveitir er mynd af þessu
stafhandfangi og undir stendur:
Stafhandfang úr silfri, afar þykkt
og sterkt, uppsett á íbenviðarstafi.
Það er fróðlegt að fletta þessum
myndskreytta litla pöntunarlista og
sjá hve vandaðir hlutir og óskaplega
fjölbreytt úrvalið var, sem fólk gat
pantað gegn póstkröfu. Fyrir utan
áberandi kvensilfur úr gulli og silfri,
mikið úr víravirki, má þar sjá
skærakassa, skrautlegar ávaxta-
skálar úr silfri, þung kaffistell með
könnu, sykurkari og ijómakönnu á
bakka og loks mikið úrval af vasa-
úrum og veggklukkum o.fl. Verð
fylgir. T.d. kosta trúlofunarhringir
úr 14 karata gulli eftir þyngd og
með áletrun um 65 krónur parið.
Úr öðrum gömlum fjórblöðungi má
sjá útlistun á táknmáli dýrra steina
og segir þar: Á nýrri öld með aukn-
um kröfum til fegurri lífshátta hafa
dýrir steinar öðlazt vaxandi hylli
sem boðberar góðra óska vina á
milli. Fagrir og tindrandi auka þeir
mönnum gleði og metnað, enda eru
þeir - búnir gulli eða silfri á listræn-
an hátt - verðmæti sem varir ævi
manns og öld af öld. Fyrirtækið
hefur líka kynt sig á erlendum
málum. Til dæmis er frá þjóðhátíð-
arárinu 1930 til listilegt auglýs-
ingakort um Icelandic Ornament á
ensku annars vegar og þýsku hins
vegar í „Greatest store!“ við Lauga-
veg 8.
Allt þetta segir merkilega sögu
þessa 90 ára gamla fyrirtækis, sem
var samstiga framförunum í land-
inu undir íslenskri stjórn. Á hálfrar
aldar afmæli þess gaf Skartgripa-
verslun Jóns Sigurðssonar út merki-
legt rit um íslenska gullsmíði með
ritgerð eftir Björn Th. Björnsson
listfræðing um íslenska gullsmíði
frá upphafi, prýdda myndum af
slíkum gripum úr Þjóðminjasafni
og Nationalmuseet í Kaupmanna-
höfn. í þessa bók skrifar eigandinn
Ragnar Jónsson í formála sögu
verslunarinnar og setur hana í sam-
hengi í þessari listiðn. Er hér hér
gripið niður í þá frásögn.
Skartgripasali í Reylgavík
Jón Sigmundsson var fæddur 1.
júlí 1875, árið eftir þjóðhátíðina,
sonur Sigmundar bónda Grímsson-
ar að Skarfstöðum í Hvammssveit
og konu hans Steinunnar Jónsdótt-
ur. Höfðu þeir ættmenn átt heim
kynni við innan verðan Breiðafjörð
svo langt sem vitað er, voru bænd-
ur og sumir smiðir góðir. Jón réðst
ungur til gullsmíðanáms, án vilja
eða hvatningar föður síns, lærði hjá
Helga gullsmið Sigurgeirssyni á
ísafirði og frænda sínum Jóni Guð-
mundssyni í Ljárskógum og tók þar
sveinspróf 1897, svo sem gert var
ráð fyrir í íslenskri löggjöf í tilskip-
un um kaupstaðaréttindi frá 1786.
Er sveinsbréf Jóns enn til, svo og
vottorð prófdómenda. Þessi misseri
i
l
i
i
l
>
I
i
t
>
!
i
I
i
f
»
E