Morgunblaðið - 02.12.1994, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 2. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Ríkisfyrirtæki
á útsölu?
I ANNARS ágætri
skýrslu Ríkisendur-
skoðunar um sölu ríkis-
fyrirtækja 1991-1994
er einkum tvennt sem
vakið, hefur umræðu í
fjölmiðlum síðustu
daga og ég tel nauðsyn-
legt að gera athuga-
semdir við. Annars veg-
ar varðandi söluverð
tæplega 40% hlutafjár
ríkisins í Islenskri end-
urtryggingu og hins
vegar varðandi ávinn-
ing ríkissjóðs af einka-
væðingu á kjörtímabili
þessarar ríkisstjórnar.
Vil ég af því tilefni koma eftirfar-
andi á framfæri við lesendur Morg-
unblaðsins.
Salan á hlutabréfum ríkisins í
íslenskri endurtryggingu hf.
Fram hefur komið í fjölmiðlum,
að Ríkisendurskoðun gagnrýnir í
skýrslu sinni, að ekki hafi verið
reiknað út svokallað upplausnarvirði
fyrirtækisins, áður en kom til sölu.
Samkvæmt útreikningum stofnun-
arinnar hafi það verið umtalsvert
hærra, en söluverðið eitt og sér. I
skýrslunni kemur fram, að stofnunin
leggur ekki mat á það, hvort ein-
hverjir kaupendur hefðu fengist að
hlutabréfunum, m.v. upplausarvirði
fyrirtækisins. Vegna þessarar um-
fjöllunar í skýrslunni hefur því verið
slegið upp í sumum fjölmiðlum, að
söluverðið hefði átt að taka mið af
upplausnarvirðinu og að hlutur ríkis-
sjóðs hafi jafnvel verið seldur á ein-
hvers konar útsöluverði. Þetta er
ijarri öllu lagi. Fjölmiðlar og aðrir,
sem fjalla um málið, verða að kynna
sér staðreyndirnar áður
en þeir fara að draga
ályktanir.
Reiknað upplausnar-
virði fyrirtækisins er
samanlagt virði eigin
fjár þess og trygginga-
sjóðs. Sú fjárhæð gat
ekki ráðið söluverðinu.
Segja má, að það sé út
af fyrir sig forvitnilegt
sagnfræðilegt atriði að
reikna út upplausnar-
virði fyrirtækisins, en
hefur í sjálfu sér litla
þýðingu. Það getur tek-
ið mörg ár, jafnvei ára-
tugi, að slíta endur-
tryggingafélagi með allri þeirri
óvissu, sem slíkur rekstur er undir-
orpinn. Slitum félagsins myndi og
fylgja verulegur kostnaður. Ekki
stóð heldur til, að leggja fyrirtækið
niður. Ríkissjóður einn gat ekki ráð-
ið því sem eigandi innan við 40%
hlutafjárins.
Fleiri atriði koma og til skoðunar
í þessu sambandi. Nefna má að um
sölu áramót og fyrirtækið var selt
(1992/93) varð fyrirtækið skatt-
skylt, en það var undanþegið skatti
fram að þeim tíma. Mikil óvissa er
í slíkri starfsemi og þó að eitt ár
komi vel út varðandi afkomuna,
verður að líta til þess, að ekki þarf
nema einn alvarlegan tjónsatburð til
að gjörbreyta stöðu fyrirtækisins.
Það hafði aldrei skilað neinum telj-
andi tekjum í ríkissjóð þar sem arð-
semi eigin fjár var fremur lítil. Rík-
ið hafði því lítinn hag af óbreyttri
starfsemi. Með tilliti til afkomu fyrir-
tækisins síðastliðin tvö ár er ekki
nokkur vafí á því, að salan og form-
breytingin hafi verið til mikilla hags-
í öllum tilvikum einka-
væðingar hefur niður-
staðan verið jákvæð fyr-
ir ríkissjóð, að mati
Hreins Loftssonar,
sem telur ríkið hafa
losnað undan ábyrgð í
áhætturekstri.
bóta fyrir ríkissjóð. Þannig námu
skattgreiðslur fyrirtækisins í ríkis-
sjóð aðeins á sl. ári um 23 milljónum
króna.
Samanburður söluverðsins við
upplausnarvirðið má ekki taka mið
af söluverðinu einu og sér, heldur
verður að taka mið af söluverðinu
og líklegum skatttekjum ríkisins af
félaginu þann tíma, sem slit á félag-
inu tækju. Eins og fram kom hér
að framan getur þar verið um nokk-
uð iangan tíma að ræða, jafnvel
10-15 ár. Minna má á í þessu sam-
bandi, að skiptum á þrotabúi Endur-
tryggingafélags Samvinnutrygginga
hf. er enn ólokið réttum áratug eftir
gjaldþrotið.
Söluverð hlutafjárins tók mið af
verðmati sérfræðinga hjá Verðbréfa-
markaði íslandsbanka. í verðmati
sínu miðaði VÍB bæði við eigið fé
og hreint öryggisálag í trygginga-
sjóði, en þær fjárhæðir endurspegl-
ast í gjaldþoli fyrirtækisins, sem til-
greint er í ársreikningi þess. FJár-
hagslegur styrkur félagsins kemur
fram í gjaldþolinu, en við það miðar
Hreinn Loftsson
kaupandi þegar hann metur eðlilegt
kaupverð. Það vafðist heldur ekki
fyrir Burðarási hf., sem er í eigu
Eimskipafélags Islands hf., að selja
sinn hlut í íslenskri endurtryggingu
skömmu eftir að ríkissjóður seldi
sinn hlut, á sama gengi. Aldrei má
gleyma aðalatriðinu: Ekki verður af
viðskiptum nema kaupandi og selj-
andi komi sér saman um verðið.
Þess bera að geta, að gengið var
frá sölunni í árslok 1992 með fyrir-
vara um samþykki Alþingi. Sölunni
var lýst í fjölmiðlum, m.a. í Við-
skiptablaði Morgunblaðsins á að-
fangadag 1992. Ríkisendurskoðun
var vel kunnugt um söluna á þeim
tíma, sem hún átti sér stað. ítarleg
greinargerð um hana var send ráð-
herrum í janúar 1993. Að sölunni
var vikið í umræðum um frumvarpið
um breytingu fyrirtækisins í hlutafé-
lag og á nefndarfundi um máiið
mættu aðilar sem vel þekktu til söl-
unnar. Frumvarpið varð að lögum
28. apríl 1993, fjórum mánuðum
eftir söluna. Nægur tími var þá til
athugasemda og jafnvel til að hætta
við söluna, ef ástæða hefði þótt til.
Ávinningur ríkisins -
markmið einkavæðingar
Heildartekjur af sölu ríkisins á
fyrirtækjum og eignum vegna einka-
væðingar nema um kr. 1.905 m.kr.
á kjörtímabilinu. Þá er talið með
söluverðmæti eigna Ríkisskips,
Menningarsjóðs, auk sölu Lyfja-
verslunar íslands. Umfjöllun um þá
sölu vantar í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar, en þar var um vel heppn-
aða framkvæmd á sviði einkavæð-
ingar að ræða. I skýrslu Ríkisendur-
skoðunar er dregið frá slíkri brúttó-
tölu skuldum, sem jafnað er út, t.d.
vegna SR-mjöls hf., Ríkisskipa,
Menningarsjóðs og e.t.v. fleiri aðila.
En þá gleymist af hálfu stofnunar-
innar, að bæta við þeim sparnaði,
sem ríkið hefur í framtíðinni með
því að losna undan ábyrgð á viðkom-
andi rekstri. Skuldir og greiðslur
með rekstri Síldarverksmiðja ríkisins
og Ríkisskipa höfðu verið þungur
baggi á skattgreiðendum í mörg ár
og svo hefði hugsanlega og væntan-
lega orðið áfram, ef ekki hefði kom-
ið til einkavæðingar. Hér er um að
ræða fjárhæðir sem nema mörgum
hundruðum milljóna króna.
Staðreyndin er þessi: í skýrslu
Ríkisendurskoðunar er almennt farið
góðum orðum um starfsemi Fram-
kvæmdanefndar um einkavæðingu.
Á vegum ríkisstjórnarinnar hefur
verið staðið að einkavæðingu 10—12
fyrirtækja á kjörtímabilinu. í öllum
tilvikum hefur niðurstaðan verið já-
kvæð fyrir ríkissjóð, sem losnað hef-
ur undan ábyrgð á áhætturekstri.
Niðurstaðan hefur í öllum tilvikum
verið jákvæð fyrir starfsmenn og
fyrir almenning. í fyrsta sinn hefur
verið gengið skipulega til verks,
framkvæmdin samræmd og sérstak-
ar verklagsreglur settar um hana.
Mikil þekking og reynsla er orðin
til á þessu sviði og hundruð einstakl-
inga hafa gerst hluthafar í einka-
væddum fyrirtækjum. í samanburði
við fyrri sölur, t.d. á hlutabréfum rík-
isins í Flugleiðum, Eimskipafélagi
íslands, Útvegsbankanum og Þor-
móði ramma, verður ekki annað sagt,
en vel hafi tekist til í tíð þessarar
ríkisstjómar. Æskilegt hefði verið að
Ríkisendurskoðun hefði í skýrslunni
farið í samanburð af því tagi, sem
náð hefði til lengri tíma, t.d. sl. tíu
ára, þannig að raunhæfur og mark-
tækur samanburður hefði fengist við
framkvæmdina varðandi fyrri sölur.
Af einhveijum ástæðum sá Ríkisend-
urskoðun ekki ástæðu til þess.
Allt frá því að ríkisstjórnin hóf
einkavæðingu hefur legið fyrir að
markmið ríkisstjórnarinnar með
einkavæðingu er margþætt. Þessi
markmið hafa verið kynnt ítarlega,
m.a. í fjölmiðlum, á kynningarfund-
um á vegum Framkvæmdanefndar
um einkavæðingu um allt land, í
sérstöku kynningarefni nefndarinn-
ar, svo og á Alþingi. Tekjuöflun er
eitt þessara markmiða, en mikilvæg
markmið eru einnig að draga úr
umfangi hins opinbera, að efla
einkaframtak og styrkja samkeppni
og að auka þátttöku almennings á
hlutabréfamarkaði.
Höfundur er formaður
Framkvæmdanefndar um
einkavæðingv.
Áhersluatriði utan-
ríkisráðuneytisins
Skýrslur Háskóla íslands
NOKKUR umræða
hefur orðið um skýrslur
Háskóla íslands um
kosti ESB-aðildar í
samanburði við EES-
samninginn. í umræð-
um utan dagskrár á
Alþingi vakti ég athygli
á einum þætti þessa
máls, sem gefur óneit-
anlega vísbendingu um
áherslur utanríkisráðu-
neytisins. Ég benti á
þá einföldu staðreynd
að í viðræðum utanrík-
isráðuneytis við Sjávar-
útvegsstofnun Háskóla
íslands hefði ráðuneyt-
ið lagt áherslu á að stofnunin varp-
aði ljósi á styrkjakerfi ESB en ráðu-
neytið hefði ekki talið brýnt að stofn-
unin legði mat á afleiðingar sam-
eiginlegrar fiskveiðistefnu ESB og
áhrif á íslenskan sjávarútveg. Sam-
þykkt ríkisstjórnarinnar frá 4. mars
gekk þó út á það að Háskóli íslands
„kortlegði afleiðingar" fiskveiði-
stefnu Evrópusambandsins. Af þess-
um sökum benti ég á að skýrsla
Sjávarútvegsstofnunar fjallaði ekki
um það sem beðið var um, og ábyrgð
á því yrði rakin til utanríkisráðuneyt-
isins.
í þessum umræðum var undirrit-
aður borinn þeim sökum af utanrík-
isráðherra að hann færi með ósann-
indi. Mér líkar illa að sitja undir slík-
um áburði. Er það ekki síst vegna
þess að öll gögn í málinu sanna með
Tómas Ingi Olrich
ótvíræðum hætti að
ráðherrann hefur ekki
rétt fyrir sér. Þar er
annars vegar um að
ræða tvö bréf ráðuneyt-
isins og formála að
skýrslu Sjávarútvegs-
stofnunar hins vegar.
Fyrra bréf ráðuneyt-
isins er dagsett 4. mars
1994 og undirritað af
Pétri G. Thorsteinssyni.
Þar er stofnunum Há-
skóla íslands skýrt frá
samþykkt ríkisstjórnar-
innar og þess farið á
leit við þessar stofnanir
að þær beri saman
hvaða þýðingu það hafi fyrir Island
að búa við EES-samninginn, ellegar
gerast aðili að Evrópusambandinu.
I þessu bréfi er gert ráð fyrir að
Sjávarútvegsstofnun „kortleggi af-
leiðingar sameiginlegrar fiskveiði-
stefnu ESB og áhrif á sjávarútveg-
inn“. Síðara bréf ráðuneytisins er
dagsett 3. maí sl. og undirritað af
Gunnari Snorra Gunnarssyni. Er þar
vísað í fyrra bréfið og viðræður sem
átt hafa sér stað milli ráðuneytisins
og stofnana Háskóla íslands um það
verk sem stofnununum var ætlað
að vinna. í bréfínu er tilgreind sú
upphæð sem Sjávarútvegsstofnun
er ætlað til verksins. Um efnisatriði
verksins segir síðan: „Stofnunin er
beðin að leggja sérstaka áherslu á
styrkjakerfi ESB í sjávarútvegi og
áhrif á samkeppnisstöðu íslands
Utanríkisráðherra legg-
ur of miklar áherzlur á
styrkjakerfi ESB, að
mati Tómasar Inga
Olrich, sem telur ráð-
herrann fara offari í
Evrópumálunum.
gagnvart Noregi.“ Einnig er tekið
fram í bréfinu að Sjávarútvegsstofn-
un beri að hafa samráð við Hag-
fræðistofnun HÍ til að forðast skörun
við verkefni hennar. Þess ber að
geta að utanríkisráðuneytið hafi
einnig í bréfi til hagfræðistofnunar
farið þess á leit við hana að stofnun-
in legði sérstaka áherslu á styrkjak-
efí ESB og áhrif landbúnaðarstefnu
ESB á ísland. Þannig varpa bréf
ráðuneytisins ljósi á það að áhersla
ráðuneytisins er lögð á styrkjakerfi
ESB en ekki á áhrif sameiginlegrar
fiskveiðistefnu á sjávarútveg íslend-
inga. Að sjálfsögðu er það ráðuneyt-
ið sem ákveður slíkar áherslur en
ekki Háskóli íslands, því ákvarðanir
af þessu tagi eru pólitísks eðlis.
Utanríkisráðherra ber vitaskuld fulla
ábyrgð á erindunum og þeim póli-
tísku ákvörðunum sem teknar eru í
utanríkisráðuneytinu.
í formála að skýrslu _ Sjávarút-
vegsstofnunar Háskóla íslands er
þessi gangur málsins staðfestur, en
auk þess koma þar fram upplýsingar
um þá verkþætti málsins, sem Sjáv-
arútvegsstofnun bauðst til að fjalla
um. Þar kemur fram að, miðað við
þá takmörkuðu fjármuni sem ætlað
er til verksins, bjóðist Sjávarútvegs-
stofnun HÍ til að vinna eftirfarandi
verkþætti eins og segir orðrétt í
formálanum:
1. Fiskveiðistefna Evrópubanda-
lagsins (sic), fyrirætlun og fram-
kvæmd.
2. Áhrif inngöngu/ekki inngöngu,
reynsla Norðmanna? (sic).
3. Stuðningssjóðir ESB í sjávarút-
vegi.
Einnig er tekið skýrt fram, alveg
öfugt við fullyrðingar utanríkisráð-
herra, að stofnunin muni ekki fjalla
um eftirfarandi málefni, jafnvel þó
þau hefðu augljóslega mikla þýð-
ingu:
1. Markaðsaðgangur og núverandi
EES-samningur. Niðurfelling
tolla — sérstaklega með tilliti til
aukinnar sérvinnslu.
2. Sameiginlegur fjármagnsmark-
aður.
3. Eignarhald og fjárfestingar í ís-
lenskum sjávarútvegi.
Síðan segir orðrétt í formálanum:
„Að samkomulagi varð að afmarka
viðfangsefnið við eftirfarandi atriði:
„Stofnunin er beðin að leggja sér-
staka áherslu á styrkjakerfi ESB í
sjávarútvegi og áhrif á samkeppnis-
stöðu íslands gagnvart Noregi,““ og
er þar verið að vitna í bréf ráðuneyt-
isins, væntanlega frá 3. maí sl., þótt
dagsetningin komi ekki fram.
Af þessum gögnum er ljóst að af
þremur verkþáttum sem Sjávar-
útvegsstofnun býðst til að fjalla um,
leggur utanríkisráðuneytið ekki
áherslu á fískveiðistefnu ESB, held-
ur biður um að sérstök áhersla verði
lögð á styrkjakerfi ESB í sjávarút-
vegi og áhrif á samkeppnisstöðu ís-
lands gagnvart Noregi. Skýrsla
Sjávarútvegsstofnunar ber þess líka
glögg merki að þar á bæ hafa menn
tekið fyrirmæli ráðuneytisins alvar-
lega og fjalla um styrkjakerfi ESB
en ekki um áhrif fiskveiðistefnu ESB
á sjávarútveginn. Það stendur því
skýrt í þessum gögnum að fullyrð-
ingar mínar í utandagskrárumræð-
unum voru réttar. í úrvinnslu máls-
ins vék utanríkisráðherra frá sam-
þykkt ríkisstjórnarinnar og lagði eig-
in áherslur til grundvallar í viðræð-
um við stofnanir Háskóla íslands.
Ég lýsti áhyggjum mínum yfir því
að ráðherrann. legði svo mikla
áherslu á styrkjakerfi ESB. Full
ástæða er til að hafa af því áhyggj-
ur, miðað við það kapp sem utanrík-
isráðherra leggur á að sækja um
aðild að ESB hið fyrsta. Það er líka
full ástæða til að hafa af því áhyggj-
ur, ef utanríkisráðherra landsins tel-
ur það ekki vera aðaláhersluatriðið,
ef Island sækti um aðild að ESB,
að upplýsa ríkisstjórnina, Alþingi og
þjóðina um áhrif fískveiðistefnu ESB
á íslenskan sjávarútveg, á stjórn
okkar á nýtingu auðlinda okkar og
þar með á sjálfstæði þjóðarinnar.
Velflestir aðrir málsmetandi menn
hafa talið það skipta megin máli.
Ég vil að lokum harma það að
utanríkisráðherra skuli í umræðum
um þetta mál hafa gripið til þess
ráðs að saka viðmælanda sinn um
ósannsögli. Þegar farið er nákvæm-
lega yfir ummæli ráðherrans í utan-
dagskrárumræðunum, svo og gögn
málsins, er það að ráðherranum
sjálfum, sem böndin berast.
Þá kröfu verður að gera til utan-
ríkisráðherra að hann framkvæmi
stefnu ríkisstjórnarinnar og komi
samþykktum hennar óbrengluðum í
framkvæmd. Það er einnig grund-
vallaratriði að ráðherrann taki fulla
ábyrgð á þeim pólitísku ákvörðun-
um, sem teknar eru í ráðuneyti hans.
Að lokum er það undirstöðuatriði
að ráðherrann skýri rétt og satt frá
gangi mála. Á öllu þessu byggist
það traust sem hann nýtur sem ráð-
herra.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í
Norðurlandskjördæmi eystra.