Morgunblaðið - 02.12.1994, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDACUR 2. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
NOKKUR verkanna á sýningunni Morgunbiaðið/Sverrir
Handverk
Ekki er allt
sem sýnist
VERKMENNT
Listasafn Kópavogs
MINJAGRIPIR
OG BRÚKSHLUTIR
Opið frá 1-18 alla daga, lokað mánu-
daga. Til 11. desember. Aðgangur
ókeypis.
Á NEÐRI hæð Listasafns Kópa-
vogs hefur verið komið fyrir sýningu
á afrakstri samkeppnisverkefnis um
hönnun á minjagripum og minni
nytjahlutum úr íslenzku hráefni.
„Handverk" er þriggja ára
reynsluverkefni á vegum forsætis-
ráðuneytisins og helstu stefnumörk
voru: „Að efla handverksiðnað í
landinu og liðsinna þeim einstakling-
um og fyrirtækjum sem starfa að
handverki og heimilis- og listiðnaði.
Að auðvelda og hvetja til samskipta
handverksfólks, hönnuða og annarra
sem í greininni starfa. Að stuðla að
framförum í framleiðslu handverks-
muna og eflingar gæðavitundar. Að
vinna að kynningar- og markaðsmál-
um með handverksfólki."
Markmiðið með þessari samkeppni
var þannig öðru fremur „að hvetja
fólk til að nýta íslenzkt hráefni í
minja- og nytjahlutagerð. Einnig að
reyna að fínna nýjar leiðir til að fram-
leiða úr íslenzku hráefni".
Engar upplýsingar eru um ijölda
innsendra verka í sýningarskrá, en
gera má ráð fyrir að mikið magn
muna hafi borist til dómnefndar.
Að sjálfsögðu er einungis úrval
muna, ásamt þeim sem unnu til verð-
launa, til sýnis, og eru höfundarnir
rúmlega tuttugu, auk þess að tveir
voru í þrem tilvikum um sama verk-
efni, og í einu var iðnhönnuður með
í ráðum. Höfundar eru hvort tveggja
kunnir listamenn og hönnuðir af
höfuðborgarsvæðinu og óþekktir
einstaklingar, sem eru þó aðallega
úr dreifbýlinu.
Reynsluverkefnið greindist í fimm
flokka og var íslenzkt hráefni að
meginhluta skilyrði fyrir þátttöku.
A. Islenzkt tré, B. Hráefni frá land-
búnaði — ull, C. Hráefni frá landbún-
aði — annað. D. Hráefni frá sjávarút-
vegi, E. Hráefni úr íslenzkri nátt-
úru. Veitt voru tvenn verðlaun í
hvorum flokki, ein fyrir besta minja-
gripinn og ein fyrir besta nytjahlut-
inn. Til viðbótar voru veitt verðlaun
fyrir þjóðlegasta hlutinn eða hug-
myndina. Samtals voru þannig veitt
11 verðlaun hver allt að 100.000 kr.
Hér er um tímabært framtak að
ræða og trúlega er mikilvægast, að
komið hefur verið upp tengiliðaneti
um landið, en samvinna á þessu sviði
getur skipt sköpun og telst ólíkt
hollari, en ef fólk er að baksa við
þetta hver í sínu horni, og iðulega
frekar af vilja en getu. Þá horfir til
framfara, að í október kom út fyrsta
eintak Fréttabréfs, og er gert ráð
fyrir að ritið komi út 4-6 sinnum á
ári. Handverk hefur aðalstöðvar sín-
ar í húsi Heimilisiðnaðarfélags ís-
lands á Laufásvegi 2.
Það kennir margra grasa á sýn-
ingunni, en breiddin er meiri á efn-
is- en hugmyndasviði. Enn skortir
að markvisst sé stokkað upp í hug-
myndum og byggt sé upp af feng-
inni reynslu. Hér hafa eðlilega lista-
mennirnir og hönnuðirnir vinning-
inn, en margt athyglisvert kemur
þó frá óþekktum einstaklingum. Og
úr því Myndlista- og handíðaskólinn
hefur aldrei staðið undir nafni um
skipulegar rannsóknir á handíðum
og möguleikum íslenzks hráefnis,
er að sjálfsögðu brýn þörf á stofnun
er sinnir þessum málum og tekur
þau föstum tökum. Hér er mikið í
húfi því að möguleikarnir eru marg-
ir og íslenzkir minjagripir hafa lengi
verið frekar hugmyndasnauðir, eða
að góðar hugmyndum fara fyrir lít-
ið. Mögulegt ætti að vera að skapa
fleiri störf er skara handverk en
flestir gera sér grein fyrir, og mikil-
vægt er að minjagripir fái þjóðlegt
yfirbragð og séu um leið úrvals
hönnun sem sómi er að. Rökrétt
væri svo að afmarka samkeppnis-
verkefni sem slík við ákveðin verk-
efni og væri þá til að mynda meira
en nærtækt að taka að taka fyrir
fiskinn í hafínu kringum landið ...
Bragi Ásgeirsson
KVIKMYNPIR
Saga-bíó
M BUTTERFLY ★ ★ Vi
Leikstjóri David Cronenberg. Hand-
rit David Henry Hwang, byggt á
samnefndu leikriti hans. Tónlist
Howard Shore. Kvikmyndatökustjóri
Peter Suschitzky. AðaÚeikendur Jer-
emy Irons, John Lone, Barbara
Sukowa, Ian Richardson, Annabelle
Leventon.
LEIKRITIÐ M Butterfly hefur
farið víða og notið velgegni. Var
fyrst sett upp á Broadway 1988,
með John Lithgow í aðalhlutverki,
og hlaut Tony verðlaunin eftirsóttu
það árið sem besta verkið. Ári síðar
leiddi stórleikarinn Anthony Hopkins
leikhóp verksins á ijölunum í London
og nú er kvikmyndagerðin komin,
með kostum sínum og göllum.
Söguþráðurin er lygilegur en engu
síður sannur í aðalatriðum, höfund-
urinn tekur sér hinsvegar það skálda-
leyfi að heimfæra hann að nokkru
leiti að óperu Puccinis, Madame Butt-
erfly. Jeremy Irons leikur René Gall-
imard, starfsmann við sendiráð
Frakka í Peking á sjöunda áratugn-
um, sem kynnist primadonnunni
Song Liling (John Lone) við Peking-
óperuna. Hún leiðir hann inní fram-
andi menningarheim austurlandabúa
og hann hrífst af hvoru tveggja kon-
unni og kúltúrnum. Vill skilja við
eiginkonu sína og giftast Liling en
þá kemur í ljós að hann hefur verið
hafður að ginningarfífli, Liling er
njósnari sem dælt hefur leyndarmál-
SKEMMTUN ætluð nemendum og
ungu fólki verður í Norræna húsinu
í dag, föstudag, kl. 21.30 og munu
fínnsku listamennirnir Pedro Hiet-
anen og MA Numminen koma fram.
Dagskrá þeirra er byggð á verki
heimspekingsins Ludwig Wittgen-
stein, „Tractatus Logico Philosoph-
icus“, og er aðgangur ókeypis.
Laugardaginn 3. desember kl. 15
verður síðan barnadagskrá í Nor-
ræna húsinu. Pedro Hietanen og MA
Numminen syngja fyrir börnin á
um uppúr ástmanni sínum til að
bjarga eigin skinni á róstutímum
rauðu varðliða menningarbyltingar-
innar. Aukinheldur reynist hún vera
karlmaður og er þetta lánlausa par
að lokum dæmt í fangelsi.
Cronenberg og Hwang leggja að-
aláhersluna á tilfínningamálin, þessa
óvenjulegu ástarsögu sem endar með
ósköpum. Njósnamálið er í bak-
grunninum, sem og störf aðalpersón-
anna. Allt snýst um ást Gallimards
til „konunnar" í hinum válynda og
framandi heimi þar sem fátt er eins
og það sýnist. Með því að tengja
saman þetta sanna, harmiþrungna
ástarsamband og tregafullan efnis-
þráð óperunnar Madame Butterfly,
hefur höfundurinn skapað vissulega
sláandi hádramatískt efni. Og
óvenjulegt þar sem tveir karlmenn
eiga í hlut, líkt og í hinni eftirminni-
legu mynd The Crying Game. Lengra
nær samlíkingin ekki því í mynd
Neils Jordans var enginn feluleikur
og samband persóna Stephens Rea
og Joye Davidson eins trúverðugt og
framast var unnt. í M Butterfly eiga
áhorfendur að kyngja því að Gallim-
ard lifí árum saman með karlmanni
í kvenmannsklæðum. Það hygg ég
að standi í flestum. Það verður þó
ekki til þess að slæva harmleikinn
og leikur Irons er lýtalaus. Lone
kemst þolanlega frá sínu erfiða hlut-
verki, fær þó aldrei samúð manns.
Liling er heldur ógeðfelld persóna.
Útlit myndarinnar er óaðfinnanlegt
og Cronenberg sérfræðingur í að
fást við hinar dekkri hliðar sálarinn-
ar en hefur oftast tekist betur upp.
Sæbjörn Valdimarsson
sænsku og finnsku og verður boðið
upp á ávaxtasafa að skemmtun lok-
inni. Aðgangseyrir er 150 krónur
sem rennur í styrktarsjóð íslenska
finnskuskólans.
Að lokum heldur Suomi-félagið
sinn árlega þjóðhátíðarfagnað sama
dag kl. 20 í Norræna húsinu. Kaisa
Korhonen leikstjóri heldur tölu og
Pedro Hietanen og MA Numminen
flytja skemmtidagskrá. Kvöldverður
verður að lokinni dagskrá og er að-
gangseyrir 1.800 krónur með mat.
Suomi-félagið
Skemmtanir í
Norræna húsinu
TVÍFARINN
BOKMENNTIR
Skáldsaga
TVÍFARINN
eftir Fjodor Dostojevskí. Ingibjörg Haralds-
dóttir þýddi. Mál og menning, 1994 -171 síður.
DOSTOJEVSKÍ er eitt af hinum stóru nöfn-
um í evrópskri skáldsagnagerð og margir telja
hann einn áhrifamesta skáldsagnahöfund 19.
aldar. Það verður í það minnsta ekki um það
deilt að hann átti mikinn þátt í þróun skáldsög-
unnar með verkuk á borð við Glæp og refs-
ingu, Fávitann og Bræðurna Karamazov og
hafa tvö þau fyrstnefndu verið þýdd yfir á
íslensku. Skáldsagan Tvífarinn sem nú kemur
fyrir sjónir íslenskra lesenda er ekki jafn
margbrotið bókmenntaverk og þau sem nefnd
eru hér að ofan, engu að síður er það góð
viðbót við íslenska bókmenntaflóru, ekki síst
vegna sérstæðs viðfangsefnis.
Tvífarinn segir frá manni sem telur sig
vera ofsóttan af tvífara sínum. Tvífarar eða
tvífaraminni hafa verið mörgum rithöfundum
hugleikið viðfangsefni og má þar nefna þýska
19. aldar höfundinn E.T.A. Hoffmann.
Dostojevskí var einnig upptekinn af tvífara-
minninu og þekkti raunar vel til verka Hoff-
manns. Þrátt fyrir tvífaraminnið væri
Dostojevskí mikið áhugaefni er það einungis
í Tvífaranum sem hann fæst við það með
beinum hætti.
Tvífarinn gerist í Pétursborg á fyrri hluta
19. aldar. Aðalpersónan Jakob Petrovitsj
Goljadkín er fremur lítisgildur skrifari á stórri
skrifstofu. Goljadkín er einmana enda með
afbrigðum klaufskur og óframfærinn í sam-
skiptum við annað fólk. Innra með sér er
hann þó oft fullur sjálfsöryggis og sigurvissu.
Raunar má segja að flétta og þar með fram-
vinda sögunnar felist öðru fremur
í átökum þessara tveggja radda:
Hinnar auðmjúku ytri raddar og
hinnar sjálfsöruggu innri raddar.
Þessar tvær raddir heyja sífellt
stríð innra með Goljadkín. í þess-
um endalausu innri ræðuhöldum
ýmist hefur Goljadkín sig upp til
skýjanna eða rífur sjálfan sig nið-
ur. Sömuleiðis er hann oft mikill
í einrúmi og hefur uppi djarfar
ráðagerðir en þegar á hóiminn er
komið fer allt á annan veg en
hann ætlaði sér.
Andstæðurnar í fari Goljadkín
koma vel í ljós þegar í upphafi
sögunnar. Goijadkín hefur leigt
fínan vagn, ný föt á herbergisþjón
sinn og sjálfur skartar hann sínu
fínasta pússi. Hann þykist því al-
deilis vera maður með mönnum
þegar hann hefur ökuferð sína um borgina
en um leið og hann mætir einhveijum sem
hann þekkir verður hann fullur skelfingar
yfir því að til hans hafi sést. Goljadkín þráir
því að sýnast en óttast þó ekkert meira en
að sjást. Augnaráð er mikilvægt stef í sög-
unni. Goljadkín, sem er ákafiega upptekinn
af sjálfum sér, telur sig vera undir sífelldri
smásjá annarra og sér hann óvini í hveiju
horni. Hann er og sífellt að senda fólki það
sem hann kallar sjálfur „þýðingarmikið
augnaráð" en í samræmi við
máttleysi annarra athafna hans
verður aldrei séð að aðrir taki
eftir því.
Það stríð sem Goljadkín háir
innra með sér tekur á sig áþreif-
anlega mynd í stríði hans við
„tvífara" hans og nafna sem allt
í einu skýtur upp kollinum á
götum Pétursborgar. Fyrsti
fundur þeirra Goljadkíns og
„tvífarans“ - verður eftir að sá
fyrrnefndi hefur verið hrakinn
úr veislu fyrirmenna á smán-
arlegan hátt. Æstur hugur
Goljadkíns verður enn truflaðri
eftir þennan fund en hann hugg-
ar sig við að ailt verði þetta betra
þegar nýr dagur renni upp. Það
reynist þó vera tálsýn ein því
„tvífarinn" mætir daginn eftir
til vinnu á sömu skrifstofu og Goljadkín vinn-
ur. Þeim síðarnefnda til mikillar undrunar
virðist þó enginn taka eftir líkindum þeirra
tveggja né telja það umtalsvert að þeir heiti
sömu nöfnum og séu ættaðir frá sömu stöð-
um. Það er skemmst frá því að segja að „tvíf-
arinn“ reynist vera allt það sem Goljadkín er
ekki. Tvífarinn er félagslyndur, hnyttinn,
maður athafna sem kemur sér alls staðar
vel. Goljadkín á fljótlega í heilögu stríði við
tvífara sinn sem hann telur vera að yfírtaka
líf sitt bæði á opinberum og persónulegum
vettvangi.
Þetta heilaga stríð Goljadkíns við hinn svo-
kallaða tvífara sinn minnir um margt á stríð
hins fræga Don Kíkóta við vindmyllurnar.
Líkt og hjá Don Kíkóta spretta hlutirnir úr
hugarheimi Goljadkíns og báðir eru þeir á
flótta frá frekar ónotalegum hversdagsleika.
Goljadkín hefur þá aðferð að búa til nýja út-
gáfu af sjálfum sér í tvífaranum. Hlutirnir
eru talsvert flóknari hjá Dostojevskí en hjá
Cervantes og þannig er lesandinn aldrei alveg
viss um hvaða atburðir gerast í raun og veru
og hveijir séu einungis til í ímynduðum veru-
leika Goljadkíns.
Þrátt fyrir að Tvífarinn sé ekki meðal best
þekktu skáldsagna Dostojevskís þá er hægt
að nálgast hana frá ýmsum sjónarhornum.
Greinilegt er til dæmis að vaxandi borg-
armyndum og líf í þéttbýli hefur verið
Dostojevskí áleitið umhúgsunarefni og þá
ekki síst afdrif einstaklingsins í vaxandi sam-
keppni borgarinnar.
Stíll sögunnar er oft æði sérstakur, Goljadk-
ín er skrúðmæltur með afbrigðum, samtöl eru
einatt formúlukennd sem undirstrikar inni-
haldsleysi þeirra og mikið er um einkennileg
orðatiltæki. Það hefur því áreiðanlega ekki
verið létt verk að þýða Tvífarann en Ingibjörg
Haraldsdóttir hefur fyrir löngu sannað ágæti
sitt sem þýðandi og hún bregst ekki vonum
manns að þessu sinni.
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Fjodor
Dostojevskí