Morgunblaðið - 02.12.1994, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDARGREINAR
FÖSTUDAGUR 2. DESEMBER 1994 37
Um hofið í Grindavík
NOATUN
Svar við grein
Einars Sigur-
björnssonar 1
Morgunblaðinu
23. nóvember sl.
ENN RITAR Einar um hof Jarð-
ar í Grindavík. Nú hefur hann aflað
sér upplýsinga úr skjölum Grinda-
víkurbæjar, frá því í sumar, þar sem
sagt er frá Vorum sið. Finnur hann
þar misræmi milli málflutnings
míns og umfjöllunar um Vorn sið á
fyrrgreindum blöðum. Hér skal
gerð nokkur grein fyrir stuttri sögu
Vors siðar, svo ekki valdi frekari
misskilningi.
Vor siður er stofnaður til að vera
tengiliður milli hofsins og þeirra,
sem hafa áhuga á menningararfi
íslensku þjóðarinnar, sérstaklega
þó heiðnum siðum. Á tímabili voru
væringar í félagi ásatrúarmanna
og ekki árennilegt að byggja heiðið
hof í nafni róstusamra. Þá var fé-
lagið Vor siður skilgreint sem sér-
stakt trúfélag og umsókn send til
bæjaryfirvalda, að fá að reisa hof
í Hraungerði. í umræðum sem á
eftir fylgdu, varð hluti félagsmanna
mjög gagnrýninn á trúfélagsformið.
Menn vildu og sinna fleiri siðum
en heiðnum, svo sem þjóðdönsum
og sögu sjómennsku. Niðurstaðan
varð sú að Vor siður fékk ný lög
þar sem orðinu trú var úthýst og í
stað þess kom orð eins og viðhorf
eða afstaða.
Trú og viðhorf
Ég lít svo á að trú og viðhorf séu
sín hvor hliðin á sama fyrirbæri.
Við skulum horfa á brot af lögum
tveggja félagsforma, sem dæmi um
tengsl trúar og viðhorfa. Annað er
þjóðmenningarfélagið Vor siður og
hitt er trúfélag, sem nefnt er Heið-
inn siður. Tekið skal fram að Heið-
inn siður er ekki á skrá yfir trúfé-
lög. Annað er skilgreint með orðinu
viðhorf, hitt með orðinu trú, að
öðru leyti eru þau keimlík að inni-
haldi.
Dæmi A. Viðhorf Vors siðar: 1.
Við viljum efla þau gæði í siðum
okkar, sem styrkja okkur til ríkari
og betri samveru. 2. Við teljum jafn-
vægi manns og náttúru vera for-
sendu lífs á jörðinni. 3. Við teljum
Eddukvæði meðal bókmenntafjár-
sjóða mannkynsins.
Dæmi B. Trú Heiðins siðar: 1.
Við höfum persónulega trú, sem
hver og einn ber í hjarta sínu. Við
trúum á náttúruna og bömin og
skilning og lífsgæði þeim til handa.
2. Við trúum því að jafnvægi manns
og náttúru sé forsenda lífs á jörð-
inni, jafnvægi, sem byggt er á sam-
kennd með lífinu og vilja til að
styðja lifandi heild jarðarinnar. 3.
Við trúum því að Eddukvæði séu
meðal helgra fjársjóða mannkyns-
ins. Verður að líta svo á að kjarni
þessara tveggja félaga sé mjög hinn
sami. Af því má ráða að hugtök
eins og trú og viðhorf þjóni sem
samskonar verkfæri í tungumálinu.
Ég lít svo á að trúfrelsi hafi ríkt
hér fyrir kristnitöku. Menn helguðu
þing vissulega friði, guðum og góð-
um vættum og ási hinum almáttka,
sem ekki er getið með nafni og
má líta svo á að þá hafi hveijum
verið í sjálfsvald sett að hugsa sér
þau æðstu goð eða gæði sem hann
sótti styrk til inn í þá mynd, sem
formálinn dregur. Lög um goðgá
voru ekki í Ulfljótslögum. Líkur
benda til þess að þessi lög séu sett
rétt fyrir kristnitöku, eða um 999,
til þess að verjast illum tungum
kristinna manna og lítilsvirðingu'
við forn gildi. En frægt er að Helgi
margri hét á Þór er hann fór í vík-
ing en blótaði Krist er hann sat
heima í friði á búi sínu og leit hann
að líkindum á Krist sem friðar- og
fijósemisgoð í líkingu við Frey. Trú
manna var persónuleg á þessum
tíma og tel ég trú í
raun byggjast á per-
sónulegri reynslu og í
annan stað á sam-
kennd. Samkennd með
fólkinu og náttúrunni.
í dag getum við aftur
íhugað hversu mikil
þörf er á ríkisreknum
trúarstofnunum eða
hver sé grundvöllur ís-
lensks samfélags. Fyr-
ir mér er grundvöllur
samfélagsins menntun
og skilningur á stöðu
nútímamannsins,
skilningur á sögunni
og allra helst sjálfs-
skilningur. Ég neita
því að lýðveldið ísland þurfi á þjóð-
sögum og ævintýrum ættuðum frá
afró-asískum kynstofni að halda til
þess að gefa ráðamönnum einhveija
dularfulla „öryggistilfinningu" eins
og dóms- og kirkjumálaráðherra
orðaði það í litlausum þætti í sjón-
varpi um aðskilnað ríkis og kirkju
fyrir nokkru. Þá ættum við frekar
að veija fé til þess að sinna okkar
eigin sagnamenningu. Ég neita því
einnig að við þurfum yfir höfuð á
skipulögðum trúarbrögðum að
halda til þess að menn geti ástund-
að trú sína. Heiðið hof.
Það er tilhneiging hjá
mönnum þeim, sem sitja
í krafti umboðs sem
þeir hafa þegið frá guði
sínum, segir Tryggvi
G. Hansen, að láta ótt-
ann við það, sem þeir
þekkja ekki, æsa sig til
árásarhneigðar.
Félagið Vor siður er stofnað til
þess að varðveita hofið. Það er al-
mennt félag og gildir þar einu
hverrar trúar menn eru. Ætla má
að þeir sem í það félag ganga hafi
vilja til að styðja menningu sína og
séu tilbúnir tií að skýra og skil-
greina menningarlega sérstöðu sína
og sjálfstæði gagnvart menningu
annarra þjóða, ekki síst nú þegar
landamæri eru að opnast og sam-
skipti og ferðalög jarðarbúa að
skapa eins konar jarðarmenningu.
Ef Einar vill halda því fram að
hofið sé ekki heiðið vegna þess að
hluti aðstandenda þess séu ekki
heiðnir, má hann hafa það viðhorf
í friði fyrir mér. Hvort ég byggi
það einn eða fæ stuðning þeirra sem
það vilja styðja, má einu gilda þeg-
ar upp er staðið. Ég segi einfald-
lega, hofíð er heiðið í mínum aug-
um.
Sérfræði
Einar talar um nauðsyn á sér-
fræðiþekkingu í sambandi við bygg-
ingu hofs eða annarra fornlegra
bygginga. Ekki hef ég neitt á móti
þekkingu. En sérfræðiþekking í
sambandi við íslenska bygginga-
listasögu er mjög af skornum
skammti, en finnst þó helst á tveim
stöðum. Annars vegar hjá Herði
Ágústssyni listmálara og hins vegar
hjá mér. Hörður Ágústsson ritar
nánast einn byggingalistasögu í
þessu landi. Sjálfur hef ég safnað
efni, ritað greinar og gefið út tíma-
rit um hleðslur og byggingalist. Þá
hef ég unnið með nokkrum þeim
ágætu mönnum, sem lærðu bygg-
ingalist torfbæjarins af feðrum sín-
um og frændum. Hygg ég að must-
eri íslenskrar menningar og vísinda,
háskólinn, standi illa að vígi að
ekki skuli þar kennd byggingalist.
Á sama tíma er fé varið í áróður
og þjálfunarbúðir sértrúarhreyfing-
ar innan veggja háskólans, sem ég
tel andstætt allri skynsemi. En sér-
fræði hofbyggingar-
innar er í mínum hönd-
um og á mína ábyrgð.
Nornaveiðar
Það er tilhneiging
hjá mönnum þeim sem
ríkja í krafti umboðs
sem þeir þá af guði
sínum og hugleti með-
bræðra sinna að láta
óttann við það sem
þeir ekki þekkja æsa
sig til árásarhneigðar.
Þetta kalla ég mistök
af þeirra hálfu. Sama
er hvort ég eða aðrir
verða gerðir tortryggi-
legir og ataðir auri.
Það er óttinn, sem á rætur í þekk-
ingarleysi og skilningsleysi, sem
rekur menn áfram til að hafna
sjálfsákvörðunarrétti manneskj-
unnar. Rétturinn til að hafa sína
siði, án þess að vera beittur valdi
eða kúgun frá sjálfskipuðum hand-
höfum meirihlutaskoðana og valds
sem í raun er byggt á skáldskap.
Frelsið, sem kristnir menn stæra
sig af að hafa skapað, troða þeir
sjálfir í svaðið. Að fá leyfi til að
vera eins og maður vill vera, svo
framarlega sem maður ræðst ekki
á aðra og sviftir þá þessum sama
rétti. Er það ekki grundvöllur eðli-
legra samskipta?
Staða hofsins
I gamla bænum í Grindavík er
verið að byggja hof í mjög fornum
stíl. Það er jarðhýsi og borghús,
fyrir dansleiki við opinn eld í miðjum
skála. Þar má sitja við hundraðasta
mann og kneyfa mjöð og kveða við
raust fornan brag og mansöngva.
Hofbygging sú var stöðvuð af bæj-
aryfirvöldum eftir að grunnhleðslur
höfðu verið leyfðar. Skipulagsmál
segir bæjarstjórnarmenn. Mótsögn
sú sem bæjarstjórn Grindavíkur
hefur skapað í þessu máli með því
að leyfa grunn og veggjagerð hof-
byggingarinnar í Hraungerði og
banna síðan byggingu þaksins eftir
að prestur staðarins kom og sat þar
fund bæjarráðs, er mér og fleirum
ærið umhugsunarefni. Er óskandi
að afstaða bæjarstjórnar skýrist,
svo hægt verði að byggja það á
þeim stað þar sem það er velkomið.
I því sambandi má geta þess að
fleiri sveitarfélög hafa sýnt málinu
áhuga.
Að lokum
Ekki hef ég áhuga á endalausum
ritdeilum um trú eða viðhorf mín
eða annarra og vona ég að menn
geti sætt sig við þessa niðurstöðu
og virt siði hvor annars. Því miður
hefur þeim kristnum mönnum, sem
lagt hafa orð í belg í þessari um-
ræðu, ekki tekist að tjá hreinlyndi
sitt til trúarviðhorfa án þess að fip-
ast flugið gagnvart grundvallar-
mannréttindum um trúfrelsi og
virðingu við trú annarra. Ekki
þannig að ég sé illa leikinn en mér
finnst þeir ættu að heiðra betur
sinn arf. Arf þjóðarinnar og arf
meistara síns.
Höfundur er byggingameistari
hofs í Grindavík.
Tryggvi Gunnar
Hansen
Á jólaföstu
ÖDÝRT HANGIKJÖT
Hangilæri Hangilæri
í 1/1 úrbeinað
799: 999:
Léttreyktur
lambahryggur
pr.kg.
599:
1«.
SattW'ö'
398:
Pekingendur
699r
pf.K9-
*\\
Lambaiifur
Hamraborg 14, Kóp. - 43888, Furugrund 3. Kóp • S.42062,
Þverholti 6„ Mos. - S 666656, JL-húsinu vestur i bæ - S. 28511,
Kleifarseli 18 - S. 670900
y